Τα Λευκόγεια βρίσκονται 35 χλμ. από το Ρέθυμνο προς τον Πλακιά, σε υψόμετρο 90μ. ανάμεσα στις βουνοκορφές Μόδι (Ν), Τ. Σταυρό και Ασωματιανά όρη (Β) και αποτελούν Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Αγ. Βασιλείου με 363 κατοίκους το 2011 (Λευκόγεια 283 και οικισμοί Γιαννιού 60, Αμμούδι 2 και Δαμνόνι, Σχοινάρια).
Το 2001 ήταν Δ.Δ. Λευκογείων του Δήμου Φοίνικα με 369 κατοίκους (Λευκόγεια 289, Γιαννιού 80, Αμμούδι 0).
Εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι στις 20-9-2015 ήταν 389 και ψήφισαν 237.
Ονομασία-Ιστορία
Σύμφωνα με την παράδοση, γύρω στα 1650 ήρθε εξόριστος από την Κωνσταντινούπολη ο Αχιλλέας Τζες με τη γυναίκα του Πηνελόπη (το γένος Παλαιολόγου) και τα δύο παιδιά τους, Κωνσταντίνος και Ελένη.
Εγκαταστάθηκαν στο λόφο Μόδι σ’ ένα σπήλαιο, όπου όμως τους επιτηρούσαν οι Τούρκοι.
Ένας τουρκαλβανός ο Φούρνης όμως ενοχλούσε την Πηνελόπη, ο Αχιλλέας τότε τον σκότωσε και τον έκρυψε μέσα στη σπηλιά, βάζοντας στην είσοδο ένα ψοφισμένο άρκαλο, για να μην επιτρέπει η μυρωδιά να μπει κανένας μέσα. Η σπηλιά αυτή ονομάζεται «Φουρνή».
Ο γιος του Κωνσταντίνος παντρεύτηκε μια κοπέλα τη Λευκή (από την κατάλευκη επιδερμίδα της) και η οποία μετά το θάνατο του συζύγου της κληρονόμησε όλη την περιοχή, η οποία ανήκε στο γενίτσαρο Βεΐση Ξύγκη: Έτσι η περιοχή της Λευκής -γαίας έγινε Λευκόγεια.
Άλλη εκδοχή αναφέρει ότι οφείλεται το όνομα στον άσπρουγα της περιοχής, λευκή γη (γαία) δηλαδή λευκή -γαία= Λευκόγεια. Αργότερα εγκαταστάθηκαν κάτοικοι εδώ από τη Γαύδο, για να γλιτώσουν από τους πειρατές: Γαυγιωτάκηδες, Χαλκιαδάκηδες, Τζαγκαράκηδες, Μαραγκουδάκηδες.
Αναφέρονται για πρώτη φορά το 1577 ως Λεφόγια Ποταμό και το 1583 ως Λευκόγεια με 86 κατοίκους.
Το 1834 με 30 Χριστιανικές οικογένειες και το 1881 στον Δήμο Φοίνικος με 230 Χριστιανούς.
Το 1920 ήταν έδρα αγροτικού Δήμου με 288 κατοίκους το 1940 έδρα κοινότητας με 329 κατοίκους μαζί με Γιαννιού 156, Ι.Μ. Πρέβελη 32 και το 1981 με 215 κατοίκους.
Η ιστορία της Κρουσταλλιάς και του Πνιγάρη
Το 1812 ζούσε στο χωριό ο πασάς Οσμάν ή Πνιγάρης, που αποφάσισε να θέσει τέρμα στη τρομοκρατία των γενίτσαρων.
Την ίδια εποχή ζούσε στα Λευκόγεια μια όμορφη κοπέλα, η Κρουσταλλία. Ένα βράδυ, σκότωσε στο σπίτι της τον επίδοξο βιαστή της, τον τρομερό γενίτσαρο Μουσταφά, πετώντας το πτώμα του στη χαράδρα Τρυπητή.
Ο πασάς του Ρεθύμνου υποσχέθηκε μεγάλη χρηματική αμοιβή σ’ αυτόν που θα κατέδιδε τον φονιά.
Ο παπάς του χωριού, στον οποίο είχε εξομολογηθεί η κοπέλα τη μαρτύρησε στον πασά, για να πάρει τα χρήματα.
Ο Οσμάν πασάς αφού άκουσε τον παπά, φώναξε τον δεσπότη, το ραβίνο (εβραίος λειτουργός) και το Χότζα (μουσουλμάνος) ρωτώντας τους ποια τιμωρία αρμόζει στον παπά που αποκάλυψε το μυστικό. Η απάντηση ήταν θάνατος και την επομένη στον πλάτανο του Ρεθύμνου βρέθηκε ο παπάς κρεμασμένος. Οι χριστιανοί τρόμαξαν, ενώ ο Οσμάν πασάς ζήτησε από τον ηγούμενο της Μονής Πρέβελη να έρθει το Μ. Σάββατο στο Ρέθυμνο, όπου τον υποδέχτηκε στο σπίτι του και τον καθησύχασε, ότι δεν θα κάνει κακό, σε κανέναν.
Μάλιστα στο τραπέζι που του έκανε του σέρβιρε νηστίσιμα φαγητά, ενώ το βράδυ της Ανάστασης πήγε στο κελί του ηγούμενου και τον έβαλε στο υπόγειο όπου υπήρχε μια μικρή εκκλησία να λειτουργήσει. Ο Οσμάν έψαλε και στο τέλος τον έβαλε να τον μεταλάβει , όμως ο ηγούμενος αρνήθηκε, γιατί ήταν μουσουλμάνος.
Τότε του αποκάλυψε ότι πριν γίνει πασάς ήταν αρχιδιάκονος στο πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης, αγκαλιάστηκαν και έψαλαν μαζί το «Χριστός Ανέστη».
Αγωνιστές και πεσόντες υπέρ πατρίδας
Στην επανάσταση του 1866 θυσιάστηκαν οι αγωνιστές: Δενδάκης Ν. Στυλιανός, Μαραγκουδάκης, Γ. Κωνσταντίνος, Μαραγκουδάκης Ε. Κωνσταντίνος και Μαθιουδάκης Γ. Βασίλης.
Ηλιάκης Εμμανουήλ, σκοτώθηκε στη μάχη Ασωμάτου στις 28-5-1896.
Μαραγκουδάκης Α. Ιωάννης αγωνιστής το 1866 με το βαθμό Πεντακοσίαρχου.
Στεφανάκης Αναγνώστης πήρε μέρος στις επαναστάσεις από το 1866 -1896 ως οπλαρχηγός, αλλά και πληρεξούσιος σε συνελεύσεις.
Από το 1912-1922 οι ανθυπολοχαγοί Π. Ανδρουλιδάκης, Γρ. Καλογεράκης, Π. Καλογεράκης καθώς και οι: Ε. Στεφανάκης, Στ. Τζαγκαράκης, Ν. Τζενεβράκης και Ευστρ. Χαλκιαδάκης.
Στην Αλβανία σκοτώθηκε ο ανθυποσμηναγός Στεφάνου ή Στεφανάκης Ιωάννης και στη Μ. Ανατολή ο ταγματάρχης Γιάννης Στεφανάκης.
Προσωπικότητες του χωριού
-Μαραγκουδάκης Στυλιανός, βουλευτής κρητικής πολιτείας το 1905 και πρόεδρος οργανισμού Ανταλλάξιμης περιουσίας των Τούρκων Ρεθύμνου το 1922.
-Παπαδάκης Εμμανουήλ, γιατρός για αρκετά χρόνια στην περιοχή, με πολύτιμες υπηρεσίες στους κατοίκους, πηγαίνοντας με το μουλάρι από χωριό σε χωριό.
-Μαστοραντωνάκης Εμμανουήλ (1943) διδάκτορας ιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών και συγγραφέας αρκετών έργων.
-Μαστοραντωνάκης Ιωσήφ, υποπτέραρχος.
-Παπαδάκης Βασίλης, αρεοπαγίτης.
-Μαραγκουδάκης Εμμανουήλ, επιθεωρητής ΤΤΤ Κρήτης.
-Μαστορογιαννάκης Μανόλης, δήμαρχος Φοίνικα 2006-2010 και συγγραφέας θεατρικών έργων όπως: «Προ των πυλών», «κραυγή», «Ζορμπάδες και αγωνιστές».
-Ανδρουλιδάκης Μιχάλης, Δημοσιογράφος -εκδότης.
-Δενδάκη Αγάπη, καθηγήτρια -συγγραφέας Αγγλικής Φιλολογίας.
Εκκλησίες -Ιερείς
-Αγ. Γεώργιος: Κεντρικός ενοριακός ναός.
Γέννηση Θεοτόκου (8/9) Κοιμητηριακός ναός, που χτίστηκε το 1813και ανακαινίστηκε το 1907 και το 2007.
-Αγ. Κωνσταντίνος-Αγ. Ελένη, ξωκλήσι.
-Αγ. Αντώνιος και Τίμιος Σταυρός που χτίστηκε το 1890 στην κορυφή του ομώνυμου βουνού.
-Αγ. Νεκτάριος, χτίστηκε το 1960.
-Αγ. Μαρίνα, Αγ. Φανούριος και Αγ. Διονύσιος.
Ιερείς: Παπαδάκης Εμμανουήλ, Κωνσταντίνος Στ. Μαστοραντωνάκης (1925-1984), Μιχαήλ Γεωργουλάκης (από Ασώματο) Ιωάννης Βάθης (από Σελλιά) και Στέφανος Νίκας (από 2004 έως σήμερα από Βρύσες).
Σχολείο -Δάσκαλοι
Το σχολείο Λευκογείων ιδρύθηκε το 1899 ως γραμματοσχολείο, το 1901 ως αδιαίρετο και το 1903 έγινε πρωτοβάθμιο.
Το 1911 ως αδιαίρετο μικτό, έχοντας τους περισσότερους 90 μαθητές το 1914-1915 και το 1918 προήχθη σε διτάξιο και αρκετά χρόνια. Το 1926 -1927 είχε 67 μαθητές και το 1942-1943 τους 46.
Ο πρώτος δάσκαλος που διορίστηκε το 1899ήταν ο ιερέας παπα-Γιάννης Παπαδάκης με 50 δρχ. το μήνα.
Ακολούθησαν οι Μαραγκουδάκης από το 1914, Αλεξάνδρα Τζεδάκη-Τσουδερού, Ζαφειρία Γιαννικάκη (1953), Ε. Τζανιδάκη (1957), Μιχάλης Μπικάκης (1986-87), Ευαγγελία Πριναράκη (1987-1988), Μαρία Ζερβού (1989-1991), Σταύρος Δούκας, Π. Τελίδης, Καλλιόπη Δεργιανού (1993-1995), Ευδοξία Καραγιαννίδου, Ουρανία Αυγενάκη (1996-1997) και τέλος Κατερίνα Μαυραντωνάκη το Σεπτέμβριο του 1998, έχοντας 13 μαθητές που πήραν μεταγραφή στον Πλακιά και έτσι το σχολείο έκλεισε.
Πολιτισμός -Τουρισμός
Η ύδρευση και άρδευση από τις πλούσιες πηγές του Κουρταλιώτη, έκαναν τις εκτάσεις της περιοχής αρκετά γόνιμες. Τα τελευταία χρόνια βρίσκονται σε ακμή η παραγωγή βιολογικών προϊόντων (κηπευτικών κυρίως), δίνοντας ανάπτυξη στη γεωργία.
Μάλιστα ο πρώτος Συνεταιρισμός αναφέρεται το 1932 ως «Αγ. Βασιλειώτης». Η ξεχωριστή όμως ομορφιά της περιοχής από τις υπέροχες παραλίες, έδωσαν μεγάλη ανάπτυξη στον τουρισμό, με πολλές τουριστικές επιχειρήσεις (ξενοδοχεία, ταβέρνες) και αρκετούς κατοίκους να ασχολούνται με αυτές.
Υπέροχες παραλίες
-Στα Λευκόγεια ανήκουν οι γειτονικές παραλίες με πολλά τουριστικά καταστήματα.
-Αμμούδι, με διάφανα νερά και βοτσαλένια υπέροχη άμμο, 5χλμ. από τα Λευκόγεια και 33 από το Ρέθυμνο.
-Αμμουδάκι, με ξεχωριστή ομορφιά, ανάμεσα σε Αμμούδι-Δαμνόνι.
-Δαμνόνι, μέρος της μεγάλης παραλίας 600μ., που απέχει 6χλμ. από τα Λευκόγεια.
-Σχοινάρια, με πεντακάθαρη θάλασσα και σπυρωτή άμμο, 3χλμ. νότια από τα Λευκόγεια και 38χλμ. από το Ρέθυμνο.
Τα 12 σπήλαια
-Γρες Σπήλιος στη θέση Ποδάρι, νότια του χωριού σε υψόμετρο 40μ. και διαστάσεων 7Χ5Χ6. Σύμφωνα με την παράδοση μια γριά, πέθανε μέσα.
-Κάτω Σπήλιος, ανάμεσα σε δύο άλλα σπήλαια, στη θέση Ποδάρι, διαστάσεων 10Χ4Χ5μ.
-Τρυπητή Νοτιοδυτικά του χωριού, διαστάσεων 10Χ7Χ5μ.
-Βουρνόσπηλιος, με προσανατολισμό προς βοριά (7Χ6Χ5).
-Σαρακηνάλωνα, στη θέση Μάντρα.
-Κάτω Ρίζα, στη θέση Τραχήλια, δηλαδή σε χαμηλό μέρος.
-Αποκλείστρας Σπήλιος, στη θέση Αποκλείστρα, νότια του χωριού. Στενή και δύσβατη, στην οποία μπορούν να αποκλειστούν άνθρωποι.
-Καλαφάς Σπήλιος, στη θέση Ποδάρι.
-Κουτσουλιδιάρης, νότια του χωριού, παίρνοντας το όνομα από τις πολλές κουτσουλιές των πουλιών.
-Μαστρονικόλα στη θέση πορί.
-Γαϊδουρόσπηλια, σε υψόμετρο 230μ., εκεί όπου έβαζαν τους γαϊδάρους όταν γερνούσαν για να ψοφήσουν.
-Φουρνή, Νοτιοδυτικά του χωριού, εκεί όπου ο Τζες σκότωσε το Φουρνή.
Οικογένειες-επίθετα
Ανδρουλιδάκης, Γαυγιωτάκης, Γιουκάκης, Δασκαλάκης, Ηλιάκης, Κυριανιτάκης, Κουφάκης, Μαρκάκης, Μαθιουδάκης, Μαραγκουδάκης, Μαστοραντωνάκης, Μαστρογιαννάκης, Παπαδάκης, Τζαγκαράκης, Στεφανάκης, Χαλκιαδάκης, Χριστοδουλάκης, Δενδάκης, Μανουσάκη, Μανωλιουδάκη.
Πηγές: Ν. Φαστάκη «Η τ. επαρχία Αγ. Βασιλείου».
Λ. Κρυοβρυσανάκης «Ρεθεμνιώτικος Πανδέκτης», Χ. Στρατιδάκης «Σπήλαια Ρεθύμνου».
Πληροφορίες από δημοσιεύσεις από τους Κωστή Παπαδάκη, Άννα Μανουσάκη, Δημήτρη Τζαγκαράκη.
Για συμπληρωματικά στοιχεία στο τηλ. 6934178701.
