Της ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ ΜΑΝΩΛΑ*
Η πανδημία COVID-19 λειτούργησε καταλυτικά, θετικά ή αρνητικά, σε πολλούς τομείς. Ακόμα κι αν δε δημιούργησε νέες ανισότητες, σίγουρα βοήθησε να οξυνθούν οι υπάρχουσες. Ειδικά, στο θέμα της ισότητας των φύλων σε ό,τι αφορά τους χώρους εργασίας και την οικονομική δραστηριότητα απειλεί να αναστρέψει όσα έχουν κατακτηθεί τα τελευταία 30 χρόνια από το γυναικείο κίνημα. Πρόσφατη έρευνα της Ε.Ε αποτυπώνει σαφώς ότι οι γυναίκες επλήγησαν περισσότερο λόγω πανδημίας. Αυτό διαπιστώνουν σε κοινό άρθρο τους, επίσης, στο ιστολόγιο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου η επικεφαλής Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα και οι συνεργάτιδές της Στεφανία Φαμπρίτσιο, Τσενγκ Χουν Λιμ και Μαρίνα Ταβάρες. Αυτό οφείλεται στο είδος της εργασίας κυρίως. Οι γυναίκες αποτελούν την πλειοψηφία των εργαζομένων στην πρώτη γραμμή καθώς υπερεκπροσωπούνται σε κλάδους κοινωνικών υπηρεσιών, όπως στον τομέα της υγείας και της περίθαλψης, στην εκπαίδευση, σε σούπερ μάρκετ και καταστήματα λιανικών πωλήσεων αλλά και στα ξενοδοχεία. Πολύ συχνά, δε, βρίσκονται σε χαμηλά αμειβόμενες θέσεις απασχόλησης με υψηλό κίνδυνο έκθεσης και καθόλου ελαστική εργασία και, σύμφωνα με έρευνες, μεγάλο ποσοστό με μαύρη εργασία. Καμία νομική, εργασιακή προστασία δηλαδή. Αντίθετα, οι κλάδοι υπηρεσιών που δεν διαταράχθηκαν τόσο λόγω της φύσης της δραστηριότητας, όπως οι πληροφορίες και η επικοινωνία, οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες και οι ασφάλειες, απασχολώντας κυρίως άνδρες, είδαν αύξηση στα ποσοστά απασχόλησης, σύμφωνα με την έκθεση Από την άλλη, η αλλαγή των ισορροπιών και της καθημερινότητας απαίτησε από τις γυναίκες μεγαλύτερη ενασχόληση με το σπίτι, τη φροντίδα ηλικιωμένων ή παιδιών, που δεν είχαν σχολείο. Ειδικά στις περιπτώσεις, που αυτό έπρεπε να συνδυαστεί με τηλεργασία, η κατάσταση έγινε εξαιρετικά επίπονη και σύνθετη. Δε θα μπορούσα βέβαια, να μην αναφερθώ στη σημαντική επιδείνωση της ενδοοικογενειακής βίας στη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης-πάνω από 30% σε κάποιες περιοχές- λόγω του εγκλεισμού και των οικονομικών θεμάτων, που δημιουργήθηκαν, με θύματα κυρίως γυναίκες. Οι γυναίκες επιχειρηματίες από την άλλη ενδέχεται να επηρεαστούν δυσανάλογα, εάν τα υφιστάμενα εμπόδια για πρόσβαση στη στήριξη και τη χρηματοδότηση επιδεινωθούν στην τρέχουσα κρίση. Οι περισσότερες χώρες έχουν υιοθετήσει πακέτα αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης και πακέτα υποστήριξης για τον ιδιωτικό τομέα, αλλά χωρίς πολλά στοιχεία σχετικά με την ανάληψη και τον αντίκτυπο στις θέσεις εργασίας και τις επιχειρήσεις των γυναικών, είναι δύσκολο να εκτιμήσουμε με σιγουριά πώς θα επηρεαστούν. Ο κίνδυνος για επιστροφή στην οικονομική ανισότητα των φύλων σε μεγαλύτερα ποσοστά είναι ορατός, σύμφωνα με στοιχεία της παγκόσμιας τράπεζας, που καταδεικνύουν ότι μετά από σοβαρές κρίσεις το εισόδημα των γυναικών επανακάμπτει πιο αργά. Ωστόσο, είναι αξιοσημείωτο ότι, αν και οι γυναίκες εκτέθηκαν κι επιβαρύνθηκαν περισσότερο, δεν είχαν ισότιμη εκπροσώπηση στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για την πανδημία, παρόλο που αποδεδειγμένα, όπου ηγούνταν γυναίκες, τα αποτελέσματα αντιμετώπισης της πανδημίας ήταν εξαιρετικά. Για παράδειγμα, στις εθνικές ειδικές ομάδες για την καταπολέμηση της COVID-19 που έχουν συσταθεί σε 87 χώρες, συμπεριλαμβανομένων 17 κρατών μελών της ΕΕ, επικεφαλής ήταν κατά 85,2 % άντρες. Στη χώρα μας, δε, η ποσόστωση, μια σημαντική νίκη των γυναικών για τη συμμετοχή σε εκλογικές διαδικασίες και Διοικητικά συμβούλια, επιχειρήθηκε πρόσφατα να «ροκανιστεί» από το 40% στο 35% και να υποχωρήσει σε χαμηλότερα ποσοστά με εισήγηση γνωστού υπουργού αλλά ευτυχώς τα αντανακλαστικά του γενικής Γραμματείας Ισότητας και το Επιμελητηρίου Ελληνίδων Γυναικών Επιχειρηματιών λειτούργησαν επιτυχώς.
Υπάρχει βέβαια και η άλλη προσέγγιση, αυτή των γυναικών που βρίσκονται σε ηγετικές θέσεις, οι οποίες βλέπουν την πανδημία ως ευκαιρία για επίτευξη ισότητας των δύο φύλων στα διοικητικά συμβούλια και τις ομάδες διοίκησης. Σε μια πρόσφατη έρευνα της ΚPMG το 41% παγκοσμίως και το 36% των Ελληνίδων δηλώνουν αισιόδοξες για την πρόοδο στην πολυμορφία και την ένταξη, που ισοσταθμιστικά μπορεί να προκαλέσει η πανδημία. Σύμφωνα με τις συμμετέχουσες στην έρευνα, «η κρίση μπορεί τελικά να δημιουργήσει νέες ευκαιρίες για τις γυναίκες ως αποτέλεσμα της βελτιωμένης ψηφιακής επικοινωνίας, των τεχνολογικών εξελίξεων και των αλλαγών στις προσδοκίες των ενδιαφερομένων μερών». Το βασικό κίνητρο των γυναικών αυτών παραμένει το θετικό αποτύπωμα, που θέλουν να έχουν στον κόσμο, ενώ διατηρούν πολύ ψηλά την ψηφιακή ατζέντα.
Ο θετικός αντίκτυπος της κρίσης που περνάμε εξαρτάται από τις δράσεις που θα αναλάβουμε, από τις ευκαιρίες που θα δημιουργήσουμε για την εξίσωση των ανισοτήτων των φύλων στην εργασία και στην κοινωνία. Η ισότητα των φύλων είναι μια από τις βασικές αρχές του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Το σχέδιο δράσης της ΕΕ για θέματα φύλου (GAP ΙΙΙ) περιέχει ένα τολμηρό και επιχειρησιακό θεματολόγιο για την προώθηση της ισότητας και την ενδυνάμωση των γυναικών και των κοριτσιών σε όλο τον κόσμο ώστε να εξασφαλιστεί η συμμετοχή τους στη διαμόρφωση της δημοκρατίας, της δικαιοσύνης, της ειρήνης και της ασφάλειας. Πρόσφατα, υπέβαλε πρόταση για νέα μέτρα ώστε να εφαρμοστεί στην πράξη η αρχή της ισότητας στις αμοιβές. Κι όμως ναι, ακόμα παλεύουμε για τα αυτονόητα.
Όσο υπάρχουν αυτές οι ανισότητες αποκτά περιεχόμενο αυτή η ημέρα, ως μνήμη και ως υπενθύμιση. Όσο υπάρχουν αυτές οι ανισότητες, οι προτάσεις στα κράτη, στους θεσμούς και στα όργανα που ασχολούνται με το θέμα πρέπει να είναι επίμονες και συνεχείς για την ενίσχυση της θέσης των γυναικών στην επιχειρηματικότητα, στην εκπαίδευση τους σε νέες δεξιότητες, στην πρόσβαση στη χρηματοδότηση, στην εξάλειψη διακρίσεων στην εργασία, στο ενιαίο μισθολόγιο, στην προτεραιοποίηση της προστασίας από την έμφυλη βία.
Η πρόοδος χρειάζεται θεματοφύλακες. Δύσκολα κατακτιέται, εύκολα χάνεται. Η επιστροφή στο παρελθόν δεν αποτελεί επιλογή.
* Η Αναστασία Μανώλα είναι μέλος Δ.Σ. Επιμελητηρίου Ρεθύμνης και μέλος Δ.Σ. ΕΕΔΕΓΕ-Εθνικό Επιμελητηριακό Δίκτυο Ελληνίδων Γυναικών Επιχειρηματιών