Ήταν 19 Απριλίου του 1967, όταν ο Παύλος Βαρδινογιάννης ζήτησε συνάντηση με τον Γεώργιο Παπανδρέο. Βιαζόταν γιατί έπρεπε στις 21 Απριλίου να βρίσκεται στο Ρέθυμνο, για να παραστεί ως μάρτυρας σε δίκη. Θα συζητούσε με το Γέρο της Δημοκρατίας τις λεπτομέρειες για να κλείσει, ενόψει εκλογών που πλησίαζαν, ο συνδυασμός στο Ρέθυμνο. Έτσι θα μπορούσε μετά απερίσπαστος, να μείνει στην πόλη του για τον προεκλογικό του αγώνα.
Η συνάντηση με τον Γεώργιο Παπανδρέου πράγματι έγινε εκείνο το απόγευμα της 19ης Απριλίου και μάλιστα παρουσία και του Ανδρέα Παπανδρέου.
Ο Παύλος επέστρεψε στο σπίτι του στο Κολωνάκι στις 10 το βράδυ, αμίλητος, από το Καστρί.
«Κλείσατε τον συνδυασμό;» τον ρωτούν οι παρευρισκόμενοι μ’ αγωνία.
Ο Παύλος όμως με το γνωστό του ύφος όταν είχε να συζητήσει κάτι σοβαρό τους αντιγύρισε την ερώτηση. «Γιατί; Περιμένετε να γίνουν εκλογές; Έχω την πληροφορία για δικτατορία των Στρατηγών. Πληροφορία που ανέφερα τόσο στον Γέρο όσο και στον Ανδρέα, ο οποίος ήτο παρών στην συνάντησή μας. Δεν με επίστεψαν όμως κι η απάντησις του Ανδρέα ήτο: «Έχουμε την βάση με το μέρος μας. Δεν χάνουμε τις εκλογές» κι εγώ του απήντησα: « Την βάση την έχουμε τον στρατό δεν τον ελέγχουμε».
Οι φίλοι του που είχαν ξαφνιαστεί αρχικά, δυο μέρες αργότερα τον δικαίωσαν. Η δικτατορία έγινε, όχι όμως από τους στρατηγούς όπως ανεμένετο αλλά από τους συνταγματάρχες.
Ο Παύλος στο μεταξύ είχε αναχωρήσει στις 11 το βράδυ της 20-4-1967, για Ρέθυμνο μέσω Ηρακλείου. Έφθασε στο «Ξενία», όπου κατέλυε συνήθως κι εκεί βλέπει την επομένη να καταφθάνει λαχανιασμένος ο αδελφός του Σήφης. Είχε μάθει τα γεγονότα και ανησυχώντας για τον αδελφό του έτρεξε να προλάβει πριν αρχίσουν συλλήψεις. Πρώτη του σκέψη να τον φέρει στα Χανιά λόγω του ότι ο εκεί Μέραρχος, ο Διοικητής της Αεροπορίας κι ο Ναύαρχος της Ναυτικής Βάσεως της Σούδας ήσαν φίλοι τους. Ο Παύλος δεν έφερε αντίρρηση στην απόφαση του αδελφού του, αλλά τη στιγμή που ετοιμάζονταν να φύγουν καταφθάνει ο στρατηγός Χαράλαμπος Λουκάκης. Τα δυο αδέλφια τον ενημέρωσαν για την απόφασή τους αλλά η γνώμη του ήταν «Ως νομιμόφρονες πολίτες θα πάμε σπίτια μας». Ακούγοντας αυτό, ο Παύλος κι ο αδελφός του ο Σήφης, άλλαξαν τα σχέδια και με παραπλανητική κίνηση αναχωρούν αμέσως συνοδευόμενοι από τον Μανώλη Πετράκη και τον Σπύρο Βότζη για τους Καλούς Λιμένες όπου επεβιβάσθη ο Παύλος στο καράβι του Ομίλου που έφερε τ’ όνομα «Μανουέλλα Β.» και με περιπετειώδη τρόπο έφυγε για το εξωτερικό.
Έφτασε πρώτα στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί διέφυγε στην συνέχεια στο Παρίσι κι αργότερα στο Λονδίνο και στην Αμερική.
Στο Ρέθυμνο όμως είχαν ήδη αρχίσει οι συλλήψεις. Ο Πέτρος Ταχτατζής ήταν από τους πρώτους που συνελήφθησαν στο Ρέθυμνο αλλά με στεντόρεια φωνή ενώ τον οδηγούσαν στην ασφάλεια δεν έπαυε να φωνάζει «Ζήτω η Δημοκρατία». Ο Γιάννης Κυριακάκης επίσης άρχισε να ετοιμάζεται. Από τη Γερμανική Κατοχή είχε εξοικειωθεί με τη διαδικασία της σύλληψης. Όπου να ‘ναι θα έφτανε κι η σειρά του. Έτοιμος ήταν και ο Γιάννης Χαλκιαδάκης γιατί ήταν ηλίου φαεινότερο ότι θα τον καλούσαν ως εκδότη εφημερίδας για …διαπραγμάτευση. Έτσι κι έγινε για να πάρουν όμως ξεκάθαρη την άρνησή του. Προτιμούσε χίλιες φορές να διακόψει την έκδοση. Όπως κι έγινε.
Συσπείρωση δυνάμεων για αντίσταση
Έχει πολλά κεφάλαια ο τομέας της Αντίστασης στη χούντα των συνταγματαρχών στο επόμενο διάστημα.
Ρεθεμνιώτες φοιτητές οργανώνονται στην Αθήνα με άλλους πυρήνες αντίστασης. Όσοι δεν βρίσκονταν στην Ελλάδα, συσπειρώνονται γύρω από ομάδες που αγωνίζονται για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Ο Μπάμπης Πραματευτάκης με αφορμή τη σύλληψη της Αμαλίας Φλέμινγκ συνθέτει στο Μόναχο που έχει αποκλειστεί, όλη τη διάρκεια της επταετίας, το «Χαράματα κτυπούν την πόρτα» σε ποίηση Παύλου Μπακογιάννη που γίνεται φωνή αντίστασης για τους ξενιτεμένους Κρητικούς.
Αμέτρητοι είναι οι Ρεθεμνιώτες που δίνουν το δικό τους αγώνα. Οι περισσότεροι θα γνωρίσουν τη φρίκη των κολαστηρίων της Μπουμπουλίνας. Ανάμεσά τους ο Γιάννης και η Αιμιλία Βογιατζάκη, ο Γιώργης Περάκης, και πολλοί άλλοι.
Ο Ουρανογιώργης θα επιχειρήσει να ξεσηκώσει φλόγες επανάστασης με την ιστορική συνάντηση αγωνιστών στο Αγιασμάτσι. Ακολούθησε η σύλληψη του ιδίου και των συναγωνιστών του, ανάμεσα στους οποίους είναι τώρα και ο Γιάννης Χαλκιαδάκης, που θα καταδικαστεί και θα κλειστεί στις φυλακές της Αίγινας.
Οι μνήμες ενός αντιστασιακού
Ένας από τους συγκρατούμενούς του και ο Νίκος Απανωμεριτάκης από τη Λαμπηνή, που μας έκανε την τιμή να συζητήσει μαζί μας για κείνη τη χαλεπή περίοδο.
Ο Νίκος Απανωμεριτάκης γεννήθηκε στη Λαμπηνή. Είναι ο δευτερότοκος από τους 8 γιους αγωνιστού της Εθνικής Αντίστασης.
Το έτος 1964 διορίστηκε στη Γενική Γραμματεία Αθλητισμού. Για την αντιστασιακή του δράση κατά της δικτατορίας, συνελήφθη το Σεπτέμβρη του 1968. Κρατήθηκε σε αυστηρή απομόνωση επί 45 ημέρες στη Ασφάλεια Προαστίων Αττικής. Ανακρινόμενος υπέστη φρικτά βασανιστήρια. Καταδικάστηκε σε 8 έτη κάθειρξη από το Έκτακτο Στρατοδικείο Λαρίσης ως συν αρχηγός της αντιστασιακής οργάνωσης Εθνικό – Απελευθερωτικό κίνημα Κρήτης.
Ο Νίκος Απανωμεριτάκης παρέμεινε κρατούμενος 5 χρόνια στις φυλακές Αβέρωφ, Λαρίσης, Αίγινας, Επταπυργίου (Γεντί Κουλέ) και Κορυδαλλού.
Αποφυλακίστηκε με τους άλλους πολιτικούς κρατούμενους με την «αμνηστία» του Παπαδόπουλου τον Αύγουστο του 1973.
Ήταν κατηγορούμενος επίσης με τους συγκρατούμενούς του στον Γεντή Κουλέ Γιώργη Καράτζη και Βασίλη Ράπανο «για στάση, σωματικές βλάβες κατά φυλάκων κλπ.». Η δίκη είχε αναβληθεί τρεις φορές. Τελικά έγινε τον Απρίλιο του 1974. Οι συνήγοροι Στάθης Γιώτας και Γιώργος Πρασιανάκης κατάφεραν να πείσουν το δικαστήριο στη Θεσσαλονίκη ότι και αυτά τα αδικήματα περιλαμβάνονται στη «αμνηστία».
Με την μεταπολίτευση ο ασυμβίβαστος Λαμπηθιανός, επανήλθε στην υπηρεσία του.
Συνέχισε τη δράση του ως Συνδικαλιστής Πρόεδρος του Συλλόγου Υπαλλήλων του υπουργείου Αθλητισμού. Έχει διατελέσει το 1983 -1987 μέλος του Δ.Σ. της Παγκρητίου Ενώσεως (πρόεδρος τότε Γ. Πρασιανάκης) και το 1993-1996 γενικός γραμματέας και μέλος του Δ.Σ του Ο.Δ.Ι.Ε. και του ΟΠΑΠ.
Είναι επίσης Μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής και του Δ.Σ. του Συνδέσμου Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών πάνω από 34 συνεχή χρόνια.
Στην ενδιαφέρουσα συζήτηση που είχαμε ζητήσαμε λεπτομέρειες για το Εθνικό Απελευθερωτικό Κίνημα Κρήτης. Κι ο κ. Απανωμεριτάκης μας είπε:
Το Εθνικοαπελευθερωτικό Κίνημα Κρήτης
Η αντιστασιακή οργάνωση Εθνικο-Απελευθερωτικό Κίνημα Κρήτης, δημιουργήθηκε και δραστηριοποιήθηκε από το Γενάρη του 1968.
Την αποτελούσαν μέλη και στελέχη της Ενώσεως Κέντρου και κυρίως της ΕΔΗΝ.
Στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1968 συνελήφθησαν και ανακρίθηκαν περίπου 270 άτομα στην Κρήτη και την Αθήνα. Κρατήθηκαν στην Ασφάλεια Προαστίων Νέα Ιωνία και Φιλαδέλφεια, σε αυστηρή απομόνωση επί 45 μέρες με τα γνωστά βασανιστήρια και ξυλοδαρμούς οι Χαράλαμπος Γεωργακάκης, Ιωσήφ Μαμαλάκης, Μιχάλης Παπαδάκης, Βαγγέλης Σκορδίλης κι εγώ. Στη ΕΣΑ κρατήθηκαν οι στρατιώτες Γεώργιος Ανδρουλιδάκης, Γεώργιος Δαμιανάκης, Μιχάλης Δουλγεράκης και Κωνσταντίνος Σταματάκης.
Τον Μάιο του 1969 και ενώ ήμασταν προφυλακισμένοι στις φυλακές Αβέρωφ και Μπογιατίου, μας φυγάδευσαν στην κυριολεξία και μας μετήγαγαν στις φυλακές της Λάρισας. Εκεί τρεις μέρες πριν από τη δίκη, μας επεδόθη το παραπεμπτικό βούλευμα. Ήταν η εποχή που το δικτατορικό καθεστώς, με τη φερέφωνά του και την προπαγάνδα, προσπαθούσε να πείσει τον Ελληνικό Λαό και τη Διεθνή κοινή γνώμη ότι οι αντίθετοι προς το καθεστώς είναι μόνο οι μονίμως αντίθετοι σε κάθε αστικό καθεστώς, κομμουνιστές.
Τα μέλη του Εθνικού Απελευθερωτικού Κινήματος Κρήτης που είχαν παραπεμφθεί με το Νόμο 509, καταδικάστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες με το άρθρο 135 του Π.Κ «περί εσχάτης προδοσίας». Οι συνήγοροι Ευάγγελος Γιαννόπουλος και Φοίβος Κούτσικας, οι γνωστοί αγωνιστές της δημοκρατίας δεν μπόρεσαν, παρά τις έντονες διαμαρτυρίες, ούτε καν να διαβάσουν την δικογραφία.
Το κατηγορητήριο
Το κατηγορητήριο ανέφερε ότι συνέστησαν παράνομη και συνωμοτική οργάνωση που σκοπό είχε τη δημιουργία καταλλήλων συνθηκών, κυρίως στην Κρήτη, για δημιουργία επαναστατικού κινήματος, συγκρότηση ενόπλων ομάδων. Σχεδιασμό απαγωγής κλιμακίου της χούντας, όπου θα επραγματοποιείτο στο Ρέθυμνο τον Αύγουστο του 1968, με σκοπό την αποφυλάκιση των πολιτικών κρατουμένων. Κατηγορούντο επίσης για το σχεδιασμό και την προετοιμασία κλοπής όπλων από τη Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού στο Πεδίον του Άρεως, για την εκτύπωση και διακίνηση φυλλαδίων στον πολύγραφο της Γενικής Γραμματείας Αθλητισμού, ο δε Χαράλαμπος Γεωργακάκης στο ΚΕΠΕ και ο Μιχάλης Παπαδάκης στην ΕΤΕΒΑ.
- Και φυσικά καταδικαστήκατε.
– Πράγματι. Σας διαβάζω τις καταδίκες:
- Νίκος Απανωμεριτάκης σε 8 έτη κάθειρξη. Κρατήθηκα στις φυλακές Αβέρωφ, Λάρισας, Αίγινας, Επταπυργίου (Γεντή Κουλέ) Θεσσαλονίκης και Κορυδαλλού. Έμεινα στις φυλακές 5 χρόνια και αποφυλακίστηκα με την γενική «αμνηστία» του δικτάτορα Παπαδόπουλου τον Αύγουστο του 1973. Συνελήφθην ξανά με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, κρατήθηκα τρεις μέρες στο Αστυνομικό . Τμήμα Ασφαλείας Αιγάλεω και Ασφαλείας Προαστίων Νέα Ιωνία. Συνελήφθην ξανά το Μάρτιο του 1974 στη Θεσσαλονίκη, από την ΚΥΠ. Εκεί είχα μεταβεί διότι ήμουν κατηγορούμενος, μαζί με άλλους πολίτικους κρατουμένους, για Στάση κ.λ.π όταν βρισκόμουν στις φυλακές Επταπυργίου. Το δικαστήριο τότε της Θεσσαλονίκης απεδέχθη ότι και αυτά τα αδικήματα περιλαμβάνονταν στη «Αμνηστία». Συνήγοροι τότε ήταν οι συναγωνιστές μου Στάθης Γιώτας και Γιώργος Πρασιανάκης.
- Χαράλαμπος Γεωργακάκης σε 8 έτη κάθειρξη. Κρατήθηκε στις φυλακές Αβέρωφ, Λάρισας, Αίγινας, Κέρκυρας και Κορυδαλλού. Παρέμεινε στις φυλακές 5 χρόνια και αποφυλακίστηκε με την «Αμνηστία» του Παπαδόπουλου τον Αύγουστο του 1973
- Ιωσήφ Μαμαλάκης σε 8 έτη κάθειρξη. Κρατήθηκε στις φυλακές Αβέρωφ, Λάρισας και Κορυδαλλού. Παρέμεινε στις φυλακές περίπου 4 χρόνια. Αποφυλακίστηκε νωρίτερα, λόγω ανήκε στους βλάβης της υγείας του.
- Μιχάλης Παπαδάκης φυλάκιση 4 ετών. Κρατήθηκε στις φυλακές Αβέρωφ, Λάρισας και Αίγινας. Αποφυλακίστηκε όταν συμπλήρωσε τα 2/3 της ποινής του.
- Στις φυλακές Αιγίνης βρισκόταν και ο ιδρυτής των «Ρεθεμνιώτικων Νέων» Γιάννης Χαλκιαδάκης. Τον συναντήσατε;
– Δεν συνυπάρξαμε στις φυλακές Αίγινας. Ο κυρ Γιάννης αποφυλακίστηκε λίγους μήνες πριν μεταχθούμε εμείς στις αρχές Ιουνίου 1969. Είχε συμπληρώσει 2 χρόνια περίπου φυλάκισης.
- Ποιους βρήκαμε εκεί;
– Βρήκαμε τους συναγωνιστές του από την ίδια οργάνωση, Φοίβο Ιωαννίδη, Δημήτρη Ξυριτάκη και Γιώργο Γιαννόπουλο και Μανώλη Παπαϊωάννου.
- Πότε ξεκίνησε ο δικός σας Γολγοθάς;
– Μετά την απόφαση του έκτακτου Στρατοδικείου Λάρισας και της καταδίκης μας σε πολυετή φυλάκιση μεταφερθήκαμε σιδηροδέσμιοι στις φυλακές Αβέρωφ και στη συνέχεια στις φυλακές Αίγινας εγώ, ο Χαραλ. Γεωργακάκης, ο Σήφης Μαμαλάκης και ο Μιχ. Παπαδάκης. Ο στρατιώτης Μιχάλης Δουλγεράκης μεταφέρθηκε στις στρατιωτικές φυλακές Μπογιατίου.
Οι πολιτικοί συγκρατούμενοί του
- Ποιους θυμάστε;
– Στην πρώτη πτέρυγα των φυλακών εκρατούντο πολιτικοί κρατούμενοι (περίπου 65) και 5-6 ποινικοί κρατούμενοι για διάφορα αδικήματα. Τα κελιά ήταν 10. Κάθε κελί χώραγε 5 έως 7 κρατούμενους. Ο Σήφης ο Μαμαλάκης τοποθετήθηκε (εάν θυμάμαι καλά) στο κελί 5, ο Νίκος Απανωμεριτάκης στο κελί 7, ο Χαράλαμπος Γεωργακάκης 9 και ο Μιχάλης Παπαδάκης στο 10. Στο κελί μαζί μου ήταν οι συναγωνιστές από την Αντιστασιακή Οργάνωση Δημοκρατική Άμυνα οι Γεράσιμος Νοταράς κοινωνιολόγος, Κώστας Σοφούλης οικονομολόγος καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου (ανιψιός του πρώην πρωθυπουργού Θεμιστοκλή Σοφούλη), Βίκτωρ Παπαζήσης ο γνωστός εκδότης βιβλίων, Στέλιος Νέστωρας δικηγόρος εκ Θεσσαλονίκης, Ανδρέας Πολίτης Υπαξιωματικός Πολεμικού Ναυτικού και Σπύρος Βάβολης ιδιωτικός υπάλληλος και Χαράλαμπος Σαλταμάρας οικοδόμος.
- Σας στήριζαν σίγουρα οι έχοντες εμπειρία από τα πέτρινα χρόνια
– Είναι γνωστό ότι οι πολιτικοί κρατούμενοι αξιοποιώντας την εμπειρία των παλιών πολιτικών κρατουμένων της δικτατορίας του Μεταξά και του εμφυλίου πολέμου μετά την κατοχή, εφαρμόζαμε τον κανόνα «Αγάπα το κελί σου, τρώγε το φαί σου, Γύμναζε το κορμί σου και Διάβαζε».
- Πως αλήθεια περνούσε η μέρα σας;
– Στο 24ωρο ο κρατούμενος κλεινόταν στο κελί του πάνω από 16 ώρες τις υπόλοιπες 4 ώρες το πρωί κι άλλες 4 το απόγευμα στο προαύλιο.
Φροντίζαμε τη καθημερινή καθαριότητα του κελιού και την προσωπική μας καθαριότητα κλπ.
- «Τρώγε το φαί σου» είπατε. Αλλά φαντάζομαι τι θα τρώγατε
– «Τρώγε το φαί σου» σήμαινε ότι πρέπει να επιβιώσεις. Το φαγητό τις περισσότερες φορές ήταν άθλιο. Σαν διαμαρτυρία και καταγγελία πολλές φορές κάναμε αποχή συσσιτίου και απεργία πείνας. Για κάθε κρατούμενο αναλογούσε την ημέρα το ποσό των 16 (δεκαέξι) δραχμών τότε πρωινό, μεσημεριανό και βραδινό. Ευτυχώς όμως οι συγγενείς, εκτός από τις διώξεις, ταλαιπωρίες κλπ. επωμίστηκαν και το καθήκον όταν μας επισκέπτονταν μας έφερναν και διάφορα τρόφιμα.
- Άρα είχαν σημασία και οι άλλες παραινέσεις των παλιών
– Εννοείται. «Γύμναζε το κορμί σου» εφαρμόζαμε έξω στο προαύλιο με περπάτημα, τρέξιμο, βόλεϊ κλπ. Αυτό σήμαινε ότι πρέπει να είσαι σε καλή φυσική κατάσταση γιατί όταν ελευθερωθείς σε χρειάζεται η οικογένεια, η κοινωνία και ο αγώνας συνεχίζεται.
Ο τελευταίος κανόνας «Διάβαζε – μελέτα» στηριζόταν στο αυτονόητο ότι η γνώση είναι δύναμη. Το ευτύχημα είναι ότι βρεθήκαμε συγκρατούμενοι με σπουδαίους ανθρώπους και επιστήμονες. Κάποιες από τις ώρες προαυλισμού είχαμε οργανώσει μικρές ομάδες κρατουμένων και γίνονταν μαθήματα όμως: Συνταγματικό δίκαιο πολιτικές επιστήμες, και ιστορία, κοινωνιολογία, πολιτική οικονομία, ξένες γλώσσες (Αγγλικά, Γαλλικά κλπ.). Δάσκαλοι – καθηγητές: Γεράσιμος Νοταράς, Κώστας Σοφούλης, Λευτέρης Βερυβάκης, Φοίβος Ιωαννίδης, Παύλος Ζάννας, Στάθης Γιώτας, Σωτήρης Δέδες, Κώστας Πύρζας κλπ.
Οι ατελείωτες ώρες εγκλεισμού στο κελί κυλούσαν με αυτομόρφωση, διάβασμα, (λογοτεχνία, ιστορία κλπ.) και μελέτη μαθημάτων και ξένων γλωσσών…
Το αφιέρωμά μας συνεχίζεται.
