Σε μια από τις πιο παλιές και ιστορικές οικογένειες του τόπου μας το αφιέρωμα αυτό.
Θα γνωρίσουμε τους Γοβατζηδάκηδες του αγώνα, της πολιτικής και της πολιτιστικής προσφοράς στον τόπο.
Σύμφωνα με τον αείμνηστο Γιώργη Εκκεκάκη, που είναι πάντα το αλφαβητάρι μας για να μελετήσουμε την τοπική ιστορία, οι Γοβατζηδάκηδες ήταν μια πολύκλαδη οικογένεια από τους Βεδέρους.
Αξιοποιώντας τις πηγές που μας παραθέτει αναπτύσσουμε τη βιογραφία των σπουδαιοτέρων από την οικογένεια με την άντληση στοιχείων και από άλλες αξιόπιστες ψυχές.
Η εφημερίδα «Ένωσις» (3-4-1909) δημοσιεύει την αγγελία θανάτου του Ελευθερίου Γοβατζιδάκη που πέθανε στο Κάιρο. Ήταν μόλις 38 ετών.
Αυτός από νωρίς αναζήτησε καλύτερη τύχη πήγε πρώτα στην Αμερική, όπου ασχολήθηκε με το εμπόριο και χάρις στην ευφυΐα του και στο επιχειρηματικό του δαιμόνιο, μέσα σε λίγα χρόνια, είχε βρει το δρόμο του. Δυο χρόνια πριν από το θάνατό του, το 1907, μετεγκαταστάθηκε στην Αίγυπτο.
Είχε στο μεταξύ αποκτήσει αρκετή περιουσία. Οι κακουχίες όμως που πέρασε, εργαζόμενος σκληρά, είχαν αρχίσει να του δημιουργούν προβλήματα υγείας. Όταν κατάλαβε πως δεν έχει άλλα περιθώρια, αποφάσισε να έρθει στον τόπο του για αιώνια κατοικία.
Είχε τηλεγραφήσει σχετικά και οι δικοί του τον περίμεναν με μεγάλη αγωνία. Δεν πρόλαβε όμως να τους δει. Πέθανε εκεί στη Αλεξάνδρεια.
Και ο θάνατός του προκάλεσε τη βαθειά θλίψη της τοπικής κοινωνίας, αν κρίνουμε από τα σχετικά δημοσιεύματα τόσο στην «Ένωση» όσο και στη «Μεταρρύθμιση».
Από την οικογένεια Γοβατζιδάκη έχουμε τις σημαντικότερες μορφές των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων.
Γενάρχης αυτής της γενιάς ο Γεώργιος που φαίνεται να γεννήθηκε πριν από το 1800.
Γιοι του ήταν ο Νικόλαος (1821-1911), Εμμανουήλ (1844-1922) και Δημήτριος (1833-1903).
Περισσότερα στοιχεία έχουμε για τον εγγονό του Γεώργιο, γιο του Δημητρίου.
Γεννήθηκε στους Βεδέρους το 1877. Πήρε μέρος στην επανάσταση του 1897 στο Κίνημα του Θερίσου και αργότερα στους απελευθερωτικούς πολέμους του 1912-13 ως αρχηγός εθελοντικής ομάδας.
Στην Περιφέρεια Παραμυθιάς, στις 2 Ιανουαρίου 1913, κατέλαβε με έφοδο το φρούριο Καστρί και πήρε λάφυρο την τουρκική σημαία. Ήταν αδελφός του βουλευτή που θα παρουσιάσουμε παρακάτω. Πέθανε στη Θεσσαλονίκη.
Από τους σημαντικούς επίσης αγωνιστές ήταν ο Εμμανουήλ.
Αυτός έδρασε ως αρχηγός με δικό του σώμα στις επαναστάσεις του 1866-69 και 1878. Δικαρίθηκε για την ανδρεία και την τόλμη του και τραυματίστηκε σε πολλές μάχες.
Ήταν από τους πρωτοστάτες του νομού μας στην επανάσταση του Θερίσου. Το 1905 εξορίστηκε από την Κρήτη για τη δράση του αυτή.
Το 1911 εκλέχτηκε πληρεξούσιος της επαρχίας Ρεθύμνου.
Νικόλαος Γ. Γοβατζιδάκης
Ο Νικόλαος γιος του Γεωργίου Γοβατζιδάκη, (1821-1911) πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες κατά την επανάσταση του 1866-69. Ήταν ο σύνδεσμος ανάμεσα στο προξενείο της Ρωσίας στο Ρέθυμνο και τις επαναστατικές επιτροπές μεταφέροντας έγγραφες οδηγίες και χρήματα. Βοηθούμενος από τους αδελφούς του Εμμ. και Δημήτριο κατάφερνε να φθάνουν τα χρήματα και οι οδηγίες στον προορισμό τους.
Αν και επρόκειτο για σημαντικότατα ποσά, ποτέ δεν έλειψε ούτε το παραμικρό νόμισμα. Η δράση αυτή του Νικολάου, προδόθηκε πολλές φορές, με αποτέλεσμα να συλλαμβάνεται αλλά κατάφερνε να ξεφεύγει και να επιστρέφει στο παράτολμο καθήκον του.
Η εντιμότητά του αυτή αλλά και η απόλυτη ανιδιοτέλειά του, τον καταξίωσαν στην τοπική κοινωνία που έτρεφε στο πρόσωπό του υπέρμετρο σεβασμό αλλά και σε όλη του την οικογένεια.
Ήταν επίσης ένας γλυκύτατος άνθρωπος με ένα χαρακτηριστικό μειλίχιο ύφος που κέρδιζε τους πάντες.
Πέθανε σε βαθειά γηρατειά στα 1911.
Μανόλης Νικ. Γοβατζιδάκης
Είναι ο γιος του Νικολάου, που σκιαγραφεί περίτεχνα ο μεγάλος μας λογοτέχνης Γιάννης Δαλέντζας σε ένα υπέροχο λογοτεχνικό του κείμενο όπου και αναφέρει μεταξύ άλλων.
«Μια από τις φωτεινές και ζωντανές μορφές της παλιάς Ρεθεμνιώτικης γενιάς του Πολιτισμού και της προόδου είναι και ο σεβαστός φίλος Μανώλης Νικ. Γοβατζιδάκης. Ευγενικός καλοσυνάτος και λαμπρός Ρεθεμνιώτης. Έμπορος ψιλικών βαφτιστικών και μουσικών οργάνων και άριστος συνειδητός τεχνίτης ρολογάς.
Αυτός ο πράος και ειρηνικός πρεσβύτης, με τ’ ανάλαφρο χαμόγελο, σαν πικρά φευγάτων χρόνων και την αστραπή της παρατηρητικότητας στα μάτια, ήτανε ένας από τους πρωτοποριακούς δημιουργικούς και προοδευτικούς ανθρώπους του παλιού Ρεθύμνου. Με θέληση, με δύναμη και οργή ακόμα, αντιμετώπισε τις αντιξοότητες, τις αντιδράσεις, την κατηγορία και τη ανακοπή των ψευτοπουριτανών. Μέσα στη ψυχή του κλείνει την πλάστρα φλόγα που κληρονομικά εκδηλώθηκε στον ειρηνικό τομέα.
Γιος του Νικόλα Γοβατζιδάκη του ταχυδρόμου των επαναστάσεων. Ανθρώπου δραστήριου, αποφασιστικού και φλογερού πατριώτη. Ασυμβίβαστου με κάθε ιδέα υποταγής. Αφοσιώθηκε ολότελα στην επαναστατική κίνηση και ήταν ο μεταφορέας της αλληλογραφίας και των χρημάτων από την πόλη στις επαναστατημένες επαρχίες. Από το 1866 ο Νικόλας Γοβατζιδάκης, μαζί με τους αδελφούς του Δημήτρη και Μανώλη αναμίχτηκε σ’ όλες τις επαναστατικές κινήσεις. Προδόθηκε για την πατριωτική του δράση και βασανίστηκε αλλά δεν μολόγησε. Αλύγιστος συνέχισε το έργο του μέχρι την απελευθέρωση από τον Τούρκο τύραννο. Έτσι ο γιος του Μανώλης κληρονόμησε το πατριωτικό δυνατό φρόνημα του πατέρα και των θείων του και το μετουσίωσε στη ζωντανή ιδέα της προόδου και της απελευθέρωσης απ’ τα δεσμά της Τουρκικής νοοτροπίας των νέων των μεταπολιτευτικών χρόνων. Δούλεψε ζεστά για την άνοδο της εκπαίδευσης του τόπου μας, γιατί πρωταρχική προσπάθεια του μοναδικού προοδευτικού, μορφωτικού και καλλιτεχνικού συλλογικού οργάνου της εποχής εκείνη, ήταν ο φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος, αποτελούμενος από λογίους μορφωμένους πατριώτες Ρεθεμνιώτες. Όλη τη προσοχή και τη προσπάθεια τους γύρισαν πάνω στην ιδέα της προόδου και της εξάπλωσης της εκπαίδευσης, των σχολείων. Η μόρφωση των παιδιών αρχή για μακρύτερα ξεκινήματα. Για να πάρει ο τόπος μπροστά.
Μέλος διαλεχτό του φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου διορίστηκε το Μάη του 1903 ο Μανώλης Ν. Γοβατζιδάκης.
Παράλληλα με το κεντρικό έργο του μέσα στο Σύλλογο γίνηκε ο κυριότερος δημιουργός της Μουσικής κίνησης του τόπου, καταρτισμένος ο ίδιος μουσικός.
Συγκρότησε τη φιλαρμονική του Ρεθύμνου και ειδικά φέρανε από τον Πειραιά το δάσκαλο της Μουσικής το Βασίλη κουτσό στα 1901. Ο δάσκαλος δούλεψε φιλότιμα και πάνω στις αρχές του 1902 είχε συγκροτήσει τη φιλαρμονική του Ρεθύμνου με 20 όργανα.
Αλλά από καμιά προσπάθεια προόδου και καλλιέργειας δε λείπουν τα εμπόδια του σκοταδισμού και τα ζιζάνια των αντιδράσεων όμως δεν απογοητεύτηκε ο Μανώλης Ν. Γοβατζιδάκης και οι είκοσι διαλεχτοί Ρεθεμνιώτες νέοι. Ούτε οι βρισιές, ούτε τίποτε τους φόβισε. Τράβηξαν τον ωραίο δρόμο τους. Η αρχή έγινε και έμεινε πια παράδοση η Μουσική στο Ρεθεμνος η καλλιτεχνία.
Ο εξαιρετικός δάσκαλος της Μουσικής Βασίλης Κουτσός δούλεψε με συνέπεια και αφοσίωση το έργο του.
Στις 17 Φεβρουαρίου 1902 παρουσιάστηκε συγκροτημένη η πρώτη Ρεθεμνιώτικη φιλαρμονική και έπαιξε μπροστά στους παράξενους Ρεθεμνιώτες περιπατητές.
Η υποδοχή που ’γινε στη φιλαρμονική ήτανε μοναδική. Γέμισε με υπερηφάνεια και χαρά τους πρωτοπόρους δημιουργούς και τα μέλη της. Το έργο αυτό κράτησε μερικά χρόνια και ύστερα σκόρπισε.
Ο Μανώλης Γοβατζιδάκης πικραμένος αποσύρθηκε στο μαγαζί του. Είχε γίνει το κέντρο της Κίνησης του κόμματος των φιλελευθέρων. Ο ξάδελφος του περίφημος για τον υπέροχο ήθος του, την αμεροληψία του και την υποστήριξή όλων που του ζήτησαν βοήθεια, ανεξάρτητα πολιτικών πεποιθήσεων. -ο Γιάννης Γοβατζής- στην κοινωνική και πολιτική ιστορία του Ρεθέμνου έμεινε σαν μια Αγαθή και φωτεινή μορφή ανθρώπου ηθικού και ακέραιου, πέθανε πάμφτωχος.
Ο Μανώλης Ν. Γοβατζιδάκης στάθηκε πιστός συγγενής του και φίλος και ήταν τόσο συγκινητικό σαν περνούσαμε πριν δυο χρόνια ακόμα από την οδό Τσουδερών και βλέπαμε στ’ ανοιχτό θυρόφυλλο του μαγαζιού του κολλημένη τη φωτογραφία σε ψηφοδέλτιο, του αλησμόνητου πολιτευτή. Ήτανε το καλλίτερο μνημόσυνο.
Ειρηνικά περνά τα θαλερά γεράματα ο πρωτοποριακός αυτός Ρεθεμνιώτης και έτσι καθώς πράος, περπατά ανάμεσά μας, με το γλυκό χαμόγελο της καλοσύνης και τη λάμψη της φωτερή ψυχής του στα μάτια, αφήνει συμπάθεια, την αγάπη, το σεβασμό, στο πέρασμά του, κατά που ταιριάζει σε άνθρωπο που προσέφερε σημαντικά τη συμβολή του για την πρόοδο του τόπου του.
Πέρασε από το βάλτο, όχι με αδιαφορία, μοιρολατρικά, συμβατισμένος, αλλά με συνείδηση και αγάπη και με ευθύνη βαριά.
Σαν μορφωμένος άνθρωπος έριξε στο βάλτο το πετραδάκι του».
Ιωάννης Γοβατζιδάκης
Ήταν ένας αγνός πολιτικός, ένας μεγάλος φιλάνθρωπος.
Γεννήθηκε στους Βεδέρους το 1874 και καταγόταν από μεγάλη οικογένεια αγωνιστών.
Ήταν από τα πρώτα μέλη του Γυμναστικού Συλλόγου και όπως αναφέρεται στην εμπεριστατωμένη μελέτη του εκλεκτού μας λόγιου κ. Γιάννη Παπιομύτογλου, διετέλεσε και μέλος του διοικητικού συμβουλίου τη διετία 1900-1902. Αναφέρεται όμως και αργότερα ως μέλος συμβουλίου.
Το 1904 τον βλέπουμε να πρωτοστατεί σε συλλαλητήρια. Αρπάζει και κατεβάζει με θυμό την σημαία της Κρητικής Πολιτείας και ανεβάζει την ελληνική. Ένα χρόνο μετά παίρνει μέρος στην επανάσταση του Θερίσσου. Η συμμετοχή αυτή του στοιχίζει τη σύλληψή του από τους Ρώσους και τη φυλάκισή του.
Εξελέγη για πρώτη φορά πληρεξούσιος Ρεθύμνης το 1912 επί Κρητικής Πολιτείας. Επανεξελέγη μετά τις εκλογές του 1923, στο Ρέθυμνο, το Φεβρουάριο του 1924 με το κόμμα των Φιλελευθέρων εξελέγη το 1928 και επανεξελέγη το 1933. Πέθανε ενώ υπηρετούσε ως εν ενεργεία βουλευτής, το Δεκέμβριο του 1934. Σύμφωνα με το Μητρώο της Βουλής απεβίωσε το Φεβρουάριο του 1934.
Οι θητείες του στην πολιτική δείχνουν και το μεγάλο του ηθικό ανάστημα. Σου έδινε την εντύπωση ότι όλοι οι συμπολίτες του ήταν οικογένειά του. Με ιώβειο υπομονή άκουγε τους πάντες, αδιαφορώντας αν του σπαταλούσαν το χρόνο. Ήθελε να ακούει τα προβλήματά τους και να προσπαθεί για την επίλυσή τους, κάτι που ποτέ δεν είναι τόσο εύκολο όσο θα θέλαμε. Ήταν όμως μια παρηγοριά για τους απλούς πολίτες να βρίσκουν την πόρτα του πολιτικού τους εκπροσώπου πάντα ανοικτή. Κι ένα χαμόγελο ζεστό να τους υποδέχεται. Ήταν ο δικός τους άνθρωπος, έτοιμος να τους συμπαρασταθεί με ειλικρίνεια και πάντα με ανιδιοτέλεια, χωρίς ποτέ να ελέγξει τις πολιτικές πεποιθήσεις εκείνου που ζητούσε τη βοήθειά του.
Ο φιλανθρωπικός πολιτικός
Από τη βουλευτική του αποζημίωση κρατούσε τα απαραίτητα για να ζήσει και τα υπόλοιπα τα έδινε εκεί που υπήρχε ανάγκη. Και δεν ήταν κανένας πλούσιος. Δεν είχε την περιουσία που θα του επέτρεπε αυτές τις αγαθοεργίες. Εκείνος όμως προτιμούσε να στερηθεί για να προσφέρει τη βοήθειά του σε κείνους που την χρειάζονταν. Κι αυτό τον αποζημίωνε. Ζούσε για τον τόπο του και τους ανθρώπους του. Και πόσες φορές από το πενιχρό του βαλάντιο δεν έβγαλε χρήματα για να αποφυλακίσει Ρεθεμνιώτες που είχαν οδηγηθεί στις φυλακές για χρέη. Πόσες οικογένειες, πόσα παιδιά δεν είδαν τη χαρά να επιστρέφει στο φτωχικό τους χάρις στον Ιωάννη Γοβατζιδάκη.
Εκεί που ο φιλάνθρωπος πολιτικός ξεχνούσε και τους τρόπους του και τη ευγένειά του ήταν στις περιπτώσεις που κάποιος απλός άνθρωπος αδικείτο από το σύστημα. Ανεξάρτητα από το πόσο ψηλά ιστάμενος ήταν αυτός που αδικούσε τον εύρισκε μπροστά του θηρίο ανήμερο για το δίκιο και μόνο. Η αδικία εξαγρίωνε τον Γοβατζιδάκη. Και το ήξεραν όλοι αυτό.
Από τις μακροσκελείς νεκρολογίες στον τοπικό τύπο το 1934 εξάγουμε και άλλα συμπεράσματα για την προσωπικότητα του μεγάλου ανδρός. Αλλά και από την προσέλευση προσωπικοτήτων στην κηδεία αντιλαμβανόμαστε τον πλούτο των αισθημάτων που έτρεφαν επώνυμοι και ανώνυμοι για τον σπουδαίο Ρεθεμνιώτη πολιτικό που όπως ήταν επόμενο με τον τρόπο ζωής που ακολουθούσε και την έντονη φιλανθρωπική του δράση πέθανε φτωχός.
Μόλις έγινε γνωστός ο θάνατός του εκείνο το Δεκέμβρη του 1934, στην αρχή όλοι πάγωσαν. Μεσημέρι έφτασε στα Χανιά ο Ελευθέριος Βενιζέλος και αμέσως ξεκίνησε για το Ρέθυμνο. Μπαίνοντας στο σπίτι του νεκρού φίλου και συναγωνιστή του συλλυπήθηκε τα αδέλφια και τους άλλους συγγενείς κι έπειτα κάθισε σιωπηλός κοντά στο φέρετρο μέχρι την ώρα της κηδείας που ακολούθησε πεζός. Η συγκίνηση του Εθνάρχη έδειχνε πόσο εκτιμούσε τον Γοβατζιδάκη. Ήρθαν κι άλλοι στην κηδεία του. Ο γενικός γραμματέας της Γενικής Διοίκησης Κρήτης Εμμανουήλ Παπαδογιάννης, ο δήμαρχος Χανίων Ιωάννης Μουντάκης, ο ιδρυτής της εφημερίδας των Χανίων «Βήμα του Λαού» Μαριδάκης κ.α.
Αργά το μεσημέρι ξεκίνησε η νεκρώσιμη πομπή. Πάνω από πενήντα στεφάνια προηγούντο και ακολουθούσαν η μουσική του δήμου, τα εξαπτέρυγα, ο Μητροπολίτης Τιμόθεος με όλο τον ιερό κλήρο από το Ρέθυμνο και τα γύρω χωριά. Το φέρετρο κρατούσαν απλοί άνθρωποι του λαού, όπως θα το ήθελε ο λαοφιλής νεκρός, και ακολουθούσαν ο Βενιζέλος και οι συγγενείς. Με κατάνυξη εψάλη η νεκρώσιμη ακολουθία και ακολούθησαν επικήδειοι από τους Εμμανουήλ Τσιριμονάκη, δικηγόρο, Νικόλαο Ανδρουλιδάκη, δικηγόρο -πολιτευτή, Ιωάννη Μουντάκη δήμαρχο Χανίων, Εμμανουήλ Παπαδογιάννη γενικό γραμματέα της Γενικής Διοίκησης Κρήτης και Ευάγγελο Δρανδάκη δικηγόρο και πρόεδρο του δημοτικού συμβουλίου Ρεθύμνου.
Η ψυχή του Γοβατζιδάκη όμως θα είχε γεμίζει αγαλλίαση, καθώς την επομένη του θανάτου του ξεκίνησαν δωρεές σε ευαγή ιδρύματα. Και κείνα τα Χριστούγεννα αρκετοί φτωχοί θα έκαναν γιορτές χάρις στις δωρεές εις μνήμην του υπέροχου εκείνου ανθρώπου.