Είναι πολλές οι προσωπικότητες του Ρεθύμνου που διέπρεψαν στον καλλιτεχνικό χώρο.
Χθες είχαμε κάνει ένα εκτενές αφιέρωμα στον αξέχαστο Λευτέρη Κορωνάκη ή (Ντάρταλη) όπως συμπληρώνει ο Γιώργης Εκκεκάκης στους «Ρεθεμνιώτες» του.
Στο αφιέρωμά μας στηριχτήκαμε σε μια δική του εκ βαθέων εξομολόγηση που μας έκανε το Γενάρη του 2002 που μας επέτρεψε να θίξουμε όσα εκείνος επιθυμούσε. Άλλωστε δικός μας σκοπός δεν είναι να μπαίνουμε σε λεπτομέρειες του βίου μιας προσωπικότητας που δεν έχει νόημα όταν μας ενδιαφέρει μόνο η εξέλιξη και προσφορά στον τόπο.
Σίγουρα θα είχαμε πολλά να συμπληρώσουμε ακόμα αλλά ο φιλόξενος χώρος που μας παραχωρείται για τα αφιερώματά μας περιμένει πολλές ακόμα μορφές. Έτσι σε μια επόμενη αναφορά μας στη μεγάλη αυτή προσωπικότητα του ερασιτεχνικού θεάτρου θα προσθέσουμε και άλλες λεπτομέρειες από τη ζωή και το έργο του σπουδαίου καλλιτέχνη για τον οποίο εκφράστηκε με τόση θέρμη ο μεγάλος μας Μάνος Κατράκης.
Μια διευκρίνιση που μας ζητήθηκε θα κάνουμε μόνο για την Στέλλα που αναφέρουμε και είναι η ανιψιά που μαζί με την κόρη του Σπυριδούλα ανακούφισαν τις οδυνηρές τελευταίες μέρες της ζωής του με τη στοργή και την αγάπη τους. Πρόκειται για την κα Στέλλα Δάρδαλη – Ζουλάκη.
Πέτρος και Μανόλης Σκουλούδης
Από τις καλλιτεχνικές μορφές που άφησαν έντονα τα ίχνη τους στην πολιτιστική ζωή του τόπου μας ο Πέτρος και ο Μανόλης Σκουλούδης. Σπουδαίοι και οι δυο.
Είναι μερικά πράγματα που ακόμα και ο χρόνος έχει σεβαστεί. Για παράδειγμα τον απόηχο της φωνής του Πέτρου Σκουλούδη, που είχε και αυτό το θείο χάρισμα να πλουτίζει την πληθωρική του προσωπικότητα.
Όσοι ευτύχισαν να τον ακούσουν διατηρούν πάντα την πρώτη εκείνη συγκίνηση. Φωνή βαθιά, γεμάτη, καθάρια που πρόσταζε τον λόγο και τα σημεία στίξης κι εκείνα υπάκουαν πειθήνια. Για να συνθέτουν ένα μοναδικό αποτέλεσμα.
Η πρώτη και τελευταία φορά που είχα κι εγώ το προνόμιο να τον ακούσω ήταν στον Δημοτικό Κήπο, την πρώτη φορά που το Λύκειο με την ευκαιρία του Κλήδονα συνδύαζε το έθιμο με τις γνωστές αρχαίες τελετές. Είχα μείνει εκστατική. Και μάλιστα τον έφερνα πάντα σαν παράδειγμα όταν, αργότερα, προϊστάμενοί μου στην ΕΡΤ εκθείαζαν εκφωνητές.
– Σκέψου τους έλεγα να ακούγατε κι έναν ερασιτέχνη τον Πέτρο το Σκουλούδη. Εκεί να σας ήθελα να κάνετε συγκρίσεις.
Ένας «Πατούχας» μοναδικός
Ο συμπολίτης μας αυτός δέσποζε επί σειρά ετών στην πολιτιστική μας ζωή. Κι ήταν τόσο καλός που λέγεται ότι κάποτε έφερε σε δύσκολη θέση ακόμα και τον μεγάλο μας Μάνο Κατράκη.
Ήταν τότε που ο κορυφαίος μας ηθοποιός έκανε περιοδεία με τον «Πατούχα». Στο Ηράκλειο και μετά από μια παράσταση εξαιρετικά επιτυχημένη, ανέφερε σε τυχαία συζήτηση με φίλους ότι επόμενος σταθμός θα είναι το Ρέθυμνο.
«Μην το επιχειρήσεις» πετάχτηκε κάποιος από τη συντροφιά, «Κάποιος Σκουλούδης παίζει αυτή την εποχή το ίδιο έργο και λένε ότι είναι καταπληκτικός. Τέτοιο «Πατούχα» ούτε επαγγελματίας δεν βγάζει».
Πάθος με το θέατρο
Ο Πέτρος Σκουλούδης είχε πάθος με το θέατρο. Στις ηθογραφίες κυρίως ήταν απαράμιλλος. Και μας έδωσε πολλές επιτυχίες σαν ένα από τα βασικά στελέχη της ερασιτεχνικής σκηνής. Από τους καλύτερους μαθητές του κι ο μεγάλος μας και αξέχαστος Λευτέρης Κορωνάκης.
Ο Πέτρος Σκουλούδης γεννήθηκε στις Μαργαρίτες Μυλοποτάμου το 1914. Μαθητής ακόμα του Γυμνασίου ασχολήθηκε με το θέατρο.
Μετά το Γυμνάσιο υπηρέτησε τη θητεία του κι αργότερα ντύθηκε πάλι στο χακί για να πολεμήσει στο αλβανικό μέτωπο. Με την κατάρρευση βρέθηκε στην ίδια γραμμή με τις ανυπότακτες συνειδήσεις. Οργανώθηκε από τους πρώτους στην αντίσταση και επέστρεψε στην ασφάλεια του σπιτιού του μόνο με την απελευθέρωση. Για τον ατίθασο λεβέντικο χαρακτήρα του κάνει αναφορά και ο Ανδρέας Νενεδάκης στους «Βουκεφάλες» του.
Η Τέχνη ήταν η μαγευτική Σειρήνα που τον καλούσε σε γοητευτικές περιπέτειες. Κι εκείνος δεν της αντιστάθηκε ποτέ.
Το θέατρο ήταν η μεγάλη του αδυναμία κι άρχισε να επιδίδεται σε αυτό από πολύ νωρίς.
Το 1936 ίδρυσε την Ερασιτεχνική Σκηνή Ρεθύμνου που συνετέλεσε στην διάδοση των Καλών Τεχνών.
Η οργανωτική του ικανότητα, το πάθος του για την ποιότητα που ανέβαζε πάντα τον πήχη ψηλά και η φλόγα του να ενεργοποιεί την τοπική κοινωνία σε έργα πολιτισμού τον είχε κάνει αναπόσπαστο μέλος κάθε καλλιτεχνικής προσπάθειας. Άπειρες ήταν οι διοργανώσεις με την υπογραφή του, που έδιναν ζωή στο Ρέθυμνο εκείνης της εποχής. Ο Πέτρος Σκουλούδης δεν έλειπε φυσικά και από τα κορυφαία πολιτιστικά γεγονότα όπως η Γιορτή Κρασιού, το Καρναβάλι και ο Κλήδονας.
Για την υποκριτική του ικανότητα είχαν γραφτεί διθυραμβικές κριτικές στον τοπικό αλλά και στον Αθηναϊκό Τύπο.
Πρόθυμος όπως πάντα δεν μπορούσε να αγνοήσει και το κάλεσμα του Λυκείου των Ελληνίδων που θαύμαζε πάντοτε για την ενεργό του παρουσία στο πολιτιστικό γίγνεσθαι. Κι έδινε τον καλύτερο εαυτό του στον τομέα ευθύνης του, συμμετέχοντας σε εκδηλώσεις του Λυκείου, όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε στις ευχαριστήριες επιστολές που ελάμβανε.
Αν και άνθρωπος της Τέχνης ο Πέτρος Σκουλούδης πατούσε γερά στη γη. Πρόσφερε στην γενέτειρά του παράγοντας πολιτισμό αλλά και ο ίδιος είχε δώσει σωστό προσανατολισμό στις φιλοδοξίες του. Ακολούθησε επαγγελματική καριέρα στο δημόσιο και συνταξιοδοτήθηκε ως διευθυντής Τελωνείου.
Θα μπορούσε να έχει προσφέρει περισσότερα στον τόπο του αλλά το 1965 πήρε μετάθεση στην Αθήνα, όπου έγινε μόνιμος κάτοικος. Κατέβαινε όμως στο Ρέθυμνο, όποτε του ζητούσαν να προσφέρει κάποια υπηρεσία.
Ο γάμος του με τη Στέλλα Στ. Ριτσάτου ήταν από τις καλές στιγμές της ζωής του, γιατί θεμελίωσε μια όμορφη οικογένεια που λάμπρυναν δυο παιδιά.
Μανόλης Σκουλούδης
Εξάδελφος του Πέτρου ήταν ο Μανόλης Σκουλούδης από τις μεγάλες μορφές του πολιτισμού ιδρυτής του Ωδείου Χανίων.
Γεννήθηκε το 1901 στη Χαλέπα Χανίων και από νωρίς έδειξε την μεγάλη του έφεση στη μουσική.
Σπούδασε θεωρητική μουσική και πιάνο. Ήταν από τους σημαντικότερους καθηγητές πιάνου του Εθνικού Ωδείου. Διακρίθηκε κυρίως ως χρονογράφος, διηγηματογράφος και μουσικοκριτικός.
Με το ψευδώνυμο «Κουρήτης» έγραφε σε πολλά περιοδικά κι εφημερίδες όπως «Καθημερινή», «Ώρα», «Νεοελληνικά Γράμματα» κ.α αποκτώντας πολυπληθές και αφοσιωμένο αναγνωστικό κοινό.
Φύση ανήσυχη και δημιουργική ίδρυσε το 1924 τον Σύνδεσμο για τη Διάδοση των Καλών Τεχνών στην Κρήτη και θεμελίωσε το Κρητικό Ωδείο Χανίων.
Καταξιωμένος μουσικοσυνθέτης συνεργάστηκε με την Ελεύθερη Σκηνή της Μαρίκας Κοτοπούλη γράφοντας τη μουσική σε όσα έργα ανέβασε.
Οι γνώσεις και το κύρος που είχε αποκτήσει δουλεύοντας ακούραστα τον έφεραν το 1933 στο Εθνικό Θέατρο σαν μόνιμο συνθέτη και διευθυντή της Ορχήστρας.
Το 1936 έρχονται και άλλα ενδιαφέροντα να ξεδιπλώσουν πτυχές της καλλιτεχνικής του φύσης. Με τη συνεργασία των φίλων του Δ. Φωτιάδη, Θ. Καστανάκη, Γ. Θεοτοκά κ.α. εκδίδει το περιοδικό «Νεοελληνικά Γράμματα» και με τον Σ. Καψωμένο τη λογοτεχνική επιθεώρηση «Ερωτόκριτος».
Το 1976 ξεκίνησε συνεργασία με την «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία».
Ασχολήθηκε με όλα τα είδη του έντεχνου λόγου αλλά και με τις μεταφράσεις έργων του Σαίξπηρ, Καμύ, Ουγκώ, Τολστόι, Έλλιοτ, κ.α.
Ο Μανόλης Σκουλούδης ασχολήθηκε με επιτυχία και διέπρεψε σαν σεναριογράφος. Από τα πιο γνωστά του κινηματογραφικά σενάρια ήταν «Κυρία Ντορεμί», «Παλιές αμαρτίες», «Υπόθεση Ντρέυφους», «Ρούπελ», «Δολοφονία εν ψυχρώ» και «Ένας Ντεληκανής».
Διετέλεσε εξ άλλου μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων, της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, του Συνδέσμου Ελλήνων Συνθετών και του Σωματείου Ελλήνων Κριτικών.
Κόρη του ήταν και η πασίγνωστη και ωραία ηθοποιός Κλεό Σκουλούδη.
Και η μεγάλη έκπληξη
Μια μεγάλη έκπληξη για το θεατρόφιλο κοινό της πόλης μας ήταν η αποκάλυψη της κορυφαίας Μαρίκας Κοτοπούλη που αποκάλυψε στον Γιάννη Δαλέντζα και στον Πολύβιο Τσάκωνα ότι είχε καταγωγή από το Ρέθυμνο. Ήταν το 1953 που ήρθε με το θίασό της στην πόλη μας και οι δυο κορυφαίοι της πνευματικής μας ζωής έσπευσαν να τη συναντήσουν. Πού θα εύρισκαν και άλλη ευκαιρία.
Η Μαρίκα Κοτοπούλη ήρθε στην πόλη μας για να παρουσιάσει στο θέατρο «ΟΛΥΜΠΙΑ» τρία έργα. Το «Μις Μέιμπλ» του Ρόμπερτ Σέριφ, «Σκιά» του Ντάριο Νικοντέμι και την ελληνική κωμωδία των Αλέκου Σακελλάριου και Χρήστου Γιαννακόπουλου «Θανασάκης ο πολιτευόμενος».
Στο θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη συμμετείχαν μεταξύ άλλων ο Παντελής Ζερβός και η Βούλα Ζουμπουλάκη.
Ο θίασος έμεινε δυο μέρες στην πόλη μας και παρουσίασε με μεγάλη επιτυχία τα έργα αυτά.
Συγκεκριμένα το Σάββατο 28 Φεβρουαρίου 1953, παρουσίασε 7:00-9.30 την ελληνική κωμωδία και 10.00-12.00 τη «Μις Μέιμπλ».
Την Κυριακή 1 Μαρτίου οι παραστάσεις ξεκίνησαν στις 4.00 το απόγευμα με το έργο «Μις Μέιμπλ» ακολούθησε 7.00-9.30 «Θανασάκης ο πολιτευόμενος» και 10.00-12.00 η «Σκιά».
Οι κριτικές που γράφτηκαν ήταν κάτι περισσότερο από θριαμβικές.
Και κανένας δεν βρέθηκε να διαφωνήσει. Το Ρεθεμνιώτικο κοινό, καθόλου εκδηλωτικό κατά γενική ομολογία, βλέποντας τη Μαρίκα Κοτοπούλη και σαν «Μις Μέιμπλ» στο ομώνυμο έργο και στο μοιραίο ρόλο της Μπέρτας στη «Σκιά» ενθουσιάστηκε τόσο που υποχρέωσε με το παρατεταμένο χειροκρότημά του την μεγάλη ηθοποιό να βγει στη σκηνή τέσσερις φορές. Κάτι μοναδικό στα χρονικά του τόπου.
Η μεγάλη αποκάλυψη
Ο Πολύβιος Τσάκωνας και ο Γιάννης Δαλέντζας επισκέφθηκαν την Μαρίκα Κοτοπούλη στο καμαρίνι της για να τη συγχαρούν με τη διττή τους ιδιότητα, τη δημοσιογραφική και ως εκπρόσωποι της Πνευματικής Εστίας.
Εκείνη παρά την μεγάλη της κούραση και λόγω ηλικίας τους δέχτηκε με μεγάλη χαρά.
Άκουσε με προσοχή όσα θερμά λόγια, σαν να ανέβλυζαν από την ψυχή τους, της είπαν για την ερμηνεία της και σε μια συναισθηματική έκρηξη έκανε τη μεγάλη αποκάλυψη.
Αγαπητοί μου Ρεθεμνιώτες τους είπε «Κατάφερα να φτάσω εκεί που έφτασα γιατί έχω μια φλέβα Ρεθεμνιώτικη. Η γιαγιά μου ήταν Ρεθεμνιωτοπούλα».
Συγκλονίστηκαν οι επισκέπτες της από την αποκάλυψη αυτή. Αισθάνθηκαν μεγάλη περηφάνια. Και το δήλωσαν για να τους απαντήσει με το αμίμητο χιούμορ της.
«Παρακαλώ κύριοι μη με ανεβάζετε τόσο ψηλά γιατί ζαλίζομαι».
«Δεν νοιώθομε τόσο στιβαρά και πελώρια τα πνευματικά μας χέρια για να σας σηκώσουμε» της απάντησε ο Γιάννης Δαλέντζας. «Εκεί πάνω, πρόσθεσε, ανεβήκατε μόνοι σας και θα μας επιτρέψετε να πούμε πως η ζάλη δεν είναι από το ύψος αλλά από την ευτυχία που νοιώθετε για τη χαρά που σκορπίσατε με την Τέχνη σας στο λαό μας».
Ένα χρόνο μετά την επίσκεψή της στο Ρέθυμνο η Μαρίκα Κοτοπούλη πέθανε ξαφνικά από καρδιακή ανακοπή στην Αθήνα. Ήταν 67 ετών.
Όσο κι αν αναζητήσαμε περισσότερα στοιχεία για τη Ρεθεμνιώτικη καταγωγή της μεγάλης ηθοποιού στάθηκε αδύνατον να μάθουμε κάτι περισσότερο. Όπως προαναφέραμε οι γονείς της ήταν ηθοποιοί σε μπουλούκι. Με το επώνυμο που βλέπουμε στο γένος της Κοτοπούλη εντοπίσαμε κάποιους στην Εύβοια που μας είπαν πως δεν είχαν καμιά σχέση.
Από τη στιγμή όμως που το δήλωσε η ίδια η μεγάλη τραγωδός γιατί να το αμφισβητήσουμε;
Πηγές:
Αφιερώματα Εύας Λαδιά για Πέτρο και Μανόλη Σκουλούδη
«Κρητική Επιθεώρηση» και «Βήμα» Ρεθύμνου Μάρτιος 1953
Εφημερίδα «ΒΗΜΑ» Αθηνών (Οκτώβριος 1954)
Θεατρικά Λεξικά