Του ΝΙΚΟΥ ΜΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΥ*
Ήταν 12 τα μεσάνυχτα της 8ης προς 9η Μάη 1945 στην αίθουσα της Στρατιωτικής Σχολής Μηχανικού στο προάστιο Κάρλσχορστ του Βερολίνου όταν μπήκαν οι πληρεξούσιοι της Ανωτάτης Γερμανικής Στρατιωτικής Διοίκησης να υπογράψουν την άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας στην Ανωτάτη Διοίκηση του Κόκκινου Στρατού και τη διοίκηση των συμμαχικών εκστρατευτικών σωμάτων. Η αίθουσα ήταν κατάμεστη από δημοσιογράφους και φωτορεπόρτερ.
Στις 12.42, τη νύχτα της 9ης Μάη, ο Β. Κάιτελ, δεξί χέρι του Α. Χίτλερ και αρχηγός του γερμανικού Γενικού Επιτελείου, με χέρι που έτρεμε υπέγραψε πέντε αντίτυπα της Πράξης για την άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας. Ο B’ Παγκόσμιος Πόλεμος στην Ευρώπη είχε λήξει.
Για να φτάσουμε, όμως, σε αυτή τη χρονική στιγμή, συνέβησαν πολλά, που δε θα χωρούσαν, ασφαλώς, στα πλαίσια ενός μόνου άρθρου. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος κάλυψε εκατοντάδες χιλιάδες χιλιόμετρα εδάφους, στα οποία πολέμησαν περίπου 110.000.000 στρατιώτες από 61 χώρες. Σχεδόν 50.000.000 ψυχές χάθηκαν, ενώ 35.000.000 τραυματίστηκαν.
Όπως ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, έτσι και ο Β’ γεννήθηκε από τη μεγάλη όξυνση των αστικών αντιθέσεων για το ξαναμοίρασμα του κόσμου. Η μοιρασιά εδαφών και αγορών, που διευθετήθηκε με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών (28 Ιούνη 1919) ανάμεσα στις νικήτριες δυνάμεις του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, έφερε την ηττημένη Γερμανία και τους συμμάχους της σε δραματικά υποδεέστερη θέση απέναντι στη Βρετανία και τη Γαλλία.
Η γερμανική και η ιταλική αστική τάξη, η οποία θεωρούσε ότι είχε αδικηθεί από τη διανομή της λείας ανάμεσα στους νικητές, από την επόμενη κιόλας μέρα της υπογραφής της συνθήκης επεξεργάζονταν σχέδια απεμπλοκής. Στην Ιταλία η εξουσία παραδίνεται στους φασίστες του Μουσολίνι με τις ευλογίες του Βατικανού.
Τον Οκτώβρη του 1929 ξεσπά στον καπιταλιστικό κόσμο μια σφοδρή οικονομική κρίση. Η κρίση εκδηλώνεται καταρχάς στη Γουόλ Στριτ και την αμερικανική οικονομία και γρήγορα εξαπλώνεται, στον έναν ή άλλο βαθμό, σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες και τομείς της οικονομίας τους (τη βιομηχανία, την αγροτική οικονομία, το πιστωτικό σύστημα κ.α.). Η ανεργία καλπάζει.
Την ίδια περίοδο, τα χρόνια 1929-1932, οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης της σοβιετικής οικονομίας η αύξηση της αγροτικής παραγωγής, η πλήρη εξάλειψη της ανεργίας και η συνεχής άνοδος του βιοτικού επιπέδου των λαών της Σοβιετικής Ρωσίας αποκάλυψαν την τεράστια διαφορά των δύο διαμετρικά αντίθετων κοινωνικοοικονομικών συστημάτων, του σοσιαλιστικού και του καπιταλιστικού.
Η οικονομική κρίση, πέραν όλων των άλλων, έφερε στην ημερήσια διάταξη την καταστροφή της Σοβιετικής Ένωσης και τη βάναυση καταστολή του εργατικού και λαϊκού κινήματος. Στις 30 Γενάρη 1933 στη Γερμανία οι εθνικοσοσιαλιστές κέρδισαν τις εκλογές και πήραν την εξουσία, σηματοδοτώντας τη στροφή της γερμανικής αστικής τάξης προς τον πόλεμο. Είναι γεγονός ότι ο Χίτλερ τροφοδοτήθηκε από την Ομοσπονδία Γερμανικών Βιομηχανιών.
Σχέσεις με τους ναζί εγκληματίες είχαν αναπτύξει ο πρόεδρος της «Στάνταρτ Όιλ», Ουίλιαμ Τίγκλ και ο Βρετανός πρόεδρος της «Σελ» σερ Χέντρι Ντίντερτιγκ. Με την άδεια της κυβέρνησης των ΗΠΑ, αμερικανικές εταιρείες πωλούσαν στους ναζί εφευρέσεις όπως συνθετικό καουτσούκ, βενζίνη, νέες εκρηκτικές ουσίες και αλουμίνιο. Υλικά που ήταν απαραίτητα για την ανάπτυξη πολεμικής βιομηχανίας.
Επίσης το Βατικανό αναγνώρισε αμέσως το Γ’ Ράιχ. Στο πρόσωπο της Γερμανίας έβλεπε τη δύναμη που θα συντρίψει τη Σοβιετική Ένωση. Γι’ αυτό, όταν η Γερμανία κατέλαβε την καθολική Πολωνία, το Βατικανό δεν αντέδρασε. Το ίδιο έκανε και για το ολοκαύτωμα των Εβραίων…
Στις 16 Μάρτη 1935, ο Χίτλερ κήρυξε στη χώρα γενική επιστράτευση, ενώ η Ιταλία εισέβαλε στην Αιθιοπία και το Νοέμβρη του 1936 Γερμανία και Ιαπωνία υπέγραψαν σύμφωνο στρατιωτικής συνεργασίας, γνωστό και ως «Αντικομιντέρν Σύμφωνο». Στο «Σύμφωνο κατά της Κομμουνιστικής Διεθνούς» θα προσχωρήσουν συνολικά 15 κράτη.
Όλη τη δεκαετία του 1930 οι αστικές τάξεις της Δύσης έπαιζαν ένα περίπλοκο διπλωματικό παιχνίδι το οποίο ονομάστηκε «πολιτική του κατευνασμού» και είχε στόχο να στρέψει τις φασιστικές δυνάμεις ενάντια στη Σοβιετική Ένωση, υπολογίζοντας ότι μια πολεμική σύγκρουση της Γερμανίας με την ΕΣΣΔ θα οδηγούσε στην εξασθένηση και των δύο, ώστε στο τέλος να υπερισχύσουν εκείνες.
Τον στόχο της πολιτικής του «κατευνασμού» διατύπωσε ανάγλυφα ο μετέπειτα πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν: «Οι δύο τίγρεις θα παλέψουν μεταξύ τους και θα ματώσουν. Όταν πια θα κείτονται σχεδόν άπνοες και χωρίς αίμα, θα έρθει η σειρά μας να επιβληθούμε».
Τον Απρίλη-Μάη του 1939, η γερμανική πολεμική μηχανή (και αφού είχαν προηγηθεί τα γεγονότα με την Τσεχοσλοβακία και Πολωνία) ήταν σε πλήρη ανάπτυξη και η κατεύθυνσή της ήταν προς τη Σοβιετική Ένωση με τη συναίνεση και τη βοήθεια των αστικών «δημοκρατιών» της Δύσης. Οι ΗΠΑ από την πλευρά τους είχαν υιοθετήσει την «αρχή της ουδετερότητας», εξισώνοντας θύτες και θύματα.
Η Σοβιετική Ένωση, μπροστά στον άμεσο κίνδυνο επίθεσης της ναζιστικής Γερμανίας και έχοντας προβλέψει το αναπόφευκτο του πολέμου, αφού δεν ευοδώθηκαν οι διαπραγματεύσεις υπογραφής συμφωνίας με τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία, οδηγείται στην υπογραφή του προτεινόμενου, από τη Γερμανία, συμφώνου μη επίθεσης, του γνωστού και ως συμφώνου Μολότοφ – Ρίμπεντροπ (23 Αυγούστου 1939) από τα ονόματα των δύο ομολόγων υπουργών Εξωτερικών. Σκοπός της από άποψη ταχτικής ήταν να καθυστερήσει όσο γίνεται περισσότερο τη ναζιστική επίθεση ενάντιά της και να προετοιμαστεί επίσης όσο γίνεται πιο ολοκληρωμένα για την αντιμετώπιση του πολέμου της Γερμανίας ενάντιά της. Αξίζει να σημειωθούν οι λυσσαλέες αντιδράσεις των Αμερικανών και των Άγγλων για το Σύμφωνο. Χαρακτηριστικά, στις 7 Οκτώβρη 1939 η αμερικανική εφημερίδα «Νew York Herald Tribune» έγραφε ότι ο Χίτλερ «δεν κράτησε την υπόσχεσή του να είναι λιοντάρι προς Ανατολάς και αρνάκι προς Δυσμάς». Το σοβιετογερμανικό «σύμφωνο μη επίθεσης» διήρκεσε μέχρι την 22α Ιούνη 1941, οπότε η Γερμανία το παραβίασε και επιτέθηκε κατά της ΕΣΣΔ.
Την 1η Σεπτέμβρη του 1939 η Γερμανία εισβάλλει στην Πολωνία μετά από μια προβοκάτσια που έστησαν το προηγούμενο βράδυ τα επιτελεία των Ες-Ες με επίθεση δήθεν Πολωνών στη μεθοριακή γερμανική πόλη Γκλάιβιτς και την κατάληψη του ραδιοφωνικού σταθμού. Η εισβολή στην Πολωνία ήταν η επίσημη αυλαία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Από το 1923 στο βιβλίο «Ο Αγών μου» ο Α. Χίτλερ είχε ξεκαθαρίσει:
«Βασικός στόχος της Γερμανίας θα έπρεπε να είναι η εξαφάνιση του μπολσεβικισμού …όταν μιλάμε για νέα εδάφη στην Ευρώπη μπορούμε να σκεφτόμαστε πριν από όλα τη Ρωσία και τα γειτονικά της κράτη… το απέραντο κράτος της Ανατολής ωρίμασε και πρέπει να καταστραφεί και να εποικιστεί από Άριους κυρίους που θα έχουν στη διάθεσή τους εκατομμύρια Σλάβους υπανθρώπους».
Από τις διακηρύξεις πέρασε στην πράξη.
Στις 3.15 τα ξημερώματα της 22ας Ιουνίου 1941 το γερμανικό πυροβολικό εξαπέλυσε έναν σφοδρό βομβαρδισμό εναντίον των σοβιετικών συνοριακών στρατιωτικών τμημάτων.
Ταυτόχρονα εκατοντάδες σιδερόφραχτες γερμανικές μεραρχίες άρχισαν να προσβάλλουν τα προκεχωρημένα φυλάκια και να εισβάλλουν στη Σοβιετική Ένωση από όλο τη μήκος των συνόρων της που εκτείνονταν από τη Βαλτική μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα.
Με το πρώτο φως της ημέρας ξεκίνησαν και οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί.
Ήταν η έναρξη μιας από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές επιχειρήσεις που είχε δει μέχρι τότε η ανθρωπότητα: η «Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα», που σύμφωνα με τους εθνικοσοσιαλιστές ήταν το σημαντικότερο στάδιο στον αγώνα για την παγκόσμια κυριαρχία τους.
Με την εισβολή στη Σοβιετική Ένωση υλοποιούταν ο διακαής πόθος όλων των καπιταλιστικών κρατών που ήταν η καταστροφή του πρώτου κράτους των εργατών και αγροτών, το οποίο εγκυμονούσε τεράστιους κινδύνους για την παγκόσμια κυριαρχία τους.
Τα ναζιστικά σχέδια προέβλεπαν την πτώση των συνοριακών φυλακίων σε μισή ώρα από την έναρξη της «Επιχείρησης Μπαρμπαρόσα», ωστόσο στο πεδίο της μάχης ανατράπηκαν.
Μετά την ήττα στη Μόσχα ο χιτλερικός στρατός κατατροπώνεται στο Στάλινγκραντ, αφήνοντας στο πεδίο της μάχης πάνω από 800.000 νεκρούς και εκατοντάδες χιλιάδες τραυματίες, αγνοούμενους και αιχμάλωτους. Είναι χαρακτηριστικό πως για την κατάληψη της Ολλανδίας και του Βελγίου ο γερμανικός στρατός διέθεσε 19 μέρες. Η Γαλλία κυριεύθηκε σε 44 μέρες. Για να κυριεύσουν ένα σπίτι στο Στάλινγκραντ, που έμεινε γνωστό σαν «το σπίτι του Παβλόφ», διέθεσαν 58 μέρες. Η τρομερή μάχη λήγει στις 2 Φλεβάρη 1943.
Τα κανόνια του Στάλινγκραντ έβαλαν για πρώτη φορά σε εκείνο τον πόλεμο στην ημερησία διάταξη τη γρήγορη πτώση του χιτλερισμού, αφού η σοβιετική νίκη εκεί σήμανε την αρχή του τέλους της ναζιστικής Γερμανίας και του φασισμού. Ο Κόκκινος Στρατός περνάει στην αντεπίθεση. Ακολουθούν οι μάχες του Κουρσκ και του Λένινγκραντ.
Την ίδια στιγμή και παρά τις εκκλήσεις της Σοβιετικής Ένωσης, η οποία αντιμετώπιζε μόνη της το σύνολο σχεδόν της γερμανικής στρατιωτικής μηχανής, τα κράτη της αντιχιτλερικής συμμαχίας δεν άνοιγαν δεύτερο μέτωπο στη Δυτική Ευρώπη για να ελαφρυνθεί η πίεση στο Ανατολικό Μέτωπο. Μόλις στις 6 Ιούνη 1944 αποβιβάστηκαν στη Νορμανδία.
Και το έκαναν μόνο όταν ο Κόκκινος Στρατός καταδίωκε πλέον τους ναζί και απελευθέρωνε τους λαούς της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης, κάνοντας σαφές πως θα συνέτριβε τον χιτλερισμό μέσα στο κέντρο της επιθετικότητάς του. Στο Βερολίνο, το οποίο δέχτηκε δυτικά το πρώτο απευθείας χτύπημα από τον Κόκκινο Στρατό στις 16 Απρίλη 1945 στις 5 το πρωί.
Στις 30 Απρίλη τα στρατεύματα της 3ης Σοβιετικής Στρατιάς, υπό τη διοίκηση του στρατηγού Κουζνετσόφ, καταλαμβάνουν το βασικό τμήμα του Ράιχσταγκ, της γερμανικής βουλής, που ήταν ένα από τα σύμβολα της 12ετούς ναζιστικής κυριαρχίας.
H κατάληψη του κτιρίου έγινε μέσα σε σφοδρές μάχες όροφο τον όροφο μέχρι τις 9:50 που ο επιλοχίας Γιεγκόροφ και ο λοχίας Καντάρια ύψωσαν τη σημαία με το σφυροδρέπανο πάνω στον κεντρικό τρούλο του Ράιχσταγκ.
Μέχρι το απόγευμα της 3ης Μάη 1945 είχε σταματήσει κάθε γερμανική αντίσταση.
Στις 2 Σεπτέμβρη 1945 η Ιαπωνία συνθηκολόγησε μετά τη νίκη των σοβιετικών στρατευμάτων επί της στρατιάς της στη Ματζουρία.
Στις 6 και 9 Αυγούστου 1945 οι ΗΠΑ, χωρίς να υπάρχει στρατιωτική αναγκαιότητα αφού η Ιαπωνία είχε ηττηθεί, διέπραξαν ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στον 20ό αιώνα.
Με ατομικές βόμβες έσβησαν από τον χάρτη, εξοντώνοντας δεκάδες χιλιάδες αμάχους στις ιαπωνικές πόλεις Χιροσίμα και Ναγκασάκι, στέλνοντας μήνυμα ισχύος στη Σοβιετική Ένωση και τα λαϊκά κινήματα.
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε λήξει ανοίγοντας μια νέα εποχή όπου ο ιμπεριαλισμός έδειχνε τα δόντια του στους λαούς, ενώ σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης και της Ασίας ξεκινούσε η οικοδόμηση του σοσιαλισμού.
Μία -απαραίτητη- σημείωση για το τέλος. Το παρόν άρθρο είχε ως πρόθεση τη σύντομη βολιδοσκοπική παρουσίαση ορισμένων από τα σημαντικότερα γεγονότα που έλαβαν χώρα από το τέλος του Α’ παγκοσμίου πολέμου και της συνθήκης των Βερσαλλιών μέχρι το τέλος του Β’ παγκοσμίου πολέμου, αναδεικνύοντας μεθόδους και τακτικές σε επίπεδο χωρών. Για το λόγο αυτό και απουσιάζουν άμεσες αναφορές που σχετίζονται με τη δράση των λαϊκών, απελευθερωτικών κινημάτων που και στην Ελλάδα, φυσικά, έγραψαν χρυσές σελίδες αντίστασης απέναντι στις δυνάμεις του Άξονα. Ας αποτελέσει αυτό υπόσχεση κατοπινής εργασίας, μπροστά και στις ημέρες μνήμης και τιμής που ακολουθούν.
* Ο Νίκος Μανωλόπουλος είναι υποψήφιος διδάκτορας Πανεπιστημίου Κρήτης