Του Γιώργου Ξυδάκη
Τον τελευταίο ενάμιση μήνα, περίπου, γίναμε όλοι μάρτυρες ακραίων μετεωρολογικών γεγονότων που έπληξαν απ’ άκρη σ’ άκρη αρκετές περιοχές του νησιού. Είδαμε χείμαρρους να κατεβαίνουν με μανία από τα βουνά με τα νερά να καταλήγουν ακόμη και επάνω στον ΒΟΑΚ, αλλά και ποτάμια να υπερχειλίζουν παρασέρνοντας και καταστρέφοντας ότι βρισκόταν στο διάβα τους. Επιπλέον, τόνοι φερτών υλικών (δέντρα, χώματα, μπάζα κ.λπ.) κατέβηκαν από τα βουνά, υπενθυμίζοντας μας για άλλη μία φορά τη δύναμη νερού και ποταμών, που λόγω των συνθηκών των τελευταίων ετών, με τις μικρές βροχοπτώσεις, είχαμε ξεχάσει ή δεν είχαμε ζήσει. Ένα σημαντικό κομμάτι το οποίο θα πρέπει να κατανοήσουμε είναι πως, με βάση διεθνή στοιχεία, ο αριθμός των ακραίων καιρικών γεγονότων θα αυξηθεί τα επόμενα χρόνια καθιστώντας τις ανοχύρωτες κοινωνίες εκτεθειμένες στα πλημμυρικά φαινόμενα.
Αξίζει να σημειωθεί πως οι πλημμύρες κατατάσσονται στο φονικότερο και συνήθως πιο καταστροφικό φαινόμενο των φυσικών καταστροφών. Ευθύνονται για τον μεγάλο αριθμό υλικό-τεχνικών καταστροφών όσο και για τον θάνατο αρκετών συνανθρώπων μας, ιδιαίτερα στην περιοχή της Μεσογείου.
Στο σημείο αυτό πάμε να δούμε με απλό και κατανοητό τρόπο τι ακριβώς συνέβη στις 10/11/2020. Ακούμε και διαβάζουμε όλοι μας πως ένα χαμηλό βαρομετρικό φτάνει και θα επηρεάσει για ακόμη μία φορά την Κρήτη και τα νησιά των Κυκλάδων με τη Γ.Γ. Πολιτικής Προστασίας να εκδίδει έκτακτο δελτίο επιδείνωσης καιρού και ακραία καιρικά φαινόμενα, λίγες ώρες πριν αρχίσει η καταιγίδα να πλήττει κυρίως τα ορεινά χωριά. Οι εικόνες που ακολούθησαν γνωστές σε όλους. Αμάξια να καταλήγουν στη θάλασσα, σπίτια και δρόμοι να μετατρέπονται σε λίμνες και το βασικότερο πολίτες σε κίνδυνο που χάρη στην ετοιμότητα και την άμεση επέμβαση της πυροσβεστικής υπηρεσίας και των αρμόδιων φορέων αποφεύχθηκαν τα χειρότερα. Παρόλο που στην Π.Ε. Ρεθύμνης τα χιλιοστά βροχής ξεπέρασαν τα 300 σε κάποια σημεία, είχαμε αρκετές ζημιές και τεθήκαμε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ο γειτονικός νομός Ηρακλείου είχε περιοχές με σημαντικότερα προβλήματα. Θα αναρωτηθεί κανείς και θα πει: «Ίσως να μην είχε γίνει σωστή διαχείριση από τους αρμοδίους εκεί. Μπορεί και να ισχύει και δεν το γνωρίζω, ωστόσο οι κυριότεροι παράγοντες κρύβονται αλλού. Βασικός παράγοντας για μία πλημμύρα είναι η γεωμορφολογία (ανάγλυφο) της εκάστοτε περιοχής. Ξέρουμε πως οι ανατολικότερες περιοχές έχουν ξηρότερα εδάφη με λιγότερη φυτοκάλυψη, η οποία μπορεί να συγκράτηση μεγάλες ποσότητες νερού δρώντας ως αποτρεπτικός παράγοντας μιας βίαιης πλημμύρας. Δεύτερος βασικός παράγοντας είναι η αυξημένη αστική δραστηριότητα σε Χερσόνησο και Μάλια, με σπίτια το ένα δίπλα στο άλλο σε περιοχές μπαζωμένων ρεμάτων και ποταμών. Η πορεία του νερού είναι προκαθορισμένη χιλιάδες χρόνια τώρα και δεν γίνεται εν’ μία νυκτί να πηγαίνουμε να φτιάχνουμε δρόμους και το κυριότερο σπίτια εντός ή πάνω στις όχθες των ρεμάτων, επειδή αυτά μπορεί να ξεράθηκαν ή να μην κατεβάζουν συχνά τόσο πολύ νερό. Εξάλλου τα αποτελέσματα είναι ακόμα νωπά στη μνήμη μας τόσο στην περίπτωση τη δική μας όσο και στην τραγική πλημμύρα της Μάνδρας.
Τα βήματα που θα πρέπει να ακολουθήσει η πολιτεία, αλλά και ο καθένας από εμάς για την αποφυγή του κίνδυνου από τις πλημμύρες, δεν είναι τόσο περίπλοκα όσο μπορεί να φαντάζονται μερικοί. Οι τοπικοί και περιφερειακοί αρμόδιοι φορείς πρέπει να ρίξουν το βάρος στην καταγραφή και χαρτογραφική αποτύπωση των ποταμών και των χειμάρρων, καθώς και να τηρούνται οι προβλεπόμενοι καθαρισμοί σε συνδυασμό με τη σωστή διαχείριση. Επιπρόσθετα θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη βαρύτητα στον σχεδιασμό της χρήσης γης σε τρωτά ως προς τις πλημμύρες σημεία, αλλά και στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των κατοίκων. Τέλος, οι πολίτες θα χρειαστεί να τηρούν και εκείνοι τους κανόνες και να μην χτίζουν ή μπαζώνουν ρέματα, αφού άθελα τους βάζουν σε κίνδυνο τη ζωή τη δική τους, των οικείων τους αλλά και ολόκληρης της περιοχής. Με αυτά τα απλά βήματα θα μπορέσουμε να ανταπεξέλθουμε στις δυσκολίες που μας επιφυλάσσει η κλιματική αλλαγή.
* Ο Γιώργος Ξυδάκης είναι γεωγράφος, μεταπτυχιακός φοιτητής ΔΠΜΣ «Φυσικοί κίνδυνοι & αντιμετώπιση καταστροφών»