Του ΣΠΥΡΟΥ Μ. ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ*
Η Μάχη της Κρήτης άρχισε στις 14 Μαΐου 1941 όταν οι Γερμανοί έθεσαν σε εφαρμογή το πολεμικό σχέδιο «Ερμής» (Mercur). Σύμφωνα με αυτό, προβλεπόταν σφοδρός βομβαρδισμός των αεροδρομίων Μάλεμε, Ρεθύμνου και Ηρακλείου, των λιμανιών Σούδας και Ηρακλείου, καθώς και η εξουδετέρωση των βρετανικών και ελληνικών δυνάμεων από επίλεκτες μονάδες αλεξιπτωτιστών.
Η επίθεση από αέρος ξεκίνησε το ξημέρωμα της 20ης Μαΐου. Την επόμενη μέρα (21/4) αναλαμβάνει ως πρωθυπουργός ο Εμμανουήλ Τσουδερός. Στις 23 Μαΐου φτάνει με υδροπλάνο στη Σούδα, συνοδεύοντας τον βασιλιά Γεώργιο. Περιγράφοντας την πρώτη γερμανική επίθεση ο Τσουδερός θα πει: «Το θέαμα των χιλιάδων αλεξιπτωτιστών που πέφτανε κοντά απ’ εκεί, από τα Περιβόλια έως εις την περιφέρεια Μάλεμε, θα μείνη εις την μνήμη μου… Τα αλεξίπτωτα με τα διάφορα χρώματά των, άσπρα, κόκκινα, πράσινα, αναλόγως του προορισμού εκείνου που κατέβαινε μ’ αυτό από τον ουρανό, έδιναν ένα θέαμα που δεν μπορώ να παρομοιάσω εύκολα με καμιά εικόνα από τη σύγχρονη ζωή. Τραγικά πολύχρωμα όρνια που χυμούν στη γη για την αρπαγή του θηράματός των. Τα αεροπλάνα που εξεκένωναν στον αέρα από 40 ή 50 αλεξιπτωτιστάς το καθένα ήσαν μεγάλα και μερικά δεν εδίσταζαν να κατέβουν μέχρι του εδάφους δια την καλυτέραν αποβίβασιν ανδρών και υλικού. Η οργάνωσις ημιλλάτο προς την εντέλειαν της τραγικότητας. Το κυνήγι όμως που τους έγινε από τον ελληνικόν και βρετανικόν στρατόν και τους πολιτοφύλακας Κρητικούς, που θυμήθηκαν τα παλιά τους, ήτο και αυτό από τα πλέον επιτυχημένα και εμπνευσμένα από πατριωτισμό πολεμικά μας κατορθώματα. Πολλούς ρίχναμε με το ντουφέκι πριν πατήσουν στο έδαφος, όπως κυνηγά κανείς τα πετούμενα πουλιά. Αι γυναίκες και τα παιδιά δεν υστέρησαν στον αγώνα αυτόν».
Η Μάχη της Κρήτης υπήρξε ασφαλώς ένα γεγονός πολυδιάστατο με δεκάδες πτυχές. Σημάδεψε τον χρόνο και τον τόπο, την μνήμη και την μοίρα των πρωταγωνιστών αλλά και των επόμενων γενεών. Αποτέλεσε επίσης μία πτυχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, των πενήντα εκατομμυρίων νεκρών, για τον οποίο πόλεμο διαχρονικά, η ανθρωπότητα δεν θα πρέπει να είναι υπερήφανη. Όλα αυτά όμως αποτελούν «πεδίον δράσις λαμπρό» για τους ειδικούς (ιστορικούς, ειδικούς αναλυτές κ.ά.). Αυτούς μελετάμε και από αυτούς μαθαίνουμε, χωρίς βέβαια να ξεχνάμε και την πολύτιμη «ζώσα μνήμη» των πρωταγωνιστών που ακόμη έχουμε δίπλα μας.
Ένα απόκομμα
Στο παρόν άρθρο ωστόσο, θέλουμε να γίνει μια αναφορά σε κάποιους που η «Μάχη της Κρήτης» αποτέλεσε έμπνευση. Λιγότερο γνωστούς ή και άγνωστους. Αφορμή και αιτία… ένα μικρό κομμάτι χαρτί, ένα απόκομμα εφημερίδας. Βρέθηκε στα σκονισμένα ράφια της οικογενειακής βιβλιοθήκης, κάτω από δεκάδες τόμους και δεκάδες χρόνους. Η ιχνηλάτηση του αποκόμματος οδηγεί σε φύλλο της εφημερίδας «Κρητικός Κόσμος» γύρω στο 1950. Στο απόκομμα συνυπάρχουν, μία φωτογραφία με το άγαλμα: Η ΚΡΗΤΗ «έργον του Κρητός γλύπτου κ. Γιάννη Κανακάκη». Του Ρεθεμνιώτη γλύπτη -από την Κούφη- με την διεθνή ακτινοβολία («Ρ.Ν.» φ.4/11/15) και ένα ποίημα με τίτλο: ΦΛΟΓΙΣΜΕΝΗ ΚΡΗΤΗ 1941 «Επικό από την γιγαντομαχία της Κρήτης του 1941» του ποιητή Μανώλη Π. Σιγανού από το Βυζάρι Αμαρίου. Ένα ποίημα πραγματικά φλογερό και υπέροχο:
Με τα στήθη γυμνά και τους ώμους
από βράχο σε βράχο πηδούσε
κι από φλόγες στεφάνι φορούσε…
νύμφης κάτασπρο πέπλο ευώδα
μεσ΄ του Μάη τα ύστερα ρόδα.
Κι ένα γύρω μουγκρίζαν τα όρη
με μια μάνητα πέρα ως πέρα
της σκλαβιάς αντηχούσε φοβέρα.
Κι ο γιαλός σαν τον Άδη βογγούσε
και φωτιές η ψυχή της πετούσε…
Και τα σύννεφα στάλαζαν αίμα
-στου σπασμένου σπαθιού της την άκρη-
πηχτό σαν της νύχτας το δάκρυ.
Και καμπάνας ηχώ η φωνή της
Ω! σαν ναν τούτη η ώρα γροικώ την
-Βρόντα, βρόντα, στη γη Ψηλορείτη!
Να το μάθουν οι σκλάβοι που σκύβουν
στους βαρβάρους δεν σκύβει η Κρήτη!!!
Με τα στήθη γυμνά και τους ώμους
από βράχο σε βράχο πηδούσε
κι από φλόγες στεφάνι φορούσε!
Το παραπάνω αποτελεί μέρος της ποιητικής συλλογής «Απροσκύνητοι» που κυκλοφόρησε ο ποιητής το 1947 στην Αθήνα. Ήταν μία αυτοέκδοση, τυπωμένη σε 1000 αντίτυπα και το εξώφυλλό της κοσμούσε μια ξυλογραφία του ζωγράφου Σπύρου Βασιλείου.
Ωστόσο στο ίδιο φύλλο της εφημερίδας Κρητικός Κόσμος και μάλιστα στην πρώτη σελίδα, υπάρχει και το «Ιδαίον τραγούδι» επίσης του Μανώλη Σιγανού, που αποτελεί, απόσπασμα από χαμένο ποιητικό όνειρο, που γράφτηκε στη Έρημο της Λιβύης το 1943, για την δεύτερη επέτειο της «Μάχης της Κρήτης».
Εδώ ένα μικρό δείγμα:
Τούτη τη νύχτα τη γεμάτη από μυσταγωγικούς φωσφορισμούς,
που αρχίζουν να λάμπουν στο μενεξεδένιο δειλινό που θα φέρει,
γεμίζουν την ψυχή μου άφατο μυστικισμό.
Γύρω επιβλητική, αγνή, πανώρια πλάση,
που αγκαλιάζει το ηρωικό ετούτο χώμα,
θ’ αφήσω τον νου και την ψυχή να συνοδέψει το σώμα,
στις απάτητες κορφές που θ’ ανεβώ του Ψηλορείτη!…
Τη θρυλλική Ίδα, που τ’ αστέρια διαμαντώνουν κάθε βραδυά,
σαν τα μάτια μου τώρα θαμπωμένα αγκαλιάζουν…
Αλλά ο Μανόλης Π. Σιγανός, ο Βυζαριανός όπως υπόγραφε, -ήταν ξεχωριστός ζωγράφος και αγιογράφος- εμπνεύστηκε κι ένα μνημειώδες έργο, ένα σύνθετο λυρικό ελεγείο για έναν ήρωα της Κρητικής Αντίστασης με τίτλο «Κρητικός Επιτάφιος» («Ρ.Ν.» φ.25/4/19). Είναι φανερό ότι για αυτόν, η «Μάχη της Κρήτης» ήταν μία αστείρευτη πηγή έμπνευσης. Υπήρξε δε πολύ αξιόλογος, πολύ ασυμβίβαστος και πολύ ξεχασμένος.
Ένα τραγούδι
Όμως η ένδοξη Μάχη της Κρήτης αποτελεί διαχρονικά πηγή έμπνευσης και για τον ανώνυμο ποιητή και μαντιναδολόγο. Το 2015 ο Χαράλαμπος Γαργανουράκης κυκλοφόρησε ένα τριπλό άλμπουμ τραγουδιών με τον γενικό τίτλο: 50 χρόνια δισκογραφίας. Στην δεύτερη ενότητα Ιστορικά τραγούδια, ο Γαργανουράκης μελοποίησε και τραγούδησε ποιήματα από όλες τις περιόδους της κρητικής ιστορίας. Όλα τα ποιήματα (πλην δύο) είναι αγνώστων ποιητών. Τα καβαλάει στο δισάκι της η κρητική παράδοση. Όπως σημειώνει και ο δημιουργός «Η ενότητα ‘Ιστορικά τραγούδια’ αποτελείται από κομμάτια που βρέθηκαν σε ιστορικά βιβλία και είναι σχετικά με το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, αλλά και ντοκουμέντα από άλλα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν στην Κρήτη. Η βαρύτητα των τραγουδιών αυτών είναι πολύ μεγάλη γιατί τα τραγούδια γράφτηκαν σε δύσκολες αλλά ιστορικές εποχές για την Κρήτη».
Τα τραγούδι που αναφέρεται στην Μάχη της Κρήτης έχει τίτλο Η μάχη στα Μισίρια. Εδώ, το περίτεχνο δέσιμο 6 μαντινάδων και η εμπνευσμένη μουσική του Γαργανουράκη κάνει το τραγούδι εξαιρετικό. Το κάνει να ακούγεται σαν ύμνος στον κρητικό ηρωισμό και στην Κρητική Ιστορία. Η δε επανάληψη συγκεκριμένου ρυθμικού μουσικού μοτίβου «μεταμορφώνει» το τραγούδι σε ένδοξο εμβατήριο:
Τούτος δεν είναι πόλεμος είναι χαράς γιορτάσι,
σε τέτοια ξεφαντώματα χαρά στου που προφθάσει.
Πανηγυρίζουν οι καρδιές γλυκολαλούν τα χείλια,
περήφανα ανεμίζουνε το κρητικά μαντήλια.
Τριζοβολούν τα μνήματα, σκιρτούνε οι γύρω τάφοι,
που η Κρήτη με το αίμα της πάλι ιστορία γράφει.
Εδώ παλεύει η λεβεντιά κι η αντρειοσύνη αντάμα,
και μαντινάδα γίνεται ο πόνος και το κλάμα.
Βροντολογούνε τ’ άρματα κι αχολογούν οι κάμποι,
κι η Κρητική παληκαριά κάτω απ’ τον ήλιο λάμπει.
Και να η δόξα που περνά κοιτά και αναγαλλιάζει,
κι απλώνει τα δυο χέρια της, Κρήτη και σ’ αγκαλιάζει.
Στο τραγούδι (μπορείτε να το ακούσετε εδώ: https://tinyurl.com/y836kxtu), συμμετέχουν οι μουσικοί, Χ. Γαργανουράκης (λύρα), Νικ. Καραβιδάκης (λαούτο-μαντολίνο), Κωστ. Μαρκάκης (κιθάρες), Μαν. Κλώντζας (κρουστά), Γιωργ. Τζωρτζάκης (μπάσο).
Επίλογος
Αντί επιλόγου παρατίθενται επιπλέον στοιχεία για την εφημερίδα Κρητικός Κόσμος, απ’ όπου και το μικρό απόκομμα. Αντληθήκαν από το άρθρο Κρητικές εφημερίδες Αθηνών, της Ζαχαρένιας Σημανδηράκη, η οποία ήταν αρχειοφύλακας του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης. Ο «Κρητικός Κόσμος» ήταν «Εβδομαδιαίον όργανον των απανταχού Κρητών». Ιδιοκτήτης και εκδότης ήταν ο Ρούσσος Κτιστάκης και κυκλοφορούσε στην Αθήνα από τον Νοέμβριο του 1937 μέχρι το 1940 που διεκόπη η κυκλοφορία του λόγω του πολέμου. Επανακυκλοφόρησε ως εβδομαδιαία εφημερίδα τον Φεβρουάριου του 1946 μέχρι το 1968 και συνέχισε να εκδίδεται ως μηνιαίο φύλλο μέχρι τα τέλη του 1980.
(Σ.σ. Το σημερινό άρθρο είναι αφιερωμένο στην μνήμη του πατέρα μου Μάρκου, που «έφυγε» πριν λίγες μέρες και που στο προσωπικό του αρχείο βρέθηκε το πολύτιμο απόκομμα. Δεν έχει σημασία τι και πόσο τον άγγιξε το ποίημα «Φλογισμένη Κρήτη 1941». Προφανώς για εκείνον, ήταν σημαντικό ότι ήταν αποτυπωμένα σε χαρτί, όσα και ο ίδιος διαισθανόταν και ένιωθε για την Μάχη της Κρήτης. Κάτι που τον σημάδεψε δια βίου, όπως και χιλιάδες άλλους κρητικούς. Και είναι επίσης σημαντικό ότι με το να κόψει και να φυλάξει αυτό το απόκομμα, μας «κληρονόμησε» συναισθήματα και βιώματα. Κάτι εξαιρετικά δύσκολο και πολύπλοκο….).
Βιβλιογραφικές αναφορές:
Λαδιά, Ε. Ρεθεμνιώτικα Νέα, (φ. 25/4/19 και 4/11/15)
Σημανδηράκη, Ζ. (1982). Κρητικές εφημερίδες Αθηνών, Περιοδικό Προμηθεύς ο Πυρφόρος (τ. 32), Αθήνα.
National Geographic. (2012). Κρήτη. Ένας αιώνας ελευθερίας, Αθήνα: Σελένα Εκδοτική ΑΕ.
* Ο Σπύρος Μ. Θεοδωράκης είναι πρώην τραπεζικός. Είναι συγγραφέας, αρθρογραφεί στο nautilia.gr και είναι ραδιοφωνικός παραγωγός στο σταθμό ΚΡΗΤΗ fm 87,5 (Αθήνα). Είναι μέλος της Παγκρήτιας Δημοσιογραφικής Ένωσης Μ.Μ.Ε.