Πόσοι άστεγοι βρίσκονται στους δρόμους των Αθηνών και των άλλων μεγαλουπόλεων; Ποιες οι αιτίες της μαζικής εμφάνισης των νεοαστέγων; Τι αισθάνεται αυτή η σχεδόν αποκλεισμένη από τα πάντα κοινωνική ομάδα που, σύμφωνα με εκτιμήσεις, ανέρχονται σε 20 χιλ. πανελλαδικά, οι μισοί από τους οποίους βρίσκονται στο Λεκανοπέδιο της Αττικής; Αρκεί η πολλάκις επιτηδευμένη φιλανθρωπία των επώνυμων -σερβιρόμενη ενίοτε τεχνηέντως από τα μεγάλα ΜΜΕ- να αναδείξει το μέγεθος του εν λόγω κοινωνικού προβλήματος ή οι όποιες κινήσεις για το θεαθήναι, όταν το πρόβλημα ξεπερνά τα επιτρεπτά όρια;
Σε αυτά και άλλα ερωτήματα απαντά σχετική έρευνα από τον Φορέα Ανάπτυξης Ανθρώπινου και Κοινωνικού Κεφαλαίου για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού «Κλίμακα», αναφορικά με την έλλειψη στέγης στην Ελλάδα και τα χαρακτηριστικά της νέας γενιάς αστέγων που παρουσιάστηκαν τον περασμένο Σεπτέμβριο στο τελευταίο ετήσιο ευρωπαϊκό συνέδριο της FEANTSA (European Research Conference, «Access to Housing for Homeless in Europe» York-UK, 21th September 2012). Οι άνθρωποι της «Κλίμακα», με την μελέτη δίνουν όχι μόνο τα χαρακτηριστικά των νεοαστέγων, ένα φαινόμενο που από το 2009 και μετά έχει λάβει εκρηκτικές διαστάσεις, αλλά προσπαθούν να περιγράψουν με τον πλέον σαφή τρόπο πως μόνο τα λόγια και οι υποσχέσεις δεν αρκούν, ούτε η προσμονή κρατικής βοήθειας, παρά η κινητοποίηση του καθένα προκειμένου να συμβάλλει ενεργά στην επίλυση αυτού του σοβαρού κοινωνικού προβλήματος.
Πολλά από τα στοιχεία της έρευνας δείχνουν το προφίλ των νεοαστέγων αλλά και κατά πόσο το πρόβλημα είναι επιλύσιμο με τις αντίστοιχες κοινωνικές παρεμβάσεις. Το δείγμα της έρευνας, που πραγματοποιήθηκε από τον Σεπτέμβρη 2011-Φεβρουάριο 2012, περιελάμβανε συνολικά 214 άτομα, άστεγους-ες με ελληνική υπηκοότητα και αλλοδαποί που ζουν στην Ελλάδα περισσότερα από 8 έτη. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, λοιπόν, το 33% αυτών είναι διαζευγμένοι, το 47,2% έχει παιδιά, και το 24,8% δούλευε σε τεχνικά επαγγέλματα ή στον κατασκευαστικό κλάδο.
Σε μεγάλο ποσοστό (30,2%) οι άστεγοι έχουν περάσει τουλάχιστον μια νύχτα στην φυλακή, εκ των οποίων το 58% για οικονομικούς λόγους. Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο είναι ότι το 64% των ερωτηθέντων είναι άστεγοι για περισσότερο από δύο χρόνια. Το εν λόγω στοιχείο δείχνει με τον πλέον αποκαλυπτικό τρόπο την παντελή απουσία της Πολιτείας αλλά και την αδιαφορία, όταν για τόσο διάστημα αφήνονται άνθρωποι στον δρόμο, εκτεθειμένοι σε σωρεία κινδύνων για την υγεία τους. Ένα άλλο επίσης σημαντικό στοιχείο είναι ότι για τους περισσότερους από τους μισούς άστεγους που ερωτήθηκαν (52,4%), η εξασφάλιση τροφής δεν είναι το βασικό πρόβλημα παρά η εύρεση χώρου για να κάνουν μπάνιο και η στοιχειώδης ιατρική φροντίδα. Να σημειωθεί εδώ ότι το κέντρο στήριξης των αστέγων της «Κλίμακα» παρέχει, μεταξύ άλλων, ιατρική και ψυχιατρική φροντίδα αλλά και εγκαταστάσεις προσωπικής υγιεινής (χώροι για λουτρό, πλύσιμο ρούχων κλπ.).
Στην έρευνα διαπιστώθηκε επίσης ότι οι μισοί από τους άστεγους ζουν με 20 ευρώ το μήνα, ενώ το 63% των οικογενειών τους είναι ενήμερες για την κατάσταση του άστεγου ατόμου. Ποσοστό 10% των αστέγων χρησιμοποιεί ως κατάλυμα αυτοκίνητο και 14% αυτών έχει καταφύγει σε νοσοκομείο. Το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό τους είναι άνδρες (82%) και δη σε παραγωγική ηλικία (26-55 ετών).
Αναφορικά με την εκπαίδευση, ένας στους πέντε άστεγους-ες έχει ανώτερο ή ανώτατο μορφωτικό επίπεδο. Το 1/3 αυτών έχει κακοποιηθεί σωματικά, 21% των γυναικών έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά τουλάχιστον μία φορά, ενώ το 34,3% ανέφερε ότι έχει ερωτική ζωή. Ένα άλλο στοιχείο αφορά το ποσοστό αυτών που έχουν αποπειραθεί να αυτοκτονήσουν και ανέρχεται στο 18%, την ίδια στιγμή που οι μισοί από τους ερωτηθέντες αισθάνονται έντονη απαισιοδοξία, αλλά το 80% αυτών πιστεύει στην αλλαγή τη κατάστασής τους.
Οι άστεγοι -θα το επαναλάβω- δήλωσαν ότι δεν έχουν τόσο ανάγκη από φαγητό που περιστασιακά βρίσκουν σε φίλους, από την εκκλησία και τα συσσίτια της ή τους δήμους, όσο από την καθημερινή τους καθαριότητα, ένα μπάνιο και πλύσιμο ρούχων, και πάνω απ’ όλα ιατρικο-φαρμακευτική περίθαλψη. Περίπου οι μισοί επίσης από τους ερωτηθέντες δήλωσαν ότι δεν έχουν φίλους, χρήστες ναρκωτικών ουσιών ήταν το 14% και 21% αυτών δήλωσαν ότι κανείς δεν μπορεί να τους βοηθήσει. Τέλος, εις ότι αφορά τις πολιτικές τους πεποιθήσεις, οι μισοί πιστεύουν, σύμφωνα με την έρευνα, ότι για την κρίση φταίνε οι πολιτικοί, ενώ 25% βλέπουν και προσωπική ευθύνη. Μόλις το 24% αυτών, πάντως, θεωρεί ότι έχει φιλική αντιμετώπιση από την ελληνική κοινωνία.
Όταν το κράτος είναι απών και η φιλανθρωπία κινείται πολλάκις σε «μοδάτους» ρυθμούς μακριά από τα προβλήματα των δρόμων, το κενό έρχονται να καλύψουν οργανώσεις όπως η «Κλίμακα» που με την ενεργή της συμπαράσταση στους αστέγους αποδεικνύει ότι όλα σε τούτο τον κόσμο είναι δυνατά. Η οργάνωση προσφέρει πολλές κοινωνικές υπηρεσίες στους αστέγους, από ιατρική φροντίδα, μέχρι παροχή γευμάτων και από εγκαταστάσεις προσωπικής υγιεινής, μέχρι διεκπεραίωση προνοιακών-κοινωνικών και νομικών ζητημάτων. Υπάρχει κινητή μονάδα παρέμβασης στο δρόμο (street work), λειτουργεί ξενώνας βραχύχρονης φιλοξενίας και εργαστήριο ανακύκλωσης χαρτιού και ενημερώνει συχνά την κοινή γνώμη με εκδηλώσεις, καμπάνιες, συνεντεύξεις τύπου κλπ. Στην οδό Κωνσταντινουπόλεως – 30 στον Κεραμεικό κάθε Σάββατο βράδυ, το κέντρο Στήριξης των Αστέγων μετατρέπεται σε εναλλακτικό ουζερί χωρίς αυτό να είναι εμπορική επιχείρηση ούτε «φιλανθρωπική» δράση. Όσοι βρεθείτε Σάββατο στην Αθήνα και έχετε καιρό, αξίζει να το επισκεφθείτε.
Περισσότερες πληροφορίες: «Κλίμακα» – Πρόγραμμα στήριξης αστέγων/ Κωνσταντινουπόλεως 30-Γκάζι, τηλ: 21034 10462, www.klimaka.org.gr <http://www.klimaka.org.gr>, www.klimaka-cosmos.net <http://www.klimaka-cosmos.net>, www.astegoi-klimaka.blogspot.com <http://www.astegoi-klimaka.blogspot.com>, e-mail:
homeless@klimaka.org.gr <mailto:homeless@klimaka.org.gr>.
Γραμμή ενημέρωσης για την έλλειψη στέγης – τηλ. 10520, Δευτέρα-Παρασκευή 9:00-9:00.
* Τι λέει στον Φ. Ζάχαρη η εκπρόσωπος τύπου και επικοινωνίας της ΜΚΟ «Κλίμακα» και συντονίστρια του προγράμματος για τους άστεγους, Άντα Αλαμάνου
Το πρόβλημα με τους άστεγους στην Ελλάδα έχει πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Πόσο έχει συμβάλλει η οικονομική κρίση σε αυτό;
Σαφώς έχει συμβάλλει η οικονομική κρίση. Το πρόβλημα όμως αυτό προϋπήρχε, αφορούσε άλλη κοινωνική ομάδα αστέγων, η οποία τώρα διαμορφώνεται πολύ διαφορετικά. Η κρίση όχι απλά έκανε τους φτωχούς – φτωχότερους αλλά και εκείνοι που τα έβγαζαν πέρα μέχρι τώρα στην ζωή τους, έχουν βρεθεί σε αυτή την κατάσταση, στην ακραία μορφή φτώχειας να είναι κανείς άστεγος. Σαφώς η οικονομική κρίση έχει παίξει ρόλο, η ανεργία, τα μέτρα λιτότητας αλλά και ο τρόπος με τον οποίο εφαρμόζονται, μπορούν να οδηγήσουν στην έλλειψη στέγης. Πάρα πολλά άτομα κινδυνεύουν να βρεθούν σε αυτή την κατάσταση.
Από πότε έχει ξεκινήσει το πρόβλημα με τους άστεγους, ειδικά στην Αθήνα;
Από το 2009 και μετά αυξάνεται ο αριθμός τους. Το κύριο στοιχείο που είναι και μετρήσιμο είναι η ποιοτική αλλαγή των ανθρώπων που είναι άστεγοι.
Υπάρχει κάποια εκτίμηση για τον αριθμό των αστέγων στην ελληνική Περιφέρεια;
Η εκτίμηση είναι για συνολικά 20 χιλ. άστεγους, εκ των οποίων οι μισοί στην Αττική. Οι υπόλοιποι μισοί στην Περιφέρεια. Πολλοί από τους αστέγους στην Αθήνα, συγκεντρώνονται στο ιστορικό κέντρο της πόλης. Νεοάστεγοι όμως εμφανίζονται παντού -όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και σε όλη την Ελλάδα- που δεν υπήρχαν και κανείς δεν περίμενε ότι θα εμφανιστούν. Αρκετοί ακόμη δεν έχουν εμφανιστεί, γιατί όπως μας είπαν και οι ίδιοι, το πρώτο διάστημα όταν εμφανίστηκε η κρίση στην ζωή τους, φιλοξενούνταν για κάποιο διάστημα σε φίλους, σε οικογένειες κλπ. Μετά όμως βρέθηκαν στο δρόμο.
Από πότε δραστηριοποιείται η «Κλίμακα» και ποιους τρόπους βοήθειας έχει επιλέξει;
Η «Κλίμακα» είναι μια μη κυβερνητική Οργάνωση που δραστηριοποιείται από το 1996 με άλλη νομική μορφή, και από το 2000 ως αστική μη κερδοσκοπική. Οι κύριες δράσεις της έχουν να κάνουν με υπηρεσίες ψυχικής υγείας, προγράμματα του υπουργείου Υγείας σε σχέση με την αποασυλοποίηση, ενώ παράλληλα υλοποιεί και προγράμματα κοινωνικής ενσωμάτωσης ατόμων που βρίσκονται στο περιθώριο. Μια από αυτές τις δράσεις είναι το πρόγραμμα στήριξης αστέγων που ξεκίνησε το 2001, που ήταν και παραμένει μια πρωτοβουλία του φορέα, και που δεν έχει πάρει ποτέ (ευτυχώς) καμία κρατική επιχορήγηση.
Στηριχθήκαμε και στηριζόμαστε σε δωρεές, σε εθελοντική προσφορά των ίδιων των ανθρώπων της «Κλίμακα» αλλά και άλλων ανθρώπων, και στόχος μας δεν είναι να παρέχουμε απλά ένα πιάτο φαγητό ή ρούχα, αλλά να καλύψουμε το πρόβλημα από την αρχή μέχρι το τέλος, από την πρόληψη μέχρι την αποκατάσταση και το σύνολο των αναγκών των αστέγων.
Δεν συνεισφέρει λοιπόν το ελληνικό κράτος σε αυτή την προσπάθεια;
Το ελληνικό κράτος δεν συνείσφερε ποτέ σε εμάς, και δεν μπορεί να συνεισφέρει διότι υπάρχει μεγάλο έλλειμμα στις πολιτικές που έχουν να κάνουν με την στέγαση, την πρόνοια και γενικότερα κοινωνικά θέματα. Υπήρχε πάντοτε κενό και η κρίση με την ανεργία έφεραν στην επιφάνεια όλα αυτά τα προβλήματα.
Ποιες άλλες αιτίες συνέβαλλαν στην εμφάνιση των νεοαστέγων;
Στην παρούσα φάση φαίνεται πως είναι η οικονομική κρίση, η ανεργία. Η ελληνική οικογένεια εμφανίζεται σε πολλές περιπτώσεις να γνωρίζει το πρόβλημα ότι κάποιος συγγενής βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση. Πάρα πολλές φορές δείχνουν αδιαφορία και όπως μας λένε οι ίδιοι οι άστεγοι, δεν έχει πλέον την δυνατότητα να στηρίξει οικονομικά. Οι νεοάστεγοι έχουν και κάτι άλλο: επειδή είχαν μια άλλη ζωή προηγουμένως και δεν είχαν συνηθίσει την φτώχεια, αισθάνονται πως είναι μεγάλο πλήγμα για την ζωή τους να έχουν φτάσει σε αυτή την κατάσταση και ντρέπονται να πουν ακόμη και στους ίδιους τους συγγενείς τους ότι είναι άστεγοι.
Οι ιδιωτικές εταιρείες συμβάλλουν ενεργά στην στήριξη των αστέγων;
Εμείς στηριζόμαστε πάντα στις δωρεές και τις χορηγίες, και αυτό μπορεί να είναι ένα πακέτο μακαρόνια που μπορεί να φέρει ένας πολίτης, μέχρι μεγάλες εταιρείες. Δεν έχουμε μεγάλους χορηγούς αλλά σε σύγκριση με άλλα χρόνια τώρα που υπάρχει η κρίση και η ελληνική κοινωνία είναι πιο ενημερωμένη και ευαισθητοποιημένη, έχουμε πολύ περισσότερες δωρεές και χορηγίες που συμβάλλουν στο να μπορούμε να λειτουργήσουμε ένα πρόγραμμα για να ορίσουμε τις ανάγκες των αστέγων. Όχι απλά να δώσουμε συσσίτια, αλλά να φροντίσουμε για την υγεία τους, για την εργασιακή αποκατάσταση και όλα αυτά που χρειάζονται.
Οι νεοάστεγοι είναι ένα από τα αποτελέσματα της καπιταλιστικής κρίσης;
Ναι βέβαια. Σε παγκόσμιο επίπεδο οι άστεγοι χαρακτηρίζονται ως η ακραία μορφή φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Δεν είναι τυχαίο ότι εμφανίστηκαν σε οικονομικά ανεπτυγμένα κράτη. Αυτό οφείλεται σε δομικούς, θεσμικούς λόγους, στο πως λειτουργεί η κοινωνία, πως γίνεται η διανομή του πλούτου, όλα αυτά συμβάλλουν στο να βρεθεί ένας άνθρωπος στο περιθώριο.
Η Ελλάδα, άραγε, μπορεί να αντιμετωπίσει μόνη της το πρόβλημα αυτό;
Καταρχήν πρέπει να μπούμε σε μια άλλη φιλοσοφία και πολιτική, να μην στηριζόμαστε σε «φιλανθρωπικού» τύπου δράσεις, να υπάρχει πολιτική βούληση και ένα σχέδιο δράσης που να καλύπτει από την πρόληψη μέχρι την αποκατάσταση. Οι οικονομικοί πόροι δεν είναι πάντα αυτοί που δίνουν τη λύση. Πρέπει να υπάρχουν έξυπνες λύσεις εναρμονισμένες με τα προβλήματα της εποχής μας. Υπάρχει μεγάλη κίνηση από τους εθελοντές που μπορούν να στηρίξουν μία προσπάθεια σε μια εποχή που το κράτος δεν μπορεί να πληρώσει έμμισθο προσωπικό.
Πόσους έχει βοηθήσει συνολικά η «Κλίμακα»;
H οργάνωση έχει εντάξει στα προγράμματά της ως έμμισθο προσωπικό άτομα από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Μία από αυτές είναι οι άστεγοι. Έχουμε επίσης βοηθήσει μέσα από το εργαστήρι ανακύκλωσης χαρτιού αρκετά άτομα να επανενταχθούν. Ο στόχος της επανένταξης είναι ο ιδανικός. Αυτό που προέχει είναι να αναβαθμίσεις την ποιότητα ζωής τους, ώστε να ξεφύγουν από την εξαθλίωση που έχει αντίκτυπο στην ίδια την κοινωνία.