Του Στέλιου Χιωτάκη*
Όταν, αγαπητοί αναγνώστες, θα διαβάζετε αυτές τις γραμμές, θα έχει ίσως γνωστοποιηθεί ποιος θα είναι ο νικητής των αμερικανικών εκλογών. Προς το παρόν και εν αναμονή των εκλογικών αποτελεσμάτων, προτείνω να αναλογιστούμε τον εκάστοτε ρόλο του προέδρου των ΗΠΑ, που μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο επηρεάζει καίρια ολόκληρο τον πλανήτη, άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά.
Αυτό το βλέπουμε, για παράδειγμα, σε ό,τι αφορά την οικονομική και τη βιομηχανική ανάπτυξη με την αντίστοιχη απασχόληση και τις εμπορικές σχέσεις στο πλαίσιο διεθνών συμφωνιών και κανόνων. Το διαπιστώνουμε επίσης στις καινοτομίες και τα αμερικανικά πρότυπα ζωής και ακόμη στη σχετικά σταθερή ένταξη των εθνικών κρατών σε γαιοστρατηγικές σφαίρες συμφερόντων· ακόμη, στις πρωτοβουλίες για τα οικολογικά θέματα του πλανήτη, στους διεθνείς κανόνες για την ειρηνική διεξαγωγή του εμπορίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την παγκόσμια οργάνωση υγείας κ.λπ.
Ο ρόλος αυτός του Αμερικανού προέδρου ως «πλανητάρχη» ήταν συνδεδεμένος μέχρι το 2016 με την εν μέρει τήρηση των κανόνων συνύπαρξης των λαών και κρατών στο πλαίσιο του ΟΗΕ, αλλά και με τραγικά άδικες αποκλίσεις από τους κανόνες αυτούς, όπως ήταν π.χ. ο ρόλος των ΗΠΑ στο Βιετνάμ και τη Λατινική Αμερική, ή η όχι τυχαία ανοχή τους σε δικτατορικά καθεστώτα, όπως π.χ. στην Ελλάδα (1967-1974), ή στην κατοχή της μισής σχεδόν Κύπρου το 1974. Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε, ούτε να συγχωρήσουμε ότι οι χρόνιες πολεμικές συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, με βιβλικές καταστροφές και εκατομμύρια πρόσφυγες, είχαν ως αφετηρία τον πόλεμο του προέδρου Μπους (του νεότερου) εναντίον ενός ανεξάρτητου κράτους (του Ιράκ), με εντελώς χαλκευμένες αιτιολογίες…
Στην Αμερική καταλογίζονται πολλά θετικά, αλλά και πολλά αρνητικά. Ενώ είναι η πιο ανεπτυγμένη βιομηχανική και πλουσιότερη χώρα, ωστόσο διατηρεί μεγάλες κοινωνικές ανισότητες, δεν έχει πλήρως ανεπτυγμένο εθνικό σύστημα υγείας, διατηρεί ρατσιστικά κατάλοιπα και άνιση μεταχείριση έναντι των Αφροαμερικανών (και όχι μόνο), έχει ελεύθερη οπλοκατοχή και μεγάλη εγκληματικότητα κ.λπ. Η ιδιαιτερότητα είναι πως η Αμερική παραμένει, ακόμη, μια ανοιχτή κοινωνία, στην οποία οι κατά καιρούς αποκλίσεις ορισμένων αξιωματούχων και ηγετών της από τους κανόνες δικαίου, καταδικάζονται, στη συνέχεια (τουλάχιστον σε επίπεδο αρχών) ως θλιβερές παρενθέσεις που δεν πρέπει να ξαναγίνουν. Από τη σκοπιά αυτή, οι ΗΠΑ δεν συγκρίνονται με ένα κράτος, όπως π.χ. η Τουρκία, η οποία -στον αιώνα τον άπαντα- δεν δέχεται να αναγνωρίσει τη γενοκτονία των Αρμενίων (και όχι μόνο) και να μεταμεληθεί γι’ αυτό: γι’ αυτό και συνεχίζει την εφαρμογή παρόμοιων επιθετικών και αρπαχτικών πρακτικών …
Η διοίκηση του προέδρου Τραμπ επέδρασε στα θετικά πρόσημα της Αμερικής, όπως ο ελέφαντας σε υαλοπωλείο. Αποσύρθηκε από τις διεθνείς συμφωνίες που είχε υπογράψει η Αμερική για το περιβάλλον, συνεργάζεται καλά μόνο με αυταρχικούς δικτάτορες, προσπαθεί να καταργήσει εντελώς τις απαρχές του εθνικού συστήματος υγείας (από τον Ομπάμα), θέλει να καταργήσει τους κανόνες διεθνούς εμπορίου και γενικά να μετατρέψει τον πλανήτη σε ζούγκλα, στην οποία επιβιώνει ο ισχυρότερος. Είδαμε και εμείς, στη δική μας «γειτονιά», ότι με το να αποσυρθούν οι Αμερικανοί από τη Συρία, λόγω των γνωστών δοσοληψιών μεταξύ Τραμπ και Ερντογάν, η κατάσταση στη Μεσόγειο επέστρεψε στην πολιτική των κανονιοφόρων από τις κατακτητικές και αρπακτικές βλέψεις του τελευταίου – παρά τα όσα λέμε και ακούμε για το διεθνές δίκαιο…
Είναι λοιπόν πράγματι πολύ κρίσιμες οι εκλογές στις 3 Νοεμβρίου. Οι δημοσκοπήσεις δίδουν υπεροχή στον Μπαϊντεν, όμως οι ίδιες έδιδαν ισχυρό προβάδισμα στην Χίλαρι Κλίντον το 2016 , η οποία έχασε τις εκλογές, ενώ είχε τρία εκατομμύρια περισσότερους ψήφους από τον Τραμπ. Στις ΗΠΑ, όποιος κερδίσει, έστω και οριακά σε μια πολιτεία, παίρνει όλους τους εκλέκτορες!
Ο Τραμπ κάνει έκκληση στο θυμικό και τις προκαταλήψεις των ανθρώπων: στον ρατσισμό των λευκών ανδρών, στην κυνική αίσθηση υπεροχής έναντι όλου του άλλου κόσμου, στον άκαμπτο δογματισμό και φανατισμό των θρησκόληπτων· στο φόβο των μειονοτικών ομάδων (μεξικανών και άλλων μεταναστών) που κατάφεραν να «εισέλθουν» στη «γη της επαγγελίας», αλλά φοβούνται πως, αν ο Τραμπ δεν κλείσει ερμητικά τα σύνορα, απειλούνται να μοιράζονται τις δουλειές τους με τους νεοεισερχόμενους μετανάστες. Για όλες αυτές τις κοινωνικές ομάδες ο Τραμπ είναι χαρισματικός. Τον πιστεύουν τυφλά.
Φαίνεται όμως ότι ιδιαίτερα η καταστροφική διαχείριση της πανδημίας του κορωνοϊού από τον Τραμπ (με τους 230.000 θανάτους στην Αμερική), καθώς και οι εξεγέρσεις και διαμαρτυρίες χιλιάδων πολιτών στις πόλεις εναντίον της καταπάτησης της ισονομίας από την αστυνομία, αμαυρώνουν πάρα πολύ τον σημερινό πρόεδρο. Όσο κι αν θέλει λοιπόν να υποδύεται τον εγγυητή του νόμου και της τάξης (όπως είχε κάνει ο Νίξον παλαιότερα) δεν μπορεί να γίνει πειστικός, επειδή οι ταραχές αυτές έγιναν επί της δικής του προεδρίας, ενώ ο Νίξον κατηγορούσε την τότε απερχόμενη διοίκηση των Δημοκρατικών!
Περιμένουμε λοιπόν εναγωνίως τα αποτελέσματα. Κι εμείς και εκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο….
Οι προεδρικές εκλογές στην Αμερική
Όταν, αγαπητοί αναγνώστες, θα διαβάζετε αυτές τις γραμμές, θα έχει ίσως γνωστοποιηθεί ποιος θα είναι ο νικητής των Αμερικανικών εκλογών. Προς το παρόν και εν αναμονή των εκλογικών αποτελεσμάτων, προτείνω να αναλογιστούμε τον εκάστοτε ρόλο του προέδρου των ΗΠΑ, που δεν παραμένει στατικός. Ωστόσο, μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ο ρόλος αυτός έχει μεγεθυνθεί και επηρεάζει αποφασιστικά ολόκληρο τον πλανήτη, άλλοτε με θετικές, αλλά και άλλοτε με αρνητικές επιπτώσεις. Αυτό το βλέπουμε, για παράδειγμα, σε ό,τι αφορά την οικονομική και τη βιομηχανική ανάπτυξη με την αντίστοιχη απασχόληση και τις εμπορικές σχέσεις στο πλαίσιο διεθνών συμφωνιών και κανόνων. Το διαπιστώνουμε επίσης στις καινοτομίες και τα αμερικανικά πρότυπα ζωής και ακόμη στη σχετικά σταθερή ένταξη των εθνικών κρατών σε γαιοστρατηγικές σφαίρες συμφερόντων, στις πρωτοβουλίες για τα οικολογικά θέματα του πλανήτη, στους διεθνείς κανόνες για την ειρηνική διεξαγωγή του εμπορίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την παγκόσμια οργάνωση υγείας κ.λπ.
Ο ρόλος αυτός του αμερικανού προέδρου ως «πλανητάρχη» ήταν συνδεδεμένος μέχρι το 2016 με την εν μέρει τήρηση των κανόνων συνύπαρξης των λαών και κρατών στο πλαίσιο του ΟΗΕ, αλλά και με τραγικά άδικες αποκλίσεις από τους κανόνες αυτούς, όπως ήταν π.χ. ο ρόλος των ΗΠΑ στο Βιετνάμ και τη Λατινική Αμερική ή η όχι τυχαία ανοχή τους σε δικτατορικά καθεστώτα, όπως π.χ. στην Ελλάδα (1967-1974) ή στην ξένη κατοχή της μισής σχεδόν Κύπρου το 1974. Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε, ούτε να συγχωρήσουμε ότι οι χρόνιες πολεμικές συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, με βιβλικές καταστροφές και εκατομμύρια πρόσφυγες, ξεκίνησαν και επεκτάθηκαν με τον πόλεμο του προέδρου Μπους (του νεότερου) εναντίον ενός ανεξάρτητου κράτους (του Ιράκ), με εντελώς χαλκευμένες αιτιολογίες…
Στην Αμερική καταλογίζονται πολλά θετικά, αλλά και πολλά αρνητικά. Ενώ είναι η πιο ανεπτυγμένη βιομηχανική και πλουσιότερη χώρα, ωστόσο διατηρεί μεγάλες κοινωνικές ανισότητες, δεν έχει πλήρως ανεπτυγμένο εθνικό σύστημα υγείας, διατηρεί ρατσιστικά κατάλοιπα και άνιση μεταχείριση έναντι των Αφροαμερικανών (και όχι μόνο), έχει ελεύθερη οπλοκατοχή και μεγάλη εγκληματικότητα κ.λπ. Η ιδιαιτερότητα είναι πως η Αμερική παραμένει, ακόμη, μια ανοιχτή κοινωνία, στην οποία οι κατά καιρούς αποκλίσεις ορισμένων αξιωματούχων και ηγετών της από τους κανόνες δικαίου, καταδικάζονται, στη συνέχεια (τουλάχιστον σε επίπεδο αρχών) ως θλιβερές παρενθέσεις που δεν πρέπει να ξαναγίνουν. Από τη σκοπιά αυτή, οι ΗΠΑ δεν συγκρίνονται με ένα κράτος, όπως π.χ. η Τουρκία, η οποία – στον αιώνα τον άπαντα – δεν δέχεται να αναγνωρίσει τη γενοκτονία των Αρμενίων (και όχι μόνο) και να μεταμεληθεί γι αυτό – με αποτέλεσμα να θεωρεί αυτονόητο να συνεχίζει την εφαρμογή παρόμοιων επιθετικών και αρπαχτικών πρακτικών, ιδιαίτερα σήμερα…
Η Διοίκηση του προέδρου Τραμπ επέδρασε σε ό,τι θετικό έχει επιτευχθεί στην Αμερική, όπως ο ελέφαντας σε υαλοπωλείο. Αποσύρθηκε από τις διεθνείς συμφωνίες που είχε υπογράψει η Αμερική για το περιβάλλον, συνεργάζεται καλά μόνο με αυταρχικούς δικτάτορες, προσπαθεί να καταργήσει εντελώς τις απαρχές ενός εθνικού συστήματος υγείας που θεμελιώθηκε από τον Ομπάμα, θέλει να καταργήσει τους κανόνες διεθνούς εμπορίου και γενικά να μετατρέψει τον πλανήτη σε ζούγκλα, στην οποία επιβιώνει ο ισχυρότερος. Αυτό σημαίνει το σύνθημα «πρώτα η Αμερική», με το οποίο χαϊδεύει την αίσθηση της κυνικής υπεροχής και ματαιοδοξίας ορισμένων λευκών που φοβούνται ότι σε 50 χρόνια θα κυριαρχεί στις ΗΠΑ η νέα πλειοψηφία των σημερινών μειονοτήτων! Είδαμε και εμείς στη δική μας «γειτονιά» ότι με το να αποσυρθούν οι Αμερικανοί από τη Συρία, λόγω προσωπικών σχέσεων μεταξύ Τραμπ και Ερντογάν, η κατάσταση στη Μεσόγειο επέστρεψε στην πολιτική των κανονιοφόρων από τις κατακτητικές και αρπακτικές βλέψεις του τελευταίου – παρά τα όσα λέμε και ακούμε για το διεθνές δίκαιο…
Είναι λοιπόν πράγματι πολύ κρίσιμες οι εκλογές στις 3 Νοεμβρίου. Οι δημοσκοπήσεις δίδουν υπεροχή πάνω από τις δέκα μονάδες στον Μπαϊντεν, όμως οι ίδιες έδιδαν ισχυρό προβάδισμα στην Χίλαρι Κλίντον το 2016. Η ανησυχία που υπάρχει είναι δικαιολογημένη, αφού το εκλογικό σύστημα είναι ρευστό και αρκετά αναξιόπιστο. Η Χίλαρι Κλίντον είχε τρία εκατομμύρια περισσότερους ψήφους από τον Τραμπ το 2016, όμως έχασε τις εκλογές επειδή, όποιος κερδίσει έστω και οριακά σε μια πολιτεία, συγκεντρώνει τους περισσότερους εκλέκτορες.
Ο Τράμπ κάνει έκκληση στο θυμικό και τις προκαταλήψεις των ανθρώπων: στον ρατσισμό των λευκών ανδρών, στην κυνική αίσθηση υπεροχής των Αμερικανών έναντι του άλλου κόσμου, στον άκαμπτο δογματισμό και φανατισμό των θρησκόληπτων· στο φόβο των μειονοτικών ομάδων (μεξικανών και άλλων μεταναστών) που κατάφεραν να «εισέλθουν» στη «γη της επαγγελίας», αλλά τώρα φοβούνται πως, αν ο Τραμπ δεν κλείσει ερμητικά τα σύνορα, απειλούνται να χάσουν τις δουλειές τους ή να τις μοιραστούν μαζί με τους νεοεισερχόμενους μετανάστες. Για όλες αυτές τις κοινωνικές ομάδες ο Τραμπ είναι χαρισματικός. Τον πιστεύουν τυφλά.
Για όλους αυτούς τους λόγους, το 2019 φαινόταν ότι μπορεί να κερδίσει και τη δεύτερη επανεκλογή του. Σήμερα ωστόσο, το ερευνητικό Ινστιτούτο των προεδρικών εκλογών του καθηγητή Λίχτμαν (Lichtman) διατυπώνει την πρόγνωση, στη βάση των 13 εκλογικών δεικτών που μετρά, ότι ο σημερινός πρόεδρος θα ηττηθεί στις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου. Σημειωτέον ότι το Ινστιτούτο αυτό, από το 1984 μέχρι και τις εκλογές του 2016 επαληθεύτηκε πλήρως σε όλες τις προγνώσεις του. Είναι φανερό ότι τα γεγονότα του 2020 επέδρασαν στη μεταστροφή αυτή. Ιδιαίτερα η καταστροφική διαχείριση της πανδημίας του κορωνοϊού από τον Τραμπ (με τους 220.000 θανάτους στην Αμερική), καθώς και οι εξεγέρσεις και διαμαρτυρίες χιλιάδων πολιτών στις πόλεις εναντίον της καταπάτησης της ισονομίας των πολιτών από την αστυνομία, αμαυρώνουν πάρα πολύ τον σημερινό πρόεδρο.
Όσο κι αν ο Τραμπ θέλει να υποδύεται στους προεκλογικούς του λόγους τον εγγυητή του νόμου και της τάξης (όπως είχε κάνει ο Νίξον παλαιότερα) δεν μπορεί να γίνει πειστικός, επειδή οι ταραχές αυτές έγιναν επί της δικής του προεδρίας, ενώ ο Νίξον κατηγορούσε τότε την απερχόμενη διοίκηση των Δημοκρατικών. Περιμένουμε λοιπόν εναγωνίως τα αποτελέσματα. Κι εμείς και εκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο.
* Ο κ. Στέλιος Χιωτάκης είναι ομότιμος καθηγητής πανεπιστημίου Κρήτης