Η επέτειος των 200 χρόνων από την Εθνική Παλιγγενεσία, αφήνει και πάλι σε δεύτερη μοίρα την Κρήτη. Ενώ αναδείχτηκαν τόσοι ήρωες σε μάχες για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, επιμένουν οι διάφοροι εισηγητές σχετικών αφιερωμάτων να μένουν στους ήρωες τους γνωστούς, που ακόμα έχουμε στην παιδική μας μνήμη τις εικόνες τους να κοσμούν τους τοίχους της σχολικής αίθουσας.
Είναι όμως τόσοι αυτοί οι Ρεθεμνιώτες αγωνιστές που θα πρέπει να αναφέρουμε στα επετειακά αφιερώματα
Τα «Ρ.Ν.» ξεκινούν σήμερα το αφιέρωμά τους στους άγνωστους ήρωες του 21 στο Ρέθυμνο, που διακρίθηκαν στον αγώνα όπως:
Αλέξανδρος Ανδρεαδάκης
Αγωνιστής που καταγόταν από τον Αυλοπόταμο της Κρήτης.
Όταν ξέσπασε η κρητική επανάσταση διορίστηκε επικεφαλής μιας ομάδας Αυλοποταμιτών, η οποία αγωνίστηκε ηρωικά καθ’ όλη τη διάρκεια της επανάστασης. Ο Ανδρεαδάκης διακρίθηκε σε πολλές μάχες κι ήταν ένας από τους οπλαρχηγούς, οι οποίοι επεδίωξαν να συνεχιστεί ο αγώνας και μετά την απόσπαση με πρωτόκολλα, της Κρήτης, από την υπόλοιπη απελευθερωμένη Ελλάδα. Η τελευταία μάχη που έδωσε, με τους Τούρκους, ήταν στα Στρούμπουλα, όπου ήρθε αντιμέτωπος με σώμα Τουρκοαιγυπτίων.
Μετά το 1830 έφυγε από την Κρήτη και ήρθε στο ελεύθερο βασίλειο της Ελλάδας, όπου έγινε μέλος της Φάλαγγας. Υπηρέτησε την πατρίδα σε διάφορες επαρχίες και πέθανε το 1854, ενώ διατελούσε ταγματάρχης της ενεργού Φάλαγγας.
Γεώργιος Αποστολάκης
Καταγόταν από τους Λαμπιώτες και ήταν ξάδερφος του αγωνιστή Ιωάννου Πετρουλάκη.
Η προφορική παράδοση τον παρουσίαζε σαν πελώριο γίγαντα με τεράστια δύναμη
Σε μια συμπλοκή, αρχές της Επανάστασης του 21, σε μια τοποθεσία απέναντι από τους Λαμπιώτες, πυροβόλησε έναν Τούρκο και πιστεύοντας ότι τον σκότωσε πλησίασε ανύποπτος. Εκείνος όμως ζούσε και συγκεντρώνοντας τις δυνάμεις του κατάφερε να τραυματίσει τον Αποστολάκη με μια σφαίρα στο μηρό. Ο ήρωας πέθανε λίγες μέρες αργότερα από αιμορραγία.
Στο χωριό του Λαμπιώτες υπάρχει συνοικία που φέρει το όνομά του.
Αναγνώστης Βαρούχας
Καταγόταν από το Πετροχώρι (Αποσέτι).
Επειδή γνώριζε καλά την Τουρκική γλώσσα έγινε Γραμματέας του Πασά.
Η έκρηξη της Επανάστασης τον βρήκε έτοιμο να πολεμήσει και μάλιστα διακρίθηκε σε πολλές μάχες ιδιαίτερα σε κείνη που έγινε στο Κανί – Καστέλλι.
Αμέσως μετά κι όταν πια η Επανάσταση είχε κριθεί δημιούργησε οικογένεια και έμεινε στο χωριό του.
Ο αδελφός του Μιχαήλ απαγχονίστηκε από τους Τούρκους στη Σμύρνη όπου βρέθηκε όταν άρχισε ο ξεσηκωμός.
Εμμανουήλ Βερνάρδος
Ο μεγάλος αυτός αγωνιστής πριν την Επανάσταση του 21 είχε εγκατασταθεί στο Ιάσιο, όπου διετέλεσε διευθυντής του Ελληνικού Τυπογραφείου. Βοηθούσε με κάθε τρόπο στην προετοιμασία της εθνεγερσίας. Έγκριτοι ιστορικοί αναφέρουν πως ήταν ο πρώτος Κρητικός που έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρίας. Πρόσφερε πολλά χρήματα για να οργανώσει σώμα εθελοντών που πήραν μέρος στις μάχες της Μολδοβλαχίας.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα χρημάτισε υπουργός και πληρεξούσιος των Κρητών στις εθνοσυνελεύσεις της Τροιζηνίας και του Άργους. (1826-1829).
Αρκετοί έχουν ασχοληθεί με τη βιογραφία του γιατί υπήρξε ένας σημαντικός άνθρωπος κι ένας φλογερός αγωνιστής.
Ο Βενάρδος που διακρινόταν για την παιδεία του, σημαντική για την εποχή του, ασχολήθηκε και με τη λογοτεχνία. Έγραψε λυρικά ποιήματα και θούριους. Ασχολήθηκε επίσης με την μετάφραση επιστημονικών έργων στην ελληνική γλώσσα.
Σημαντικό πόνημά του και μια Ιστορία της Κρήτης.
Γεώργιος Βλαστός
Γεννήθηκε στα 1800 στο Bυζάρι και ήταν γόνος της μεγάλης ιστορικής οικογένειας. Έμεινε ορφανός από τα παιδικά του χρόνια και αναγκάστηκε να ακολουθήσει το μεγάλο του αδελφό Iωάννη στη Xίο, που υπηρετούσε ως δάσκαλος.
Όταν έγινε η μεγάλη σφαγή το 1822 επέστρεψε στην Κρήτη. Τα γεγονότα στο μεταξύ τον είχαν ωριμάσει. Εντάχθηκε σε σώμα επαναστατικό και πολέμησε γενναία μέχρι την εκπνοή της Επανάστασης το 1830. Από κει και μετά ασχολήθηκε με το εμπόριο μέχρι το 1864 που πέθανε.
Νικόλαος Βλαστός
Οι πηγές μας δεν το επιβεβαιώνουν αλλά ενδέχεται να είναι αδελφός του προηγουμένου, αν κρίνουμε από τα κοινά σημεία που έχουν. Γεννήθηκε στο Bυζάρι το 1806. Όταν έμεινε ορφανός και από τους δύο του γονείς, τον πήρε κοντά του ένας θείος του αγνός πατριώτης και καλός χριστιανός. H ανατροφή που έδωσε στον ανεψιό του με τα ιδεώδη της φυλής, ώθησαν το Νικόλαο να πάρει μέρος στην επανάσταση του 1821, κοντά στον αρχηγό του Αμαρίου Ιωάννη Mοσχοβίτη. Πέθανε το 1885.
Ιωάννης Δαμβέργης
Κρητικός αγωνιστής και πρόκριτος από το Ρέθυμνο. Μυήθηκε πολύ νωρίς στη Φιλική Εταιρία και όταν εξερράγη η Επανάσταση του 1821, έσπευσε στα Σφακιά για να ενισχύσει τις ομάδες των αγωνιστών.
Εκεί αντιπροσώπευσε την επαρχία Ρεθύμνης, στο Εθνικό Συμβούλιο που έγινε το καλοκαίρι του 1821. Αν και ήταν σε προχωρημένη ηλικία, συγκρότησε στρατιωτικό σώμα από Pεθεμνιώτες και πολέμησε τον εχθρό πάνω από τρία χρόνια.
Το 1824 όμως βρήκε μαρτυρικό θάνατο από τους Tουρκοκρητικούς που τον συνέλαβαν και τον κατακρεούργησαν. Τα μικρότερα παιδιά του τα πούλησαν στην Αίγυπτο αλλά αργότερα τα ελευθέρωσαν μετά τη μεσολάβηση του Γάλλου προξένου στο Mεχμέτ Aλή.
Κωνσταντίνος Δαμβέργης
Ήταν γιος του Ιωάννη και γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1798. Έμενε πάντα πολεμώντας στο πλευρό του πατέρα του. Ένα χρόνο μετά την έκρηξη της Επανάστασης, σε μια μάχη που δόθηκε στα Ανώγεια, τραυματίστηκε σοβαρά χάνοντας το ένα μάτι. Αυτό δεν τον εμπόδισε να λαμβάνει μέρος σε κάθε πολεμική επιχείρηση επιδεικνύοντας ιδιαίτερη ανδρεία.
Αργότερα διορίστηκε γραμματέας της Κρητικής Συνέλευσης, που συνήλθε στην επαρχία Mυλοποτάμου και ήταν αυτός που συνέταξε το ψήφισμα διαμαρτυρίας για τον αποκλεισμό της Κρήτης από τα ελληνικά εκείνα εδάφη, που είχαν απελευθερωθεί.
Κωνσταντίνος Δαμβέργης
Γιος του Ιωάννη και μικρότερος αδελφός του προηγούμενου, έχοντας το ίδιο με αυτόν όνομα.
Αυτή η λεπτομέρεια δείχνει ακριβώς και τις σκληρές συνθήκες της εποχής, που υποχρέωναν τους Κρήτες να φροντίζουν μόνο για τη διαιώνιση της γενιάς. Ήταν μια αντίσταση των υπόδουλων στην προσπάθεια αφανισμού που επιχειρούσαν οι Τούρκοι με κάθε τρόπο. Γι’ αυτό και η γέννηση του αρσενικού ήταν γεγονός. Γιατί αντιπροσώπευε ένα ακόμα τουφέκι. Και η επανάληψη του ονόματος ενδέχεται να είχε αυτό το σκοπό. Να μη χαθεί το όνομα, καθώς οι κίνδυνοι δεν έλειπαν και μάλιστα σε καθημερινή βάση.
O νεότερος Κωνσταντίνος γεννήθηκε στα 1800. Πολέμησε ηρωικά στο πλευρό του μεγάλου αγωνιστή Στρατή Δεληγιαννάκη. Πήρε μέρος σε πολλές μάχες κατά των Τούρκων στα πρώτα χρόνια της επανάστασης του 21.
Το 1831 έφυγε για τη Mύκονο, όπου εγκαταστάθηκε για λίγο καιρό. Έζησε τα τελευταία του χρόνια στην Αθήνα όπου και πέθανε στα 1890, χωρίς να γνωρίζουμε ακριβώς το έτος του θανάτου του.
Γεώργιος Καλαμαράς
Κρητικός αγωνιστής από το Μυλοπόταμο. Έδρασε κυρίως στις πρώτες μάχες της Επανάστασης του 1821 στην Κρήτη, ως αρχηγός των συνεπαρχιωτών του.
Όταν όμως το 1824 τα αιγυπτιακά στρατεύματα εισέβαλαν στο νησί πνίγοντας την επανάσταση, ο Καλαμαράς, μαζί με πολυάριθμους συμπατριώτες του έφυγε για την Πελοπόννησο, όπου συμμετείχε ενεργά σε πολλές πολεμικές επιχειρήσεις, στο πλευρό κυρίως του Κολοκοτρώνη. Το 1825 όμως συνελήφθη στο Νεόκαστρο από τον Ιμπραήμ πασά μαζί με άλλους Κρητικούς.
O ίδιος κατόρθωσε να δραπετεύσει, για να συνεχίσει την επαναστατική του δράση στην ανατολική Ελλάδα υπό τας διαταγάς του Γ. Καραϊσκάκη (μάχη Σαλώνων κ.λ.π.).
Ένα χρόνο αργότερα (1827) ως μέλος του στρατιωτικού σώματος επίλεκτων Κρητών, υπό τον Δ. Καλλέργη, παίρνει μέρος στον αγώνα που διεξήγαγε ο Καραϊσκάκης στην Αττική, εναντίον του Κιουταχή.
Τη νύχτα της 23ης Απριλίου, του ίδιου χρόνου, πολεμώντας γενναία στη μάχη του Αναλάτου (μπροστά από την Ακρόπολη) σκοτώθηκε μαζί με όλους σχεδόν τους Κρητικούς και Σουλιώτες πολεμιστές.
Γεώργιος Καλομενόπουλος
Από τους σημαντικότερους αγωνιστές της Κρήτης αλλά και από τους πιο ταλαιπωρημένους από ατυχίες της ζωής.
Γεννήθηκε το 1770 στο Νευς Αμάρι κι όταν μεγάλωσε εγκαταστάθηκε μόνιμα στην πόλη του Ρεθύμνου. H έντονη προσωπικότητά του τον καταξίωσε στην τοπική κοινωνία. Ακόμα και οι γενίτσαροι τον σέβονταν και μπορούσε ακόμα και σ’ αυτούς με ευκολία να τους επιβληθεί. Εξαιτίας μάλιστα του πλούτου και της γενναιότητάς του, ήταν ο μοναδικός από τους Έλληνες που μπορούσε να μπαίνει έφιππος στην πόλη.
Τις παραμονές της Επανάστασης του 1821 μυήθηκε φιλικός από τον Υδραίο πλοίαρχο Τομπάζη και προετοιμαζόταν πυρετωδώς να αναμειχθεί στον αγώνα. Μια ατυχία όμως ήρθε να διακόψει τις ενέργειές του, όταν λίγους μήνες αργότερα οι Τούρκοι άρπαξαν δυο ανίψια του με πρόθεση να τα εξισλαμίσουν. O γενναίος πατριώτης δεν μπορούσε να ανεχθεί αυτή την προσβολή και πηγαίνοντας κρυφά στο σπίτι που τα κρατούσαν, τα ελευθέρωσε και τα φυγάδευσε στα κρητικά βουνά, φεύγοντας και ο ίδιος από την πόλη.
Δεν πρόλαβε να πάει μακριά, γιατί οι Τούρκοι τον κατεδίωξαν και τον συνέλαβαν στα Περιβόλια.
Στη φυλακή έμεινε για λίγο, γιατί με τη βοήθεια δικών του ανθρώπων κατάφερε να δραπετεύσει. Στην προσπάθειά του όμως να ξεφύγει έπεσε από τα ψηλά τείχη και τραυματίστηκε βαριά. Μετά από υπεράνθρωπες προσπάθειες και περιπέτειες μπόρεσε επιτέλους να φθάσει στα Ελεύθερα Σφακιά, τις μέρες που εκδηλώνονταν τα πρώτα ξεσπάσματα της Μεγάλης Επανάστασης.
Αδυνατώντας ο ίδιος να λάβει ενεργό μέρος σε μάχες, γιατί είχε σοβαρή αναπηρία από την πτώση του, πρόσφερε τις υπηρεσίες του στον αγώνα, ως πολιτευόμενο πρόσωπο, παίρνοντας μέρος στις συσκέψεις των προκρίτων της μεγαλονήσου.
Διέθεσε επίσης όλη του την περιουσία για τις ανάγκες του πολέμου και συμμετείχε στην οργάνωση των επαναστατικών σωμάτων στην Κρήτη.
Τέλος εκλέχτηκε αρκετές φορές αντιπρόσωπος των επαναστατών, ενώ το 1828, έγινε μέλος του λεγόμενου «Κρητικού Συμβουλίου» (ένα είδος προσωρινής κυβέρνησης) που είχε αναλάβει τη διεύθυνση των στρατιωπολιτικών υποθέσεων του νησιού μέχρι το πέρας του Αγώνα (1830). Τότε αποσύρθηκε στο Αμάρι, όπου και πέθανε το 1856.
Εμμανουήλ Καλομενόπουλος
Γεννήθηκε το 1785 στο Αμάρι και από πολύ νέος μετανάστευσε στην Κωνσταντινούπολη για να σπουδάσει στην εκεί Πατριαρχική Σχολή.
Επιστρέφοντας στην Κρήτη χειροτονήθηκε ιερέας το 1817 και μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία, συμμετέχοντας στην προετοιμασία του αγώνα.
Όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, εκλέχτηκε οπλαρχηγός των συγχωριανών του και πολέμησε σε αρκετές μάχες κατά των Τούρκων, στην περιοχή κυρίως του Ρεθύμνου.
Σε μια από αυτές σκοτώθηκε, όταν έγινε απόπειρα να καταληφθεί το φρούριο της Ρεθύμνης με επίθεση (Άνοιξη του 1822).
Εμμανουήλ Καλομενόπουλος
Ιερέας. Καταγόταν από το Nευς Αμάρι. Σκοτώθηκε στις 14 Απριλίου 1822, κατά την πολιορκία του φρουρίου του Ρεθύμνου.
Εμμανουήλ Κουφάκης
Έδρασε στο τέλος του 18ου αιώνα και καταγόταν από ένδοξη οικογένεια αρματολών. Επειδή είχε γίνει φόβος και τρόμος, οι Τούρκοι για να τον εκδικηθούν, αιχμαλώτισαν τα παιδιά του και τα πούλησαν δούλους σε μακρινές περιοχές. Από τα παιδιά του ο Γεώργιος και ο Κωνσταντίνος, εξισλαμίστηκαν με τη βία και δούλευαν υπηρέτες σε τούρκικα σπίτια. Δεν έπαψαν όμως ποτέ να θυμούνται την καταγωγή τους. Κι όταν κηρύχθηκε η επανάσταση του 21 πολέμησαν τους Τούρκους στο πλευρό του Καραϊσκάκη στη Στερεά Ελλάδα μια και είχαν μεταφερθεί εκεί. Γρήγορα όμως κατεβαίνουν στην πατρίδα τους και πολεμούν γενναία από το 1821 έως το 1830. Πήραν επίσης μέρος στις επαναστάσεις του 1841, του 1858 και του 1866.
Συγγενείς τους ήταν ο Μάρκος, ο Κωνσταντίνος και ο Νικόλαος. Ήταν γιγαντόσωμοι και άφοβοι, γι’ αυτό είχαν εμπνεύσει το φόβο και τον τρόμο στους Τούρκους, οι οποίοι τους θεωρούσαν ανίκητους.
Σε κάποια πολιορκία όμως (σ’ ένα σπήλαιο της Ίδης) οι δυο σκοτώθηκαν μετά από γενναία μάχη με πολυάριθμους Τούρκους.
O Μάρκος επιχειρώντας να περάσει με το ξίφος του, δια μέσου των εχθρικών γραμμών, τραυματίστηκε, πιάστηκε αιχμάλωτος και θανατώθηκε με μαρτυρικό τρόπο.
Κεχαγιά-Νικόλαος Λυρής
Κρητικός αγωνιστής καταγόμενος από γνωστή κρητική οικογένεια που κρατούσε από τα Περιβόλια Ρεθύμνου, καθώς και από τη Νεάπολη του Μεραμπέλλου (οι δεύτεροι είναι γνωστοί ως Λυράκηδες και υπάρχουν και σήμερα απόγονοί τους).
O Kεχαγιά-Nικόλας (ή καπετάν Nικόλας) υπήρξε αρματολός κατά την προεπαναστατική περίοδο του 1821 στην Κρήτη. Πολέμησε στο πλευρό του γνωστού κρητικού ήρωα Δασκαλογιάννη και στη συνέχεια έφυγε για τη M. Ασία. Εκεί μαζί με άλλους Κρητικούς μυήθηκε Φιλικός και κατά τις παραμονές της επανάστασης έφυγαν όλοι για την Τουρκοκρατούμενη Μεγαλόνησο.
Εκεί άρχισε να ετοιμάζει τους συμπατριώτες του για το Μεγάλο Αγώνα, στο ξέσπασμα του οποίου, πολέμησε από τους πρώτους τον εχθρό.
Όταν το 1824 τα αιγυπτιακά στρατεύματα σάρωσαν κάθε επαναστατική διάθεση, εισβάλλοντας στην Πελοπόννησο, ο Λυρής με χιλιάδες άλλους Κρητικούς πολεμιστές έφυγε για κει, όπου πολέμησε στο πλάι γνωστών ηρώων της επανάστασης. Μια από τις μάχες, στις οποίες συμμετείχε, ήταν και κείνη στο Μανιάκι, όπου στο πλευρό του Παπαφλέσσα, ηρωικά μαχόμενος κατά του Ιμπραήμ, έπεσε τον Μάιο του 1825.
Συγγενής του αγωνιστή ήταν και ο Μιχαήλ Λυρής, ο οποίος πολέμησε εναντίον των Τούρκων της Κρήτης, κατά τα πρώτα έτη της επανάστασης.
Με την είσοδο των Αιγυπτίων όμως στην Κρήτη, έφυγε για το Ναύπλιο όπου και πολιτεύτηκε (εξελέγη δήμαρχος των εκεί Κρητικών). Πέθανε το 1867.
Στυλιανός Μανιουδάκης
Από τους σημαντικότερους οπλαρχηγούς και αυτός. Γεννήθηκε το 1792 και πήρε μέρος σε όλες τις μάχες της Επανάστασης του 1821. Από τα Σφακιά μέχρι τη Σητεία, όπου σκότωσε τον αρχιγενίτσαρο της περιοχής, τον οπλισμό του οποίου πήρε ως έπαθλο και σήμερα βρίσκεται στην κατοχή του εγγονού του.
Πολέμησε πάντα υπό το γενικό αρχηγό Γεώργιο Tσουδερό, του οποίου αργότερα παντρεύτηκε την κόρη.
O Στυλιανός Mανιουδάκης πέθανε το 1897.
Κωνσταντίνος Νεωνάκης
Ήταν ένας από τους πιο φημισμένους αρματολούς, που έδρασαν κατά την προεπαναστατική περίοδο στην Κρήτη. Εθεωρείτο ο καλός άγγελος των Χριστιανών, γιατί με τους άνδρες του γύριζε από χωριό σε χωριό κι από βουνό σε βουνό σπέρνοντας τον πανικό στους Τούρκους, κάθε φορά που δημιουργούσαν προβλήματα στους Χριστιανούς. H έκρηξη της Επανάστασης του 1821, τον βρήκε έτοιμο για δράση. Σαν οπλαρχηγός οδήγησε τους συγχωριανούς του σε πολλές μάχες και η δράση του απλώθηκε αργότερα στην Πελοπόννησο και στη Στερεά Ελλάδα.
Συμμετείχε επίσης ενεργά στη μάχη του Φαλήρου, ενώ μετά τη λήξη της επανάστασης του απονεμήθηκε το αργυρό παράσημο.
Κωνσταντίνος Παττακός
Ήταν γιος αρματολού που έδρασε κατά την επανάσταση του 1770 κατά των Τούρκων στο Aμάρι. Εκεί στην επαρχία Αμαρίου παντρεύτηκε και έγινε γενάρχης της οικογένειας Παττακών εγκαταλείποντας την ιδιαίτερη πατρίδα.
O Κωνσταντίνος Παττακός πήρε μέρος στην επανάσταση του 1821, ως αρματολός, συνεχίζοντας τη δράση του πατέρα του. Είχε στρατηγικό μυαλό και με τα έξυπνα τεχνάσματά του πολεμώντας τον εχθρό σε ολόκληρο το Αμάρι, προκαλούσε πανωλεθρία στους Γενίτσαρους. Έτσι πολύ σύντομα οι Χριστιανοί ευγνωμονούντες τον είχαν ονομάσει Γενιτσαροφάγο.
Συνεχίζει τη δράση του στην Πελοπόννησο και στη Στερεά Ελλάδα, ως οπλαρχηγός. Επιστρέφοντας στην Κρήτη συμμετείχε με την ίδια πάντα γενναιότητα στις επαναστάσεις του 1841 και του 1854.
Το αφιέρωμά μας συνεχίζεται.
Πηγές:
Πολιτιστικό Ρέθυμνο
Εύας Λαδιά: «Ρεθεμνιώτες ήρωες στην επανάσταση του 1821»
Κρήτη Αφιέρωμα