Η φυγή των νέων επιστημόνων στο εξωτερικό αποτελεί μια από τις σοβαρότερες επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στη χώρα μας. Νέοι άνθρωποι, πτυχιούχοι με περισσότερα του ενός διπλώματος στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, που αδυνατούν να βρουν εργασία σε ένα δυσμενές οικονομικό περιβάλλον με ευέλικτες μορφές απασχόλησης, χαμηλές αμοιβές και εργασιακές συνθήκες δύσκολες και σε κάποιες περιπτώσεις αναξιοκρατικές, αναζητούν ευκαιρίες σε άλλες χώρες της Ευρώπης ή ακόμα και της Αμερικής ή της Αυστραλίας.
Την παραπάνω εικόνα επιβεβαιώνουν συμπεράσματα ερευνών σύμφωνα με τα οποία, από το 1990 μέχρι και σήμερα 195.000 Έλληνες εγκατέλειψαν την Ελλάδα αναζητώντας καλύτερες εργασιακές συνθήκες στο εξωτερικό. Το 75% από αυτούς, δηλαδή περί τις 140.000 έφυγαν από την χώρα με το 2009, όποτε και η οικονομική κρίση ως κατάσταση εδραιώθηκε στην Ελλάδα και κυρίως στην αγορά εργασίας.
Το φαινόμενο του «brain drain» όπως αποκαλείται, αποτελεί «πληγή» στην εγχώρια επιστημονική κοινότητα, αλλά και σε όλους τους τομείς της ελληνικής οικονομίας, αφού το ελληνικό ανθρώπινο δυναμικό δεν μπορεί να διοχετευτεί στην αγορά εργασίας σε αυτές τις συνθήκες της κρίσης.
Παράλληλα, η ανισοκατανομή των οικονομικών και όχι βαρών της κρίσης, αποτελεί ένα ακόμα ανασταλτικό παράγοντα για διέξοδο από αυτήν. Η διαγενεακή δικαιοσύνη, δηλαδή η ανάγκη αποκατάστασης της αδικίας που συντελείται από γενιά σε γενιά, είτε αυτή έχει να κάνει με το ασφαλιστικό, φορολογικό την κοινωνική ασφάλιση και άλλους τομείς, είναι απαραίτητη για να μπορέσουν κυρίως οι νέοι να συμβάλλουν σε αυτή την κατεύθυνση.
Για το λόγο αυτό όπως τονίζουν οι πανεπιστημιακοί θα πρέπει να μπει στη σφαίρα του δημόσιου διαλόγου το ζήτημα της διαγενεακής δικαιοσύνης, όπου σε κάθε μεταρρύθμιση ή νομοθέτημα θα λαμβάνονται υπόψιν και οι επόμενες γενιές και όχι μόνο οι σημερινές. Βέβαια όπως υποστήριξαν οι επιστήμονες, η διαγενεακή ανισότητα υπήρχε και προ κρίσης, απλώς λόγω των δύσκολων συνθηκών αυτή επιδεινώθηκε σε μεγάλο βαθμό, με τα κυριότερα θύματα αυτής της αδικίας, να είναι οι νέοι που καλούνται σήμερα να πληρώσουν ένα μεγάλο οικονομικό και όχι μόνο φορτίο. Η ανάληψη πρωτοβουλιών εκ μέρους του κράτους, τόσο σε ό,τι αφορά τις κοινωνικές πολιτικές, αλλά και την δημιουργία κινήτρων σε συνδυασμό με τη ανάπτυξη της οικονομίας που μπορεί να επέλθει σε συνεργασία του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, μπορούν να συμβάλλουν σε αυτή την κατεύθυνση.
Τα παραπάνω τονίστηκαν μεταξύ άλλων σε εκδήλωση που διοργάνωσε χθες η Κοινότητα Διαλόγου Σύνθεσις και ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Σκιές» με θέμα «Κρίση, διαγενεακή δικαιοσύνη και Brain drain»
Αναλυτικά…
«Θύματα» της οικονομικής κρίσης οι νέοι επιστήμονες εγκαταλείπουν την Ελλαδα
ΑΝΑΓΚΑΙΑ Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΓΕΝΕΑΚΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΤΟΝΙΣΑΝ ΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ
• Καθοριστικός ο ρόλος του κράτους ως προς την ανάπτυξη κοινωνικών πολιτικών και δημιουργίας κινήτρων για τους νέους
Ανοιχτή πληγή αποτελεί για την χώρα μας η διαρροή επιστημονικού δυναμικού στο εξωτερικό η οποία επιδεινώθηκε σημαντικά στα χρόνια της κρίσης. Από τους 190.000 Έλληνες πτυχιούχους που εγκατέλειψαν την Ελλάδα από το 1990 μέχρι σήμερα αναζητώντας ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο σε άλλες χώρες της Ευρώπης και της Αυστραλίας, το μεγαλύτερο ποσοστό της τάξεως του 75%, δηλαδή οι 140.000 αποφάσισαν να μεταναστεύουν από το 2009 και μετά οπότε και η οικονομική κρίση «εδραιώθηκε» στη χώρα μας.
Οι νέοι αποτελούν τα μεγαλύτερα «θύματα» αυτής της οικονομικοκοινωνικοπολιτικής κρίσης αφού έρχονται αντιμέτωποι είτε με την ανεργία, είτε με ευέλικτες μορφές απασχόλησης, με χαμηλές αμοιβές και δυσμενές εργασιακό περιβάλλον. Την ίδια ώρα καλούνται να πληρώσουν αυξημένους φόρους και ασφαλιστικές εισφορές υπέρογκες, χωρίς να είναι βέβαιον αν θα καταφέρουν και πότε να επωφεληθούν κάποιας σύνταξης. Τα παραπάνω αναπτύχθηκαν χθες στη διάρκεια εκδήλωσης που διοργάνωσε η Κοινότητα Διαλόγου Σύνθεσις και ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Σκιές», στο Εργατικό Κέντρο με θέμα: «Κρίση, Διαγενεακή Δικαιοσύνη και Brain Drain».
Μια εκδήλωση διαλόγου που σκοπό έχει να συνεισφέρει στην ανάπτυξη μιας ουσιαστικής συζήτησης τόσο για την τρέχουσα κοινωνικοοικονομική κατάσταση της χώρας, όσο και για τις προοπτικές που διαμορφώνονται ή δύναται να προκύψουν, δίνοντας έμφαση στα κρίσιμα ερωτήματα που αναδύονται μέσα από τις νεότερες γενιές, οι οποίες και καλούνται να επωμιστούν το μεγαλύτερο βάρος της όποιας (μακροχρόνιας) προσπάθειας ανάκαμψης της χώρας.
«Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε ένα δίκτυο διαγενεακής δικαιοσύνης, για αυτό και σκεφτήκαμε να κάνουμε την εκδήλωση σε συνεργασία με το σύλλογο «Σκιές» έχοντας ως άξονα τις ανησυχίες των νέων ανθρώπων, καθώς θεωρήσαμε ότι είναι ένας καλός τρόπος να διαχυθούν απόψεις και να ακουστούν» ανέφερε ο κ. Χρήστος Τριαντόπουλος, οικονομολόγος και σχολιάζοντας το φαινόμενο της διαρροής επιστημόνων στο εξωτερικό υποστήριξε: «Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις διόγκωσης του φαινομένου του brain drain, το οποίο αφορά υψηλής κατάρτισης ανθρώπινο δυναμικό νέων ανθρώπων, το οποίο έχει την κατάρτιση για να μπορεί να διεκδικήσει ένα καλύτερο τρόπο ζωής σε κάποια άλλη κοινωνία που μπορούν οι απολαβές του να ανταποκρίνονται στα προσόντα τα οποία έχει και τα οποία στη χώρα μας δυστυχώς λόγω και της κατάστασης δεν του αφήνει να έχει ένα αντίστοιχο βιοτικό επίπεδο».
Για το φαινόμενο του «brain drain» στα χρόνια της Ελλάδας της κρίσης, αλλά και την ψυχολογία των νέων που εγκαταλείπουν τη χώρα αναζητώντας εργασιακές ευκαιρίες και καλύτερο βιοτικό επίπεδο στο εξωτερικό, μίλησε ο διδάκτωρ κλινικής ψυχολογίας του Πανεπιστήμιου Κρήτης Μιχάλης Τσαγκαράκης. Ο ίδιος υποστήριξε ότι για κάποιους νέους η επιλογή της φυγής είναι καλύτερη, αφού αξιοποιούν τις γνώσεις και τα πτυχία τους σε καλύτερες συνθήκες εργασίας. Πρόσθεσε επίσης ότι η χώρα μπορεί να έχει σοβαρές απώλειες τόσο σε ό,τι αφορά το ίδιο το επιστημονικό δυναμικό, όσο και στην οικονομία της, όμως αυτό δεν είναι απαραίτητα αρνητικό στοιχείο για τον ίδιο το νέο, ο οποίος αναζητά και τελικώς βρίσκει την ευκαιρία που η ίδια η πατρίδα του αδυνατεί να του παράσχει. «Έχουν γίνει διάφορες έρευνες τα τελευταία χρόνια, ωστόσο γίνεται μια συζήτηση σχετικά με την αξιοπιστία των στοιχείων, γιατί πλέον υπάρχει μια αγορά της Ευρώπης που δεν απαιτεί βίζα, που μέχρι πρότινος ήταν το εργαλείο για τα στατιστικά. Υπάρχουν όμως πολλές έρευνες που λένε ότι από το 1990 μέχρι σήμερα, 190.000 Έλληνες επιστήμονες έχουν φύγει έξω, εκ των οποίων οι 140.000 έφυγαν από το 2009 και μετά. Αυτό είναι ένα αναμφισβήτητο στοιχείο. Η τάση είναι υπαρκτή και ο αριθμός είναι μεγάλος, καθώς αφορά επιστήμονες που εγκαταλείπουν τη χώρα και φεύγουν στο εξωτερικό, όπου μπορούν να αξιοποιήσουν τις γνώσεις τους, να βρουν ευκαιρίες και να μην έρθουν αντιμέτωποι με την αναξιοκρατία, την ανεργία και χαμηλούς μισθούς. Η δική μου αντίληψη είναι ο τρόπος που μπορεί κανείς να αντιληφθεί τις συνθήκες που δημιούργησε η κρίση. Το αν θα αποφασίσει ένας νέος αν θα μείνει στην χώρα του ή αν θα φύγει είναι προσωπικό θέμα. Κάποιοι νέοι κάνουν την κρίση ευκαιρία. Το ζήτημα είναι ότι η κρίση είναι υπαρκτή και μας επηρεάζει όλους. Κάποιοι αποφάσισαν μέσα από αυτό να αντλήσουν ευκαιρίες και δύναμη, και να εγκαταλείψουν τη χώρα και κάποιοι άλλοι το αντιμετώπισαν αρνητικά. Το μόνο βέβαιο είναι ότι το brain drain είναι ένα φαινόμενο που στερεί από τη χώρα πόρους, ταλαντούχους επιστήμονες, στερεί ανθρώπους με δυνατότητες με οράματα με όρεξη, όμως για τους ίδιους που φεύγουν είναι μάλλον καλό».
Βασική προϋπόθεση για την έξοδο από την κρίση η δίκαιη κατανομή των βαρών μεταξύ των γενεών
Βασική προϋπόθεση για την έξοδο από την κρίση σύμφωνα με τον Χρηστό Τριαντόπουλο, πρόεδρο της «Σύνθεσις» και οικονομολόγου είναι να μπει στη σφαίρα του δημόσιου διαλόγου η διαγενεακή δικαιοσύνη και να ξεκινήσει σταδιακά η δίκαιη κατανομή των βαρών μεταξύ των γενών. Χαρακτηριστικά, σε σχετικές δηλώσεις του στα «Ρ.Ν.» ο κ Τριαντόπουλος, ανέφερε: «Με τον όρο διαγενεακή δικαιοσύνη θέλουμε να δώσουμε μια έμφαση στη ανάγκη αποκατάστασης της διαγενεακής ανισότητας και αδικίας ως προς την κατανομή οφελών και βαρών από γενιά σε γενιά. Σε μια σειρά από πεδία, όπως είναι το κομμάτι της κοινωνικής ασφάλισης, της λειτουργιάς της δημόσιας διοίκησης, των start up των επιχειρήσεων, το κομμάτι του δημόσιου χρέους που επιβαρύνει πολύ τις νέες γενιές, της προστασίας το περιβάλλοντος, όπου δεν υπάρχει μέλλον για τις επόμενες γενιές, υπάρχει ένα μέρος του βάρους που μεταφέρεται από τις μεγαλύτερες γενιές στις επόμενες και τις νεώτερες που καλούνται να το διαχειριστούν. Οπότε είναι δόκιμο και χρήσιμο για να μπορέσουμε να βγάλουν οι νέοι από την κρίση τη χώρα, να υπάρχει μια δικαιότερη κατανομή του βάρους, ώστε να γίνει ακόμα πιο ελκυστική η προσπάθεια να συμμετέχουν οι νέοι στην διέξοδο από την κρίση. Πρέπει λοιπόν να μπει το θέμα της διαγενεακής δικαιοσύνης στο δημόσιο διάλογο. Θα πρέπει να υπάρξει μια πλατφόρμα ανάλυσης ώστε να συζητείται οποιαδήποτε πολιτική μεταρρύθμιση δημιουργεί οφέλη και βάρη και σε ποιούς. Δημιουργεί οφέλη τρέχοντα και βάρη μελλοντικά αποκλειστικά; Γιατί για παράδειγμα μια δημοσιονομική επέκταση που θα κληθεί να πληρώσει κάποιος άλλος στο μέλλον δημιουργεί βάρη στην επομένη γενιά. Αρά αν μια δημοσιονομική επέκταση δεν έχει αναπτυξιακά αποτελέσματα δεν θα δημιουργήσει ανάπτυξη για να επωφεληθούν οι επόμενες γενιές, αλλά μόνο χρέος το οποίο θα πρέπει να πληρώσουν οι επομένως γενιές. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η δίκαιη κατανομή των βαρών μεταξύ των γενεών είναι βασική προϋπόθεση για να συμμετέχουν όλες οι γενιές στην έξοδο από την κρίση. Αυτοί που θα τραβήξουν το καρό είναι οι νέοι».
Απαραίτητη η συνεργασία κράτους και πολιτών
Ο Γιώργος Ανδρέου, επίκουρος καθηγητής Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης μίλησε για το πώς το σύστημα της διαγενεακής δικαιοσύνης συνδέεται με τον τρόπο που λειτουργούν οι θεσμοί σε μια κοινωνία και στην οικονομία της, αλλά και για το πόσο περίπλοκο είναι το θέμα της αντιμετώπισης του ζητήματος. Ο ίδιος έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα τόσο στο ρόλο του ίδιου του κράτους, τονίζοντας ότι θα πρέπει να δώσει κίνητρα στους νέους με τις κατάλληλες πολιτικές, αλλά επεσήμανε και το ρόλο των επιχειρήσεων που μπορούν να αξιοποιήσουν τη καινοτομία, ενώ έδωσε έμφαση και στις επιλογές των ίδιων των νέων και των οικογενειών τους. «Ουσιαστικά η διαγενεακή δικαιοσύνη είναι μια προσπάθεια να συζητήσουμε δυναμικά θέματα κοινωνικής δικαιοσύνης. Συζητάμε για το νόημα της ισότητας ευκαιριών, αλλά σε βάθος χρόνου δηλαδή μια δίκαιη μεταχείριση της νέας γενιάς σε σχέση με τη προηγούμενη ή της ακολουθίας ανάμεσα στις γενεές. Αυτό το έλλειμμα διαγενεακής δικαιοσύνης που υπάρχει σήμερα στη Ελλάδα, δεν είναι αποτέλεσμα μιας πολίτικης ή ενός προβλήματος. Υπάρχουν πολλές πτυχές, οι οποίες μεταξύ τους συνδέονται και αλληλοτροφοδοτούνται. Δηλαδή ότι το μέλλον των νεώτερων φαίνεται ότι κινδυνεύει να είναι χειρότερο από την σημερινή γενιά των 40ηδων – 50ηδων, οφείλεται σε ένα πλήθος παραγόντων που έχουν να κάνουν και με την λειτουργία του ίδιου του κράτους και με την οικονομία, αλλά και με τις επιλογές των ίδιων των οικογενειών. Για αυτό και η όποια λύση δεν είναι απλή. Μόνο του το κράτος δεν μπορεί να κάνει τα πάντα. Δηλαδή ο πλούτος πρέπει να παραχθεί από την ελεύθερη οικονομία (τις επιχειρήσεις). Από κει και πέρα το κράτος μπορεί και πρέπει να κατευθύνει την οικονομία, να αναπτύξει τις κατάλληλες πολιτικές απασχόλησης και κοινωνικές πολιτικές που να είναι δυναμικές και να στοχεύουν προς το μέλλον. Οι ίδιες οι επιχειρήσεις θα μπορούν με την καινοτομία να προσφέρουν θέσεις εργασίας στους νέους με καλές προοπτικές».
Οι διαγενεακές αδικίες επιδεινώνονται σε περιόδους κρίσης
Ο Πασχάλης Αγανίδης μίλησε για τις όψεις της διαγενεακής δικαιοσύνης πριν την κρίση και μετά από αυτή και υποστήριξε ότι οι διαγενεακές αδικίες στην Ελλάδα δεν δημιουργούνται στην περίοδο κρίσης, αλλά σε περιόδους κρίσης επιδεινώνονται: «Διαγενεακές αδικίες υπήρχαν προ κρίσης και μάλιστα οι όψεις τους στην πραγματικότητα εξηγούν την κρίση. Οι πιο βασικές από το 2004 και μετά είναι το υπέρογκο δημόσιο χρέος, το οποίο και προ κρίσης ήταν πάρα πολύ μεγάλο, άσχετα αν μπορούσαμε να το αναχρηματοδοτήσουμε επειδή είχαμε πρόσβαση στις αγορές. Ένα μεγάλο χρέος σημαίνει ότι οι επόμενες γενιές θα κληθούν να πληρώσουν με τους δικούς τους πόρους την εξυπηρέτησή του. Το ασφαλιστικό σύστημα ήταν κοινωνικά διαγενεακά πολύ άδικο, είχε ασφαλιστικά προνόμια, ύψος συντάξεων πολύ καλύτερα για τις ηλικίες 45 – 60, ενώ επεφύλασσε στους νέους να μείνουν χωρίς σύνταξη είτε να παίρνουν πολύ χαμηλές συντάξεις. Σε συνδυασμό με την φορολογία επιβάρυνε πάρα πολύ τη νέα γενιά στην αγορά εργασίας. Πληρώνουν πολλούς φόρους και ασφαλιστικές εισφορές τεράστιες. Η αγορά εργασίας είναι ένα άλλο πεδίο, στο οποίο υπήρχε πολύ μεγάλη κοινωνική αδικία, οι νέοι ήταν συνήθως άνεργοι. Από το 1980 και μετά η ανεργία δεν περιορίστηκε πότε κάτω από το 20% ένα ποσοστό μεγάλο, ενώ ακόμα και όταν οι νέοι δεν ήταν άνεργοι η αγορά εργασίας του επεφύλασσε μια θέση στην ευέλικτη μορφή απασχόλησης συνήθως με πολύ λίγα δικαιώματα, χωρίς προστασία με χαμηλές αμοιβές με ιεραρχικά δικαιώματα, τα οποία εμπόδιζαν την ανάπτυξή τους και χωρίς προοπτική. Αυτά υπήρχαν και προ κρίσης και σήμερα επιδεινωθήκαν. Το κακό είναι ότι επειδή δεν δίνουμε βάρος σε μεγάλες διαρθρωτικές αλλαγές και τα βολικά θύματα της κρίσης είναι οι νέοι. Δεν υπάρχουν θεσμικοί τρόποι υπεράσπισης των δικαιωμάτων της νέας γενιάς και των μελλοντικών γενεών» ανέφερε μεταξύ άλλων.