Οι μέρες αυτές πρέπει να μείνουν βαθιά χαραγμένες στη μνήμη μας και η συνείδηση μας έχει χρέος να μας οδηγεί να βρισκόμαστε όχι μόνο με το σώμα μας αλλά και με την ψυχή μας.
Παρά τη φετινή μας φυσική απουσία, λόγων των ειδικών συνθηκών της πανδημίας, να βρεθούμε στον χώρο μας και να υποκλιθούμε ευλαβικά ως ελάχιστο φόρο τιμής, τιμούμε την 76 επέτειο ολοκαυτώματος, πλέκοντας ένα λιτό εγκώμιο σε αυτούς που υψώθηκαν πάνω από τον εαυτό τους, αρνήθηκαν τα εφήμερα και έγιναν μάρτυρες της ελευθερίας και της πατρίδας μας.
Ένα από τα χωριά του δήμου Αγίου Βασιλείου με πλούσια ιστορία και αγώνες των κατοίκων είναι τα Σακτούρια. Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα οι Σακτουριανοί συμμετείχαν στους εθνικούς αγώνες των Ελλήνων για την απελευθέρωση των αλύτρωτων ελληνικών πατρίδων και την ενσωμάτωση τους στο ελεύθερο ελληνικό κράτος, όπως έγινε και με την Κρήτη την 1′ Δεκεμβρίου του 1913.
Οι Σακτουριανοί συμμετείχαν δυναμικά και στους βαλκανικούς πολέμους (1912-1913 καθώς και στις επιχειρήσεις τού α’ παγκοσμίου πολέμου 1914-1918 και στη μικρασιατική εκστρατεία 1919-1922.
Κατά τη διάρκεια του β’ παγκοσμίου πολέμου (1939-1944) ζουν και πάλι ιστορικές στιγμές δόξας και πατριωτικού μεγαλείου, αλλά και στιγμές πόνου, οδύνης και συμφοράς.
Δεκάδες ήταν οι Σακτουριανοί που πολέμησαν στο βορειοηπειρωτικό μέτωπο κατά των Ιταλών και εν συνεχεία κατά των Γερμανών.
Στη διάρκεια της κατοχής οι Σακτουριανοί οργανώθηκαν στις ομάδες εθνικής αντίστασης κατά των Γερμανών και έδρασαν δυναμικά στον υπέρ της ελευθερίας αγώνα.
Οι Σακτουριανοί περιέθαλπαν, επίσης, τους συμμάχους που κρύβονταν στην ευρύτερη περιοχή των Σακτουρίων και φρόντιζαν για την ασφαλή αναχώρηση τους από τη σακτουριανή Γυαλιά με πλοία-υποβρύχια προς την Αίγυπτο και τη Μέση Ανατολή με κίνδυνο τη ζωή τους, αφού οι Γερμανοί, αμέσως μετά την κατάληψη της Κρήτης, εγκατέστησαν φυλάκιο 15 και πλέον στρατιωτών στη θέση «Αλίκαμπος» ανατολικά από τον Άγιο Παύλο.
Επιδίωξη τους ήταν η συνεργασία με τους πυρήνες και τις ομάδες αντίστασης των χωριών της ευρύτερης περιοχής και η ενίσχυση της προσπάθειας αποδυνάμωσης και τελικής συντριβής του κατακτητή με κάθε μέσο και τρόπο.
Γι’ αυτό παρακολουθούν τις κινήσεις του εχθρού στην περιοχή και δίνουν χρήσιμες πληροφορίες στο συμμαχικό στρατηγείο της Μέσης Ανατολής για τις κινήσεις τους στη Νότια Κρήτη, ειδικότερα δε στο αεροδρόμιο Τυμπακίου και στο λιμάνι της Αγίας Γαλήνης, που ήταν βάσεις ανεφοδιασμού του Ρόμελ, Γερμανού στρατάρχη στην Αφρική.
Ο Άγγλος στρατηγός Ουίλσον, διοικητής της 9′ στρατιάς των συμμαχικών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, σε συνεννόηση με τον τότε πρωθυπουργό της ελληνικής κυβέρνησης, που βρισκόταν στη Μέση Ανατολή, Εμμανουήλ Τσουδερό, χαρακτήρισαν τον φυσικό όρμο «Μέλισσα» στην περιοχή του Αγίου Παύλου ως ένα από καταλληλότερα σημεία γι’ αυτή τη φυγάδευση των συμμάχων με το υποβρύχιο «Τρούπερ 109».
Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η δράση των Σακτουριανών ήταν αμφίδρομη στον όρμο του Αγίου Παύλου.
Από τη μία φυγάδευαν τους συμμάχους και από την άλλη παρελάμβαναν πολεμικό υλικό και άλλα εφόδια που έρχονταν δια θαλάσσης και τα προωθούσαν στη συνέχεια στους αντάρτες του Ψηλορείτη και της ενδοχώρας.
Όλη η παραπάνω κρίσιμη και σπουδαία για τις περιστάσεις αντιστασιακή δράση των Σακτουριανών φανερώνει τον πόθο τους για την ελευθερία και το όραμα για μια αδούλωτη πατρίδα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η Σακτουριανή Γυαλιά υπήρξε πέρασμα και βάση του Πετρακογιώργη και μάλιστα στο μετόχι του Αποστολάκη στον Άη Γιάννη βρήκαν κρύπτη και προστασία για αρκετό διάστημα οι καπετάνιοι Πετρακογιώργης και Μπαντουβάς.
Στις 20 Απριλίου 1944 ένα αγγλικό υποβρύχιο ξεφόρτωσε οπλισμό στον όρμο του Αγίου Παύλου.
Οι Γερμανοί πληροφορήθηκαν, εξαιτίας εσφαλμένων χειρισμών το γεγονός αυτό, είχαν και τις υποψίες ότι ο στρατηγός Κράιπε φυγαδεύτηκε πιθανώς από τον Άγιο Παύλο στην Αίγυπτο και γι’ αυτό περικύκλωσαν τα Σακτούρια τα ξημερώματα της 3ης Μαΐου του 1944.
Μάζεψαν όλους τους άντρες από 15 ετών και πάνω στην πλατεία του Πετρέ περίπου 198 άτομα και τους οδήγησαν στην αγροτική περιοχή τού Αγίου Κυρίλλου για να τους εκτελέσουν.
Τα γυναικόπαιδα τα συγκέντρωσαν και τα έκλεισαν στην εκκλησία και το σχολείο το βράδυ και για δύο μέρες υποχρεώνοντας τους να πάρουν από τα σπίτια τους τον ρουχισμό και ότι άλλο πολύτιμο διέθεταν.
Ύστερα από ελέγχους που έκαναν στο χωριό δεν βρήκαν κρυμμένα όπλα ή πυρομαχικά και γι’ αυτό δεν εκτέλεσαν τους άνδρες, αλλά τους μετέφεραν στις φυλακές της Φορτέτσας στο Ρέθυμνο.
Στις 5 Μαΐου διέταξαν τα γυναικόπαιδα να εγκαταλείψουν το χωριό και με την επιτήρηση τους, αφού πρώτα πέρασαν από τις Μέλαμπες θέλοντας μάλλον να φοβίσουν και να παραδειγματίσουν τους Μελαμπιανούς, τα οδήγησαν ύστερα από πολύωρη πεζοπορία δυο περίπου ημερών στη μονή Αρσανίου, Λούτρα, Πηγή και Άδελε.
Με την αναχώρησή των γυναικόπαιδων από τα Σακτούρια οι Γερμανοί έκαψαν και τους δυο οικισμούς αλλά και χωρίς ίχνος σεβασμού ανατίναξαν τους δύο καθεδρικούς ναούς αλλά και το δημοτικό σχολείο.
Οι άνδρες όπου βρίσκονταν στις φυλακές της Φορτέτσας με την πάροδο του χρόνου αποφυλακίζονταν οι υπερήλικες και ανήμποροι και στη συνέχεια επέλεξαν 28 άνδρες και τους οδήγησαν στις φυλακές της Αγυιάς Χανίων, όπου στις 16 Σεπτεμβρίου 1944 επέλεξαν 15 Σακτουριανούς και μαζί με άλλους Κρητικούς τους εκτέλεσαν.
Για όλους αυτούς τους αγώνες και τη θυσία τους, αυτών των απλών ανθρώπων, που διακρίθηκαν όχι μόνο για τον ηρωισμό τους αλλά και τη μεγαλοψυχία τους, την ανθρωπιά τους, την έννοια και αγάπη τους για τον τόπο.
Γι’ αυτούς τους αγνούς με ιδανικά ανθρώπους, για ανθρώπους με όραμα, για ανθρώπους με μεγαλείο ψυχής, για πατριώτες που ξεχείλιζαν από άσβεστη αγάπη για την πατρίδα τους, για Έλληνες που δεν δείλιασαν να θυσιάσουν τη ζωή τους για την απελευθέρωση από τα ξένα δεσμά.
Πρέπει να νιώθουμε υπερήφανοι που ως Έλληνες, ως Κρητικοί και κάτοικοι αυτού του ηρωικού χωριού, έλκουμε την καταγωγή μας.
Είναι χρέος μας να φανούμε αντάξιοι και να γίνουμε συνεχιστές τους, ακολουθώντας το λαμπρό παράδειγμα τους, που δίκαια κατέκτησαν μια θέση στην καρδιά μας και με την πράξη τους κρατούν ασίγαστο να καίει το φυτίλι στο λυχνάρι της μνήμης μας.