Πάει καιρός που με κάλεσε στο τηλέφωνο κάποια κυρία, καθηγήτρια Ιταλικού Πανεπιστημίου και μου ζητούσε τρόπο να προμηθευτεί τα βιβλία του Σπύρου Τίτου Λίτινα.
Απόρησα. Είναι δυνατόν να μην υπάρχουν κάπου διαθέσιμα αυτά τα βιβλία; Κι όμως για να φτάσει ως εμένα η ευγενέστατη κυρία μάλλον πως θα είχε απογοητευθεί.
Με την ευκαιρία εκείνη κι επειδή είχα την τύχη να έχω τις εκδόσεις του αξέχαστου μεγάλου λογοτέχνη διπλές και τριπλές, αφού εξυπηρέτησα τη φίλη Πανεπιστημιακό, ξεφύλλισα ξανά μερικά από τα βιβλία αυτά. Κι ένοιωσα το ίδιο ρίγος θαυμασμού ανυπόκριτου αλλά και την ίδια απορία.
Γιατί ο μεγάλος αυτός λογοτέχνης να μην έχει τη θέση που του αξίζει στα Ελληνικά Γράμματα; Ποιος μπορεί να θεωρηθεί ανώτερός του σε κείνες τις υπέροχες μεταφράσεις κλασικών, όπου η μετάφραση δεν είχε σε τίποτα να ζηλέψει το πρωτότυπο.
Κι όμως …Είχα πάντα ένα παράπονο για τη μοίρα αυτού του σπουδαίου λογοτέχνη κι ένα θυμό βλέποντας σιγά σιγά να περνά στη λησμονιά. Μέχρι χθες που ήρθε το μεγάλο νέο. Ο γιος του ο κ. Μανόλης Σπ. Λίτινας σάρωσε όλα τα βιβλία του πατέρα του και μας τα παρουσιάζει σε ηλεκτρονική μορφή.
Στοιχειώδης υποχρέωση
Ήταν στοιχειώδης υποχρέωση προς τον πατέρα μου, απάντησε όταν επικοινώνησα μαζί του να τον συγχαρώ, να μεταφέρω τις εκδόσεις του σε μια μορφή πιο συμβατή με τους καιρούς μας, ώστε να είναι πιο εύκολα προσβάσιμη σε όποιον ενδιαφέρεται. Καλύτερα ακόμα θα ήταν αν μπορούσα να τα μεταφέρω σε μορφή πιο ευέλικτη, π.χ. με οπτική αναγνώριση χαρακτήρων κλπ., ώστε να είναι δυνατή η ηλεκτρονική αναζήτηση λέξεων, να είναι πιο εύκολη η ευρετηρίαση των κειμένων κλπ. Αυτό όμως απαιτεί πολύ μεγαλύτερη προσπάθεια και χρόνο. Ελπίζω να το κάνω κάποια στιγμή. Νομίζω βέβαια ότι τα πρωτότυπα αυθεντικά βιβλία παραμένουν φιλολογικά και εκδοτικά επιτεύγματα που δεν μπορούν να συγκριθούν με τις ηλεκτρονικές αναπαραγωγές των.
Με την ευκαιρία της σπουδαίας αυτής είδησης ας θυμηθούμε το λαμπρό αυτό λογοτέχνη που θα έπρεπε να μνημονεύεται στους μεγάλους και στους ξεχωριστούς.
Από ιστορική οικογένεια
Ο Σπύρος Λίτινας γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1907 και ήταν γιος του αγωνιστή του Αρκαδίου Τίτου Γεωργίου Λίτινα και της Μαρίας το γένος Γεωργίου Σαπουντζάκη.
Για την ιστορική του οικογένεια φρόντισε νωρίς να κάνει μια σημαντική έρευνα. Και θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε τα βασικά της σημεία, όταν φθάσουμε στα αφιερώματα, που έχουμε ετοιμάσει, για τις ιστορικές οικογένειες του Ρεθύμνου.
Δίψα για μάθηση
Από μικρή ηλικία, παράλληλα με τα σχολικά γράμματα, άρχισε να μαθαίνει γαλλικά, αγγλικά, βιολί, ζωγραφική και λογιστική. Η αγάπη του για τη μουσική τον ακολουθούσε πάντα. Εκτός από το βιολί, που είχε σπουδάσει, έπαιζε ακόμα πιάνο, ακορντεόν και κιθάρα.
Ήταν αφάνταστη η δίψα του σπάνιου αυτού ανθρώπου για μάθηση, μέχρι και τα βαθειά του γεράματα ακόμα. Και ποτέ, μα ποτέ, δεν έκανε επίδειξη των γνώσεών του. Άλλωστε καθένας διαπίστωνε την απίστευτη ευρυμάθειά του διαβάζοντας τα βιβλία ή τα άρθρα του.
Από μαθητής Γυμνασίου ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία και ήταν από τους εκδότες του μαθητικού περιοδικού «Αθηνά» στο Ρέθυμνο, στο οποίο έγραφε και ο Παντελής Πρεβελάκης.
Σπούδασε εργαζόμενος
Αριστούχος πάντα ο Σπύρος Λίτινας, καύχημα των καθηγητών του, γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας και παράλληλα φοιτούσε στο Ωδείο της Αθήνας, στη Λογιστική Σχολή, στο Institute superieuer d’ etudes francaises και στη γερμανική σχολή της Αθήνας. Ενώ σπούδαζε εργαζόταν ως λογιστής στο Μετοχικό Ταμείο Στρατού. Μαθαίνοντας ξένες γλώσσες (αγγλικά γαλλικά, ιταλικά, γερμανικά, ακόμα και κινέζικα) δεν περιοριζόταν μόνο στην τυπική γνώση. Εμβάθυνε και στη φιλοσοφία των λέξεων, έτσι ώστε κάνοντας αργότερα μεταφράσεις και λογοτεχνικών έργων, να σε εντυπωσιάζει με την ακρίβεια στην απόδοση. Οι γνώστες πραγματικά θαυμάζουν στα βιβλία του τις μεταφράσεις ποιημάτων Δάντη, Πετράρχη, Σαίξπηρ, Μολιέρου, Λαφοντέν, Ουγκώ, Γκαίτε, Σίλλερ και τόσων άλλων, όταν παραλληλίζουν το πρωτότυπο, που παρέθετε πάντα ο Σπύρος Λίτινας και πλάι τη μετάφραση σε άψογο στίχο και μέτρο. Σαν να είχε γραφτεί το ποίημα στα ελληνικά. Κι όμως δεν είχε προδοθεί ούτε μια λέξη από το ξένο κείμενο…
Ο ίδιος, όπως κάνει κάθε υπεύθυνος άνθρωπος, συνήθιζε να ζητά μια δεύτερη γνώμη από καθηγητές που δίδασκαν τις γλώσσες αυτές. Αλλά το να γνωρίζεις κάτι δεν σημαίνει ότι έχεις και το χάρισμα να το αξιοποιήσεις ποιητικά. Εκείνος όμως αποφάσιζε να στηρίζεται στις δυνάμεις του και δεν σταμάτησε να προσπαθεί για το καλύτερο.
« …ένα μεγάλο καλό έχουν, κοντά στις άλλες τους αρετές τα βιβλία σας, την ποικιλία. Από τους ζωντανούς σας στίχους ως τη μετάφραση του ΜΕRIAN, από τα γλωσσολογικά και τα ομηρικά, ως τις αναμνήσεις από την κατοχή ανασταίνετε ένα ολόκληρο κόσμο…», του έγραφε κάποτε ο Φάνης Ι. Κακριδής.
Δικηγόρος και συγγραφέας
Σε ηλικία 22 χρόνων ο Λίτινας, πήρε πτυχίο της Νομικής και διορίστηκε δικηγόρος στην Αθήνα. Άσκησε το επάγγελμα στην πρωτεύουσα, στο Ρέθυμνο και στο Εφετείο Κρήτης, επί 36 ολόκληρα χρόνια, μέχρι που το 1966 διορίστηκε συμβολαιογράφος στην Αθήνα, όπου εργάστηκε μέχρι το 1977, οπότε συνταξιοδοτήθηκε.
Λάτρης της φύσης συνήθιζε να αφιερώνει χρόνο πολύ στην επαφή του με τη γη και τα δωρήματά της. Αγαπούσε να καλλιεργεί το κτηματάκι του, να φυτεύει δέντρα, να παρακολουθεί με θαυμασμό την ανάπτυξη του κήπου του και να χαίρεται σαν μικρό παιδί. Ποτέ δεν σκέφτηκε ότι επιστήμονας και διανοούμενος αυτός, θα έπρεπε να είναι περισσότερο τυπικός, να δίνει ιδιαίτερη σημασία στην εμφάνιση και στις εντυπώσεις «βιτρίνας». Λάτρευε τη θάλασσα και ήταν από τους πιο φανατικούς φίλους της. Η χαρά του, ήταν να απολαμβάνει την παραλία του Ρεθύμνου, που ήταν στα χρόνια του τόσο διαφορετική.
Άνθρωπος με μεγάλη αυτοπεποίθηση, απροσκύνητος όπως κάθε σοφός διανοούμενος, αφοσιωμένος φίλος, φιλότιμος άνθρωπος, ανιδιοτελής κοινωνικός εργάτης, ο Σπύρος Λίτινας, δεν δίστασε να τα βάλει με κατεστημένα της Ρεθεμνιώτικης ελίτ, για να προασπίσει τα συμφέροντα του Ρεθύμνου. Δεν δίσταζε να τα βάζει και με την εξουσία για να υπερασπιστεί φίλους του. Όταν κάποτε ο Μανόλης Κούνουπας του παραπονέθηκε για τους χωροφύλακες, που είχαν γίνει σκιά του -ήταν οι γνωστές εποχές που ο διχασμός κυριαρχούσε- ο Λίτινας, ποιος ξέρει με ποιον τρόπο, μάλλον με τον αέρα του σπουδαίου νομομαθούς, κατάφερε να μην ενοχλήσει ποτέ ξανά κανένας το φίλο του.
Στα δικά του ποιήματα εκφράζεται με απόλυτη αφοσίωση στη ντοπιολαλιά. Κάποια από τα ποιήματά του έμειναν και σαν μότο να συνοδεύουν μεγάλες εθνικές επετείους.
«…Κι απής το βόλι εθρούλλισεν το λυγερό κοντάρι
εις τη σημαία ο Καγιαλές αράσσει να την παρει
κι εγίνη αυτός κοντάρι τζη -τα στήθεια-ν-του μπεντένι
-Κι αδέ βαρυέστε, εδά μωρέ, βαράτε αφορεσμένοι…»
Δεν υπάρχει τοπικό γεγονός, δεν υπάρχει ιστορικό γεγονός, ιδιαίτερα του Ρεθύμνου, που να μην έχει γίνει στίχος.
Με το συνθέτη Μπάμπη Πραματευτάκη εκτός από θερμή φιλία είχαν και στενή καλλιτεχνική συνεργασία. Κάποτε μάλιστα έγραψε ο Σπύρος ένας καταπληκτικό έργο για την Κύπρο, έναν ύμνο πραγματικά, και με τη μουσική του Μπάμπη την έστειλε στον Μακάριο. Ο Εθνάρχης της Κύπρου απάντησε συγκινημένος και διαβεβαίωσε ότι θα τον συμπεριλάβει στα σημαντικά καλλιτεχνήματα Ελλαδιτών για το μαρτυρικό νησί.
Ο Σπύρος Λίτινας έτρεφε επίσης μεγάλη αγάπη για τον Παντελή Πρεβελάκη, τον οποίο μάλιστα αποκαλούσε αδελφό, όπως και για τον Αυστραλίας Στυλιανό. Κι ήταν ιδιαίτερα ευτυχής όταν ο Πρεβελάκης κυρίως μοιραζόταν μαζί του κάποιο στοχασμό ή προβληματισμό. Επιστήθιος φίλος του και ο Γιώργος Δρανδάκης πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου.
Μια σπουδαία μετάφραση
Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι μια μετάφραση ιστορικής αναφοράς του Ματθαίου Μέριαν, (1670) στο ένατο βιβλίο του, «ΤΑ ΠΟΙΚΙΛΑ» που αφορά την Κρήτη και μάλιστα σε ιστορικές περιόδους που τότε, όταν ασχολήθηκε ο Σπύρος Λίτινας, δεν είχαμε αρκετές πηγές που να ρίχνουν φως στα γεγονότα. Είναι 87 μεγαλόσχημες σελίδες, μέρος των οποίων είχαν προηγηθεί στο βιβλίο «ΣΥΜΜΙΚΤΑ». Περιλαμβάνεται ολόκληρος ο Πόλεμος των 25 χρόνων, που διαδραματίστηκε στην Κρήτη και στο «Αρχιπέλαγος», μεταξύ των επιτιθέμενων Τούρκων και των αμυνόμενων Ενετών στη διαφιλονίκηση της Κρήτης.
Ο ίδιος ο Στέλιος Αλεξίου χαρακτήρισε χρησιμότατη τη μετάφραση αυτή.
Μια όμορφη οικογένεια
Ο Σπύρος Λίτινας άργησε να δημιουργήσει οικογένεια. Πέτυχε όμως την ιδανική σύζυγο στο πρόσωπο της Κατερίνας, το γένος Βαβουράκη, την οποία απέκτησαν τρία παιδιά. Φαίνεται πως ήταν η ιδανική γυναίκα για να σταθεί πλάι σε μια τόσο σημαντική προσωπικότητα.
Η ζωή, ενώ του χάρισε πολλές διακρίσεις και οικογενειακή ευτυχία, ενώ απολάμβανε το θαυμασμό και τη φιλία εκλεκτών ανθρώπων, του επιφύλαξε και δοκιμασίες που δύσκολα αντέχει άνθρωπος, τις οποίες όμως, ο Σπύρος Λίτινας αντιμετώπισε με αξιοπρέπεια. Μέχρι το τέλος της ζωής του παρέμενε το ίδιο παραγωγικός, φαινόμενο ανθρώπου που έγραφε, κατέγραφε, δακτυλογραφούσε, διόρθωνε τις εκδόσεις του χωρίς καμιά βοήθεια. Και συνεχώς μας αιφνιδίαζε ευχάριστα με κάτι νέο και πολύ αξιοπρόσεκτο. Ποτέ όμως δεν επιδίωξε τη διάκριση, δεν συμβιβάστηκε με καταστάσεις για να πετύχει κάτι. Στάθηκε απέναντι σε ισχυρά πρόσωπα και δύσκολες καταστάσεις με αξιοπρέπεια και ήθος. Ασυμβίβαστος και απροσκύνητος πάντα.
Σε όλα του τα βιβλία φρόντιζε να έχει κατατοπιστικά ευρετήρια και για θέματα που είχε συμπεριλάβει σε προηγούμενες εκδόσεις.
Ο μεγάλος αυτός δημιουργός είχε και σημαντικές διακρίσεις.
Εκτός από την παρουσίαση, στην Ολομέλεια της Ακαδημίας Αθηνών 18 Μαΐου 1978, του βιβλίου του «Κρητικές ρίμες», σε ειδική τελετή που έγινε στο Δημαρχείο Ρεθύμνης, του απονεμήθηκε από τον Σεβασμιότατο Αρχιεπίσκοπο Αυστραλίας κ.κ. Στυλιανό ο Χρυσός Σταυρός το Αγίου Ανδρέου της Ιεράς Αρχιεπισκοπή Αυστραλίας, παρουσία προσωπικοτήτων όπως ο Μανούσος Μανούσακας.
Η σεμνότητά του όμως δεν άφηνε να δοθεί μεγάλη δημοσιότητα στα γεγονότα αυτά που είναι σημαντικά αφού δεν γίνονται για τον καθένα.
Είχε όμως κάνει και τη δική του αντίσταση για την οποία δεν είχε μιλήσει ποτέ. Μέχρι που ο μεγάλος μας Παντελής Πρεβελάκης, στον οποίο ο Σπύρος Λίτινας δεν μπορούσε να αρνηθεί τίποτα, τον κάλεσε κάποτε να μιλήσει δημόσια για τη σκοτεινή εκείνη περίοδο, κι εκείνος μας έδωσε πολύτιμα στοιχεία στο βιβλίο του «Τα Σύμμικτα». Έτσι λοιπόν φωτίζεται μια από τις πιο σημαντικές όσο και άγνωστες πλευρές της ζωής του μεγάλου μας λόγιου που κανένας δεν θυμάται πια.
Έσωσε τόσους πατριώτες
Αυτό που αγνοούν οι πάντες είναι ότι ο Λίτινας είχε καταφέρει να απελευθερώσει πολλούς Ρεθεμνιώτες από τα «σύρματα» (φυλακές της Φορτέτζας) δωροδοκώντας τους φύλακες. Διαβίβαζε στην ηγεσία της Αντίστασης κάθε πληροφορία που κατάφερνε να αποσπάσει έχοντας αποκτήσει πολύτιμες προσβάσεις στις Γερμανικές υπηρεσίες. Εξαφάνιζε καρτέλες ντόπιων που είχαν επιλεγεί για αγγαρεία. Η κατοχή τον βρήκε με 50 χρυσές λίρες. Κι όταν έφυγαν οι Γερμανοί δεν είχε ούτε μία. Είχε όμως τη συνείδησή του ήσυχη, καθώς σαν πατριώτης είχε κάνει το χρέος του. Είδε το χάρο με τα μάτια του τρεις φορές όταν τον συνέλαβε η Γκεστάπο με σοβαρές κατηγορίες. Κατάφερε όμως να γλιτώνει την τελευταία στιγμή. Μια από αυτές τις φορές συναντήθηκε και με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, που μόλις είχε καταφέρει να τον γλιτώσει από το απόσπασμα ο Μητροπολίτης Χανίων Αγαθ. Ξηρουχάκης, δίδοντας σε αντάλλαγμα μερικούς από τους Γερμανούς αιχμαλώτους.
Φυσικά καμιά σύλληψη δεν γινόταν χωρίς προδοσία. Σε μια από τις περιπτώσεις που τον συνέλαβε η Γκεστάπο, ο Λίτινας κατάφερε να μάθει ποιος τον είχε προδώσει.
Κι όταν κατάφερε να ξεφύγει πήγε να του ζητήσει το λόγο:
– Τι πήγε μωρέ και είπες στους Γερμανούς και με πιάσανε; τον ρώτησε έξω φρενών.
Και κείνος χωρίς να «ιδρώσει» το αυτί του απάντησε πνίγοντας ένα χασμουρητό για να δείξει την περιφρόνησή του.
– Αμέ, ψώμματά ‘πα;
Ένας σεμνός πατριώτης
Πέρασαν τα χρόνια, αλλά ποτέ ο Σπύρος Λίτινας δεν έδωσε καν αφορμή να αναφερθεί κανένας στην πατριωτική του δράση.
Περιοριζόταν στις μεταφράσεις και στο σπουδαίο συγγραφικό του έργο. Άλλο που δεν ήθελαν οι επίδοξοι διεκδικητές ευσήμων και περγαμηνών χωρίς να έχουν προσφέρει το παραμικρό στον αγώνα.
Κι ήρθε μια τυχαία παράκληση του Παντελή Πρεβελάκη να πείσει το Λίτινα για να καταθέσει τις δικές του μνήμες από την Αντίσταση. Ευτυχώς γιατί παράλληλα με τη δράση του μας έδωσε και λεπτομέρειες από την σκληρή καθημερινότητα στο Ρέθυμνο εκείνες τις μαύρες μέρες της Κατοχής. Είναι πολλά αυτά που θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ακόμα. Στο «Πολιτιστικό Ρέθυμνο» έχουμε κάνει αρκετές αναφορές στον σπουδαίο λογοτέχνη, ενώ στις φιλόξενες στήλες των «Ρεθεμνιώτικων Νέων» αναδείξαμε πολλές από τις πτυχές της προσωπικότητάς του.
Θερμά συγχαρητήρια στα παιδιά του που κρατούν άσβεστη τη μνήμη του και ιδιαίτερα στο γιο του που μας χάρισε το πολύτιμο αυτό δώρο. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να αναζητήσουν τα βιβλία σε ηλεκτρονική μορφή στην διεύθυνση: https://1drv.ms/f/s!AubPXm_J-NM_oG7tSWPAJeBjHvVm
Ήταν σημαντική αυτή η προσφορά στα Ελληνικά Γράμματα. Μακάρι το παράδειγμα αυτό να βρει μιμητές και σε άλλες περιπτώσεις λογοτεχνών που ελλείψει μιας κάποιας προβολής κοντεύουν να ξεχαστούν.