Ύστερα από τις ημερίδες που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία πέντε χρόνια στα Γουλεδιανά, στις οποίες συμμετείχαν όχι μόνο οι αιρετοί του τόπου, επιχειρηματίες, ο επίσκοπος, σημαντικές προσωπικότητες του επιστημονικού κόσμου αλλά και η τοπική κοινωνία στο σύνολό της, είχε διαμορφωθεί η στρατηγική για την ανάδειξη ενός άγνωστου σε πολλούς αρχαιολογικού χώρου που ακούει στο όνομα «Ονιθέ». Η θέση αυτή περικλείει στα όριά της υποδειγματικά είδη της φύσης και του πολιτισμού αλλά κρατά ακόμη κρυφή την ταυτότητά της, παρά τις πληροφορίες που έχει δώσει η πρώτη φάση της ανασκαφής.
Η επανάληψη των παραπάνω συναντήσεων είχε ως στόχο όχι μόνο την παρουσίαση ενός ετήσιου κύκλου δραστηριοτήτων αλλά και τη διατύπωση ενός στρατηγικού οράματος μέσα από τον αναστοχασμό γύρω από την πολιτιστική κληρονομιά και τους διαχειριστές της. Στο επίκεντρο λοιπόν των προσπαθειών της Ονιθές επιχειρήθηκε να τεθεί η τοπική κοινωνία, ώστε από παθητικός θεατής να γίνει υποκείμενο δραστηριοποίησης.
Για τον λόγο αυτό προέκυψε η Εταιρεία Φίλων της Ονιθές, με μέλη πολίτες της περιοχής αλλά και της πόλης του Ρεθύμνου, έχοντας σκοπό να δραστηριοποιηθεί υποστηρικτικά προς την ανασκαφή, σεβόμενη παράλληλα τους κανόνες που η θεσμική και επιστημονική δεοντολογία επιβάλλουν. Ιδιαίτερα κατά την ημερίδα του 2019 δίπλα στους εξειδικευμένους επιστήμονες, οι κάτοικοι της περιοχής διατύπωσαν τον δικό τους επισταμένο λόγο για τον τόπο και την προοπτική του.
Η πολιτιστική κληρονομιά άρχισε να ενσαρκώνεται μέσα από συγκεκριμένες πρωτοβουλίες. Διοργανώθηκαν εργαστήρια τέχνης διαφόρων ειδών, όπως πέτρας με την αναγνωρισμένη γλύπτρια Ασπασία Παπαδοπεράκη, αλλά και μωσαϊκού. Παραδοσιακές καλλιέργειες αναβίωσαν και τα παλιά μονοπάτια της Ονιθές άνοιξαν ξανά για να δώσουν στον τόπο νέα πνοή. Σιγά-σιγά ο τοπικός πληθυσμός -όχι μόνο των Γουλεδιανών αλλά και άλλων χωριών- άρχισε να μιλάει για τα αρχαία μας, να τονίζει την αντωνυμία της ευθύνης και του χρέους. Η προσπάθειά της Ονιθές, «η Ονιθέ μας» κέρδισε δικαιολογημένα τη φήμη ως μία από τις καλύτερες περιπτώσεις διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς από τις τοπικές κοινωνίες. Σκοπός μας λοιπόν είναι η συνολική ανάδειξη του τοπίου με άξονα την ανασκαφική έρευνα ώστε ο αρχαιολογικός χώρος να ενταχθεί στη φυσιολογική ζωή των κατοίκων αποφεύγοντας τις γνωστές αντιπαλότητες. Με αυτό τον τρόπο τα φυσικά και ιστορικά χαρακτηριστικά του τόπου θα αξιοποιηθούν με τις ανάλογες κοινωνικές και οικονομικές επιδράσεις.
Στο πλαίσιο αυτής της πολύπλευρης προσπάθειας το 2018 εκπληρώθηκε και μία άλλη μείζονα επιδίωξη, η ανασκαφή, η οποία ως ατμομηχανή θα τραβούσε πίσω της όλο το συρμό της ολιστικής προσέγγισης του τόπου. Στην ίδια θέση που πριν 65 χρόνια ο σπουδαίος αρχαιολόγος Νικόλαος Πλάτων αναδείκνυε τα πρώτα σημάδια της οργανωμένης πόλης, ακούστηκε ξανά ο ήχος της σκαπάνης. Έμοιαζε εξαιρετικό που ο επικεφαλής της νέας ανασκαφικής ομάδας επρόκειτο να σκάψει γενέθλια χώματα, αφού κατάγεται από την περιοχή και ο φορέας που με την επιστημονική σοβαρότητα και υπευθυνότητα θα υλοποιούσε την ανασκαφή αυτή προκρίθηκε να είναι η τοπική εφορεία αρχαιοτήτων.
Όμως μόλις τον τρίτο χρόνο των ανασκαφικών εργασιών και ενώ ήδη είχαν αρχίσει να δρέπονται οι πρώτοι επιστημονικοί (και όχι μόνο) καρποί, η ανασκαφή σταμάτησε, χωρίς η αιτία να είναι η έλλειψη χρηματοδότησης. Η ανασκαφή της Ονιθές έχει σταθερή χρηματοδότηση από την Περιφέρεια Κρήτης για το σύνολο της πενταετίας, είχε εξασφαλίσει χορηγίες από τον δήμο Ρεθύμνου και το περιοδικό Αρχαιολογία και Τέχνες, ενώ συγκινητική ήταν η συμβολή πολιτών από την ευρύτερη περιοχή του Ρεθύμνου.
Οι λόγοι ματαίωσης δεν είναι ούτε επιστημονικοί, εφόσον τα πρώτα αποτελέσματα κρίνονται σημαντικά, και έχουν ήδη παρουσιαστεί σε συνέδρια και επιστημονικές συναντήσεις. Η Ονιθέ, εξάλλου, είναι από τις λίγες περιοχές στην Κρήτη οι οποίες μπορούν να ρίξουν φως στην αυγή του πολιτισμού των ιστορικών χρόνων, την αρχαϊκή εποχή. Δυστυχώς, ο λόγος για τη διακοπή των εργασιών φαίνεται να είναι η σιωπηρή άρνηση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου να εισηγηθεί και για την φετινή χρονιά το σχετικό αίτημα του διευθυντή της ανασκαφής.
Ως Εταιρεία Φίλων της Ονιθές ζητήσαμε ακρόαση από τη διεύθυνση της Εφορείας Ρεθύμνου από την 31η Αυγούστου, δίχως να γίνουμε δεκτοί. Η σιωπή, λοιπόν, φαίνεται ότι είναι μία μορφή κακοδιοίκησης όταν επαναλαμβάνεται όχι μόνο σε μία θεσμοθετημένη διαδικασία αλλά και στην αντιμετώπιση των πολιτών. Μπορεί κάποιος να έχει άλλη εικόνα έτσι όπως εξελίσσονται τα πράγματα; Είναι δυνατόν λοιπόν η κακοδιαχείριση και η «γραφειοκρατία» να εμποδίσουν ένα οραματικό σχέδιο για την ανάδειξη της πολιτιστικής ταυτότητας μιας περιοχής, όταν μάλιστα, όπως στην περίπτωση της Ονιθές, έχει στοιχηθεί πίσω του ένα μεγάλο μέρος της τοπικής κοινωνίας; Θεωρούμε πως η απάντηση είναι αρνητική. Το εγχείρημα της Ονιθές έχει γερές ρίζες για να θεωρηθεί θνησιγενές. Χρειάζεται ωστόσο να επαναδιατυπωθεί έμπρακτα η θέληση όσων εξαρχής στο πλαίσιο αυτής της ιδιότυπης αμφικτιονίας οραματίστηκαν ένα δυναμικό μέλλον για την περιοχή. Ελπίζουμε πάντως ότι η απάντηση της υπουργού πολιτισμού στη σχετική ερώτηση του βουλευτή Ρεθύμνου Ανδρέα Ξανθού, να λύσει την υπηρεσιακή σιωπή και να απαντήσει σε κάποιες από τις πολλές απορίες που έχουν δημιουργηθεί.
Εταιρεία Φίλων της Ονιθές