Μια σειρά δημοσιευμένων στον τοπικό τύπο εγγράφων, που ανασύρθηκαν από το προσωπικό αρχείο του Γεωργίου Β. Δρανδάκη, μάς έδωσε την ευκαιρία να πλησιάσουμε περισσότερο τη σκέψη μας σε κείνον και να κατανοήσουμε καλύτερα την ενεργό συμμετοχή του στα μεγάλα ζητήματα με τα οποία συνδέθηκε το Ρέθυμνο.
Πρόκειται για 36 έγγραφα που φιλοξενήθηκαν στην τοπική εφημερίδα «Κρητική Επιθεώρηση», σε έντεκα συνεχόμενα φύλλα, από την Παρασκευή 5 Οκτωβρίου έως την Παρασκευή 19 Οκτωβρίου του έτους 2001, υπό τον γενικό τίτλο: «ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ: έγγραφα σχετικά με την ίδρυση και τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του».
Όπως μας πληροφορεί ο ίδιος στο προλογικό του σημείωμα, πρόκειται για «αντίτυπα δακτυλογραφημένων εγγράφων και εντύπων που αφορούν το Πανεπιστήμιο Κρήτης»…., «που ίσως είναι χρήσιμα για όποιον θα ασχοληθεί με την ιστορία του Πανεπιστημίου Κρήτης, αλλά και για καθένα που έχει το ενδιαφέρον ή την περιέργεια να πληροφορηθεί ή να θυμηθεί τα σχετικά με την ίδρυσή του, την προσφορά σε αυτό 1500 περίπου στρεμμάτων γης και την πρώτη λειτουργία του». Στο τελευταίο δε φύλλο της Παρασκευής 19 Οκτωβρίου διαβάζουμε: «Θεώρησα χρέος μου να δημοσιεύσω τα παραπάνω έγγραφα, που βρίσκονται στην κατοχή μου… στις συνέχειες αυτές, ώστε όλα μαζί να προσφέρονται σε χρονική αλληλουχία και εσωτερικό συσχετισμό στον αναγνώστη και στον ερευνητή και να μη χρειάζεται αναζήτησή των». Πράγματι, οι ημερομηνίες που φέρουν τα κείμενα ξεκινούν την 30ή Ιανουαρίου 1972 και, τοποθετημένα σε απόλυτη χρονολογική σειρά, εκτείνονται μέχρι την 28η Ιουνίου 1983.
Ο Γεώργιος Δρανδάκης διευκρινίζει από την αρχή ότι πολλά από αυτά τα έγγραφα έχουν συνταχθεί από τον ίδιο. Σχετικά με την πατρότητα των δικών του κειμένων γράφει, με τη γνωστή σεμνότητα που τον διέκρινε πάντα: «η μνεία του συντάκτη δεν γίνεται για λόγους προβολής, αλλά για να είναι γνωστός ο υπεύθυνος που τα έχει γράψει».
Δικά του, λοιπόν, κείμενα είναι:
Α. Όσα προέρχονται από την Επιτροπή Ρεθύμνου για το Πανεπιστήμιο Κρήτης, της οποίας ήταν μέλος. Σε αυτή την ομάδα κειμένων θα συναντήσουμε: α. το πρακτικό της πρώτης συσκέψεως της Επιτροπής (12-02-1972) στο Δημαρχείο, με πρόσκληση του υφυπουργού Περιφερειακού Διοικητή Κρήτης Γεωργίου Γεωργαλά β. σχέδιο εγγράφου προς τον Αντιπρόεδρο Α’ της Κυβερνήσεως Στ. Παττακό (Οκτώβριος 1973) γ. υποδείγματα ευχαριστηρίων επιστολών προς όσους προσέφεραν χρήματα για την αγορά του οικοπεδικού χώρου προς ανέγερση του Πανεπιστημίου δ. υποδείγματα επιστολών προς όσους είχαν δηλώσει πρόθυμοι να συνεισφέρουν ποσά, με παρότρυνση να το κάμουν πράξη ε. δύο επιστολές προς τον πρόεδρο της «Παγκρητικής» Αμερικής (14-03-1974 και 04-07-1974) στ. ευχαριστήριες ανακοινώσεις προς τους Γ. Ράλλη, Μ. Μανούσακα, Δημ. Μοάτσο, Ι. Κεφαλογιάννη και ξεχωριστά προς τους αδελφούς Βαρδινογιάννη (16-02-1976) για τη γενναιόδωρη οικονομική προσφορά τους –σε ποσοστό πλέον των 50%- στην εξαγορά του πανεπιστημιακού χώρου των περίπου 1500 στρεμμάτων ζ. ευχαριστήρια επιστολή προς τον Ρεθύμνιο καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών Γεώργιο Κουρμούλη (17-02-1976) η. συλλυπητήριο τηλεγράφημα προς την οικογένεια Γεωργίου Κουρμούλη για το θάνατό του θ. έκθεση απόψεων της Τοπικής Επιτροπής Ρεθύμνου στο περιοδικό «Σύνδεσμος» (Ιούνιος 1980) του Συνδέσμου Κρητών Επιστημόνων με τίτλο: «Αναγκαία η δημιουργία νέων σχολών στο Ρέθυμνο».
Β. Από τον ίδιο επίσης έχουν συνταχθεί τα έγγραφα του Δικηγορικού Συλλόγου, του οποίου συνέπεσε να είναι Πρόεδρος τα κρίσιμα για το Πανεπιστήμιο Κρήτης χρόνια. Σε αυτή την ομάδα εγγράφων περιλαμβάνονται: α. ένα έγγραφο προς τον αντιπρόεδρο Α’ της κυβερνήσεως (26-06-1972), στο οποίο τονίζεται η σημασία της ίδρυσης Πανεπιστημίου στο Ρέθυμνο και η προσπάθεια υπονόμευσης από το Ηράκλειο β. μια ονομαστική κατάσταση των δικηγόρων του Δικηγορικού Συλλόγου με τα ποσά που προσέφεραν για την αγορά του οικοπεδικού χώρου στην περιοχή Γάλλου γ. απόδειξη δραχμών 40.000 του προέδρου του Δικηγορικού Συλλόγου από την εισφορά του Συλλόγου (19-12-1073) δ. ευχαριστήριο ψήφισμα προς την Κυβέρνηση για την ίδρυση Πανεπιστημίου στην Κρήτη (02-10-1973) ε. ψήφισμα διαμαρτυρίας προς την Κυβέρνηση για το διαμελισμό του Πανεπιστημίου, ο οποίος καταδικάζει το Ρέθυμνο σε μαρασμό και συρρίκνωση (05-04-1975).
Γ. Δικά του επίσης κείμενα αποτελούν τα παρακάτω: α. σχέδιο επιστολής του προς τους Ρεθύμνιους πολιτικούς Κώστα Στεφανάκη και Σταύρο Μπίρη (03-08-1974), που αφορά την απόδοση της αποδεσμευθείσας κατάθεσης των 6.000.000 περίπου του «Ομίλου Συμπαραστάσεως Πανεπιστημίου Κρήτης» (ο οποίος διελύθη) και τη διάθεση αυτού του ποσού προς αγορά των ακινήτων από το Δήμο Ρεθύμνης σε συνεννόηση με τη διοικούσα επιτροπή του Πανεπιστημίου β. η Ανακοίνωση για τη συνάντηση των μελών της Επιτροπής: Γ. Αγγελιδάκη, Γ. Δρανδάκη, Γ. Φραγάκη, Ιω. Χομπίτη με τον τότε υπουργό Παιδείας Παναγιώτη Ζέππο και τους υφυπουργούς Παιδείας Ευρυγένη και Καραπιπέρη, παρουσία και του υφυπουργού Εσωτερικών Δημ. Μοάτσου και του βουλευτή Ρεθύμνου Ιω. Κεφαλογιάννη (24-01-1975) γ. η απάντησή του στην επιστολή του Μιχ. Μύρ. Παπαδάκη (29-03-1976), με την οποία ο Γεώργιος Δρανδάκης τονίζει τη μεγάλη συμβολή στο ζήτημα του Πανεπιστημίου τόσο του Γεωργίου Κουρμούλη, όσο και του Δημ. Αρχοντάκη «ο οποίος αφιέρωσε ως δήμαρχος Ρεθύμνης στο Πανεπιστήμιο ένα μεγάλο μέρος της δραστηριότητάς του». Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά: «Θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μην τιμηθούν και οι δύο» δ. η επιστολή προς τον Διευθυντή της Εφημερίδας «Ρεθεμνιώτικα Νέα» (28-06-1983) με τον τίτλο: «Και πάλι το Πανεπιστήμιο», με την οποία ζητεί από τον Γιάννη Χαλκιαδάκη να δημοσιεύσει τρία κείμενα που αφορούν το Πανεπιστήμιο Κρήτης, αν συμφωνεί πως είναι επίκαιρα. ε. Δικό του κείμενο, τέλος, είναι η ομιλία του για το Πανεπιστήμιο, που εκφωνήθηκε σε δημόσια συγκέντρωση στο κινηματοθέατρο «Καρτάλειο» Ρεθύμνης (07-09-1979), μέσα από την οποία γίνονται αντιληπτά η αγωνιστική διάθεση σύσσωμου του Ρεθύμνου για την προάσπιση του Πανεπιστημίου του, τα μεγάλα προβλήματα στα πρώτα χρόνια λειτουργίας του και οι αξιώσεις-αιτήματα που διατυπώνει ο ομιλητής, διερμηνεύοντας τις επιθυμίες του ακροατηρίου του.
Διατρέχοντας όλα τα προαναφερθέντα φύλλα της ‘Κρητικής Επιθεώρησης’, ο αναγνώστης θα συναντήσει ακόμη: α. γραμμάτια είσπραξης της Εθνικής και της Εμπορικής Τράπεζας από δωρεές για την ανέγερση του Πανεπιστημίου β. τηλεγραφήματα των πολιτικών Δημ. Μοάτσου-Παύλου Βαρδινογιάννη, Παπαδόπετρου (βουλευτή Χανίων) με παραλήπτη τον Γ. Δρανδάκη γ. δύο επιστολές του Μιχ. Μύρ. Παπαδάκη (17-09-1973 και 21-03-1976) που απευθύνονται προς τον ίδιο και αφορούν στις αναγκαίες πρωτοβουλίες για το Πανεπιστήμιο Κρήτης δ. ένα έγγραφο του Δήμου Ρεθύμνης (29-10-1973) με θέμα: «Πρόσκληση σε συνεδρία Επιτροπής προωθήσεως θεμάτων Πανεπιστημίου ε. την απάντηση του προέδρου της «Παγκρητικής» Αμερικής (25-05-1974) προς τον Δήμαρχο Ρεθύμνης στ. Ενημερωτικό σημείωμα της διοικούσας επιτροπής του Πανεπιστημίου (27-07-1974) ζ. Ψήφισμα των παραγωγικών τάξεων και επιστημονικών σωματείων δυτικής Κρήτης με 32 υπογραφές (18-01-1975) η. Διαβιβαστικό έγγραφο της υφυπουργίας προεδρίας προς το υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων με τηλεγραφήματα Συλλόγων και φορέων Κρήτης σχετικά με το Πανεπιστήμιο θ. αποσπάσματα Υπομνήματος του υπουργείου Παιδείας προς την οργανωτική επιτροπή του Πανεπιστημίου Κρήτης και τέλος ι. μια εμπνευσμένη απάντηση του Γεωργίου Κουρμούλη προς την Επιτροπή Ρεθύμνου για το Πανεπιστήμιο, γεμάτη ενθουσιασμό και προσδοκίες, αλλά και με συμβουλές και παροτρύνσεις (02-03-1974).
Μια προσεκτική μελέτη όλων των κειμένων, που δημοσιεύονται στα συνεχόμενα φύλλα της «Κρητικής Επιθεώρησης» από το Γεώργιο Β. Δρανδάκη, μας επιτρέπει να οδηγηθούμε σε ορισμένες διαπιστώσεις, που θα αποπειραθούμε να παρουσιάσουμε παρακάτω.
- Η ίδρυση και ύπαρξη Πανεπιστημίου στο Ρέθυμνο ήταν πρωταρχικής και ζωτικής σημασίας για όλους όσοι μόχθησαν γι’ αυτό το όραμα.
Σταχυολογούμε εδώ αποσπάσματα από ορισμένα κείμενα που έχουν συνταχθεί από τον Γεώργιο Δρανδάκη, τα οποία συνηγορούν στο παραπάνω συμπέρασμα:
«Το Πανεπιστήμιον αποτελεί την μοναδικήν ελπίδα προόδου και εξελίξεως του τόπου, είναι έργο τεράστιο για ολόκληρη την Κρήτη και για τον Πολιτισμόν και την Παιδείαν της χώρας.» (σχέδιο επιστολής προς τους Κ. Στεφανάκη και Στ. Μπίρη)
«Έν Πανεπιστήμιον ιδρυόμενον εις Ρέθυμνον θα αποτελέση την καρδίαν της μελλοντικής οικονομικής ζωής του, πόλον έλξεως και εστίαν πνευματικής και ηθικής ακτινοβολίας, αλλά και εις το διηνεκές συμβολήν της πόλεως των Γραμμάτων εις την πνευματικήν ανάπτυξιν της χώρας.» (από το έγγραφο του Δικηγορικού Συλλόγου προς τον Στ. Παττακό)
«Με επίκεντρον το Πανεπιστήμιον θα αρχίση νέα περίοδος του Κρητικού Πολιτισμού και η Ανωτάτη Παιδεία της Ελλάδος θα αποκτήση προεκτάσεις και προσανατολισμούς σχετικούς προς τον σύγχρονον βίον και άνθρωπον»(από το ψήφισμα του Δικηγορικού Συλλόγου).
«Αποτελεί το μόνον έργον πνοής, το οποίον δύναται να τονώση το Ρέθυμνον, το οποίον στερείται φυσικού πλούτου και εμπορικής κινήσεως». (από το ψήφισμα του Δικηγορικού Συλλόγου)
- Η προσήλωση των Ρεθυμνίων εκείνων που αγωνίστηκαν επί χρόνια για την πραγμάτωση του ιερού σκοπού της ίδρυσης και λειτουργίας του Πανεπιστημίου ήταν σταθερή και η προσπάθειά τους επίπονη και άοκνη, καθώς τίποτε δε χαρίστηκε και δεν προσφέρθηκε απλόχερα. Οι αντίρροπες δυνάμεις ήταν διαρκώς παρούσες και καραδοκούσαν να υπονομεύσουν την έδρα του , να συρρικνώσουν και να αποψιλώσουν τις σχολές του, να πετύχουν αναβολή της λειτουργίας, να προσφύγουν κατά των διαταγμάτων ίδρυσης.
Προς επίρρωσιν των παραπάνω παραθέτουμε τα εξής αποσπάσματα από ποικίλα κείμενα, συνταγμένα από τον Γ. Δρανδάκη)
«Κατά την πρώτην συνεδρίασιν της συγκροτηθείσης προς παρακολούθησιν του ζητήματος του Πανεπιστημίου της Κρήτης Επιτροπής, ενώ προσήλθον όλοι οι εκ Ρεθύμνης και Χανίων αντιπρόσωποι, ουδείς προσήλθεν εκ των Νομών Ηρακλείου και Λασηθίου, προφανώς διότι το Ηράκλειον αγωνίζεται και ενεργεί διά να επιτύχη όπως το Πανεπιστήμιον ιδρυθή εις την Περιφέρειάν του». ( έγγραφο του Δικηγορικού Συλλόγου προς τον Α’ αντιπρόεδρο κυβερνήσεως)
«…άσκηση προσφυγής (Οκτώβριος του 1973) από κατοίκους του Ηρακλείου κατά του Διατάγματος ίδρυσης του Πανεπιστημίου με έδρα το Ρέθυμνο». (σχέδιο εγγράφου της τοπικής επιτροπής προς Στ. Παττακόν).
«Αμέσως μετά την έκδοση του διατάγματος …άρχισε ένας συστηματικός αγώνας, άλλοτε κρυφός και άλλοτε απροκάλυπτος, με στόχο να γίνει το πανεπιστήμιο σε άλλη πόλη». (Έκθεση απόψεων της Τοπικής Επιτροπής Ρεθύμνου στο περιοδικό «Σύνδεσμος»).
«Είπαν ότι το Ρέθυμνο είναι χωριό, ότι δεν παρέχει στους φοιτητές και καθηγητές ένα κατάλληλο επίπεδο ζωής, ότι δε θα αντέξει το φοιτητικό πληθυσμό». (Έκθεση απόψεων της τοπικής επιτροπής Ρεθύμνου στο περιοδικό «Σύνδεσμος»).
Εξάλλου, πέραν των αντιδράσεων και των υπόγειων ή φανερών κινήσεων του Ηρακλείου, παρουσιάστηκαν πλείστα άλλα εμπόδια , με τα οποία έρχονταν συχνά αντιμέτωποι όσοι κοπίασαν να το στήσουν στα πόδια του.
Επιλεκτικά παρατίθενται και πάλι ορισμένα αποσπάσματα κειμένων, συνταγμένων από τον Γ. Δρανδάκη, που είναι ενδεικτικά των δυσκολιών:
«Είναι γεγονός ότι από το Ρέθυμνον είναι αδύνατον να συγκεντρωθεί όλο το απαιτηθησόμενον ποσόν των 17.000.000 δραχμών που κόστισαν τα 1500 περίπου στρέμματα του πανεπιστημιακού χώρου».
«Πολλοί ιδιοκτήτες δώρησαν τη γη τους για το Πανεπιστήμιο. Η προσφορά αυτή δεν έχει αξιοποιηθεί μέχρι σήμερα, αν και ήταν στη διάθεση του Πανεπιστημίου από την ίδρυσή του».
«…κίνδυνος αναγκαστικής απαλλοτριώσεως είτε όλου του χώρου, είτε ωρισμένων ακινήτων, των οποίων οι ιδιοκτήται δε θα θελήσουν να μεταβιβάσουν οικειοθελώς τα ακίνητά των».
«Δεν μπορεί να ιδρυθεί τελικά ενιαίο και συγκεντρωμένο πανεπιστήμιο και η μόνη λύση θα ήταν να χωριστεί σε θεωρητικές και θετικές σχολές».
«Είναι απίστευτο, μα αληθινό, ότι χρειάστηκαν δύο ολόκληρα χρόνια για να γνωμοδοτήσουν οι αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες ότι δεν έχει χαρακτήρα δασικής έκτασης ο χώρος του Πανεπιστημίου και επιτρέπεται να ανοικοδομηθεί και ότι δεν υπάρχει πολεοδομικό πρόβλημα».
3.Οι πρωτοβουλίες της τοπικής επιτροπής για το Πανεπιστήμιο φανερώνουν ανιδιοτελή αγάπη και αφειδώλευτη προσφορά. Όλα τα μέλη της ήταν επίλεκτοι Ρεθυμνιώτες της πνευματικής και επαγγελματικής ελίτ της πόλης του Ρεθύμνου, οι οποίοι αγόγγυστα έδωσαν τις μεγάλες μάχες, αφαιρώντας χρόνο από τις οικογενειακές και άλλες υποχρεώσεις τους.
Διαβάζουμε σχετικά στην επιστολή μελών της τοπικής επιτροπής προς τον Γεώργιο Κουρμούλη:
«Σαν μέλη της τοπικής επιτροπής Ρεθύμνου νιώθομε μια ψυχική ταύτιση με το Πανεπιστήμιο, που δεν είναι εγωιστική σκέψη πως τάχα προσφέραμε υπηρεσία αξιόλογη, αλλά ένα ενδιαφέρον, που κρατήθηκε ζωντανό μέσα σε όλες τις αντιξοότητες, τις επικρίσεις, τις απογοητεύσεις και τις ελπίδες, ίσως, αν θέλετε ένα πάθος».
- Αν μάλιστα ανατρέξει κάποιος στη σύνθεση της επιτροπής, θα αντιληφθεί ότι τα πρόσωπα που την απαρτίζουν λειτουργούν συνολικά, σφυρηλατώντας μια ενότητα. Επικεντρώνονται στο σημαντικό, παραμερίζοντας τις όποιες ιδεολογικές διαφορές και τις διαφορετικές πολιτικές πεποιθήσεις. Κεντρώοι, δεξιοί , αλλά και ακραιφνείς αριστεροί συνεργάζονται αρμονικά, καθώς τους ενώνει η Μεγάλη Ιδέα και το όραμα της ίδρυσης και λειτουργίας Πανεπιστημίου στο Ρέθυμνο.
5.Την αγάπη για το Πανεπιστήμιο την απέδειξε εμπράκτως όχι μόνο η πνευματική και η επαγγελματική ηγεσία της επώνυμης ρεθυμνιώτικης κοινωνίας, αλλά και όλος ο κόσμος. Είχε εκτιμηθεί από όλους τους κατοίκους της πόλης του Ρεθύμνου η σημασία του Πανεπιστημίου και είχε κατανοηθεί ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει ως ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα. Για τον λόγο αυτό ο λαός του Ρεθύμνου αγκάλιασε τις προσπάθειες, χάρισε τη γη του, συνεισέφερε με τα χρήματά του, προχώρησε σε κινητοποιήσεις όταν έβλεπε να απειλείται το Πανεπιστήμιό του και κλιμάκωσε τις αγωνιστικές του εκδηλώσεις, όποτε χρειάστηκε.
Είμαστε πεπεισμένοι ότι ο Γεώργιος Δρανδάκης , μέσα από τη δημοσίευση των 36 κειμένων, που φωτίζουν την Ιστορία του Πανεπιστημίου Κρήτης, δεν επεδίωξε να εξάρει τη δική του συμβολή και προσφορά. Πρωτίστως τον ώθησε η εμφανής αγωνία του να μη λησμονηθεί καμία πτυχή του σύνθετου ζητήματος του Πανεπιστημίου Κρήτης και η επιθυμία του να χαράξει ορισμένες κατευθύνσεις ως παρακαταθήκη για τους νεώτερους Ρεθυμνιώτες, ώστε να βρουν το σωστό βηματισμό σε σχέση με το πνευματικό ίδρυμα του τόπου τους. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως, όταν έδωσε τα συγκεκριμένα έγγραφα προς δημοσίευση, βρισκόταν ήδη στο 84ο έτος της ηλικίας του.
Ας κρατήσουμε, λοιπόν, τις σοφές παραινέσεις του, που διαφαίνονται πίσω από τις λέξεις των δημοσιευμένων κειμένων: Ο κόσμος του σημερινού Ρεθύμνου δεν πρέπει να αρκείται στις επιτυχίες και κατακτήσεις του παρελθόντος σε σχέση με το πανεπιστήμιό του, ούτε να θεωρεί δεδομένη την παραμονή της έδρας του ιδρύματος και τη συνέχιση των σχολών του. Απαιτείται και σήμερα συνεχής εγρήγορση και συστράτευση δυνάμεων. Απαιτείται συνειδητοποίηση της καταλυτικής επίδρασης που έχει για όλους μας η εξέλιξη και η πρόοδος του Πανεπιστημίου Κρήτης στο μέλλον της πόλης και του νομού.
Εμείς ως οικογένειά του τον διαβεβαιώνουμε ότι θα αποτελεί για εμάς πάντα ένα φωτεινό παράδειγμα και ότι θα κρατήσουμε ως πολύτιμο φυλακτό τις διδαχές του και τις αξίες που εκείνος υπηρέτησε. Ας είναι αιώνια η μνήμη του!
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
1.Σύσκεψις εκπροσώπων Ρεθύμνης δια το Πανεπιστήμιον Κρήτης παρουσία του Υφυπουργού κ.Ταλιαδούρου και επιτροπής Πανεπιστημίου Κρήτης
2.Μέσα στο τζαμί της Φορτέτζας οι επιτροπές του Πανεπιστημίου,τοπική και Αθηνών
3.Οι επιτροπές του Πανεπιστημίου,τοπική και Αθηνών,στην Φορτέτζα