Του ΚΩΣΤΑ ΚΟΝΤΑΚΟΥ*
Το παρακάτω κείμενο αποτελεί κριτική στην έρευνα που έγινε στο 2ο Λύκειο Ρεθύμνου και δημοσιεύθηκε πριν λίγες μέρες από τον διευθυντή του σχολείου.
Κύριε διευθυντά,
Διάβασα με προσοχή την έρευνα που δημοσιεύσατε την 13/03/21 σχετικά με τη χρησιμότητα της τηλεκπαίδευσης στα σχολεία. Με όλο το θάρρος και σεβασμό στο πρόσωπο και στις σπουδές σας, θα μου επιτρέψετε να κάνω κάποιες παρατηρήσεις για κάποια βασικά στοιχεία της.
Δεν γνωρίζω από τον καιρό που σπουδάσατε μέχρι σήμερα αν έχει αλλάξει κάτι, ωστόσο κάποιες βασικές αρχές στο στήσιμο μιας ποσοτικής έρευνας, θεωρούνται απαραβίαστες, ώστε αυτή να είναι αξιόπιστη, έγκυρη και να συμβάλλει στη βαθιά κατανόηση του διερευνούμενου ζητήματος. Από την άλλη, αν αυτές οι αρχές δεν εφαρμοστούν, υπάρχει σοβαρή περίπτωση να παραπλανηθεί η κοινή γνώμη και να οδηγηθεί σε λάθος συμπεράσματα.
Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, η θεωρία λέει ότι κατά το στήσιμο των ερωτήσεων και απαντήσεων που καλούνται να συμπληρώσουν οι ερωτώμενοι, πρέπει να αποφεύγονται:
- Δυσνόητες λέξεις, τεχνικοί όροι, ακρωνύμια, συντομογραφίες
- Ανακριβείς, ασαφείς, φορτισμένες και διφορούμενες λέξεις
- Διπλές ή πολλαπλές ερωτήσεις
- Ερωτήσεις με αρνητικές διατυπώσεις ή διπλή άρνηση
- Μακροσκελείς και συντακτικά πολύπλοκες ερωτήσεις
- Καθοδηγούμενες (ή μεροληπτικές) ερωτήσεις και απαντήσεις
- Υποθετικές ερωτήσεις
- Ερωτήσεις με ενσωματωμένες υποθέσεις
Ας δώσουμε, όμως, δύο παραδείγματα τέτοιων ερωτήσεων ώστε να γίνει κατανοητό από ένα μέσο αναγνώστη. Στις 9/5/10, στη συζήτηση της υπογραφής του πρώτου μνημονίου, κάποια από τις μεγαλύτερες αθηναϊκές εφημερίδες, δημοσίευσε μία έρευνα στη οποία υπήρχε η παρακάτω ερώτηση:
«Δέχεστε τα μέτρα προκειμένου να αποφύγει η Ελλάδα τη χρεοκοπία;».
Πρόκειται για μία καθοδηγούμενη ερώτηση στην επιλογή συγκεκριμένων απαντήσεων με στόχο τη διάσωση της χώρας μπροστά στον κίνδυνο χρεοκοπίας.
Μία δεύτερη ερώτηση της ίδιας έρευνας έλεγε:
«Τι πιστεύετε ότι πρέπει να πράξουν τα κόμματα της αντιπολίτευσης τις δύσκολες αυτές ώρες;» (Απαντήσεις: Να λειτουργήσουν σε κλίμα συναίνεσης, Να αντιπαρατεθούν δυναμικά στα μέτρα).
Εδώ πρόκειται για χρήση φορτισμένων λέξεων (δύσκολες ώρες), ώστε να επηρεαστεί ο συμμετέχων και σφάλμα απαντητικού περιεχομένου (δεν είναι οι μοναδικές απαντητικές επιλογές).
Αν πάμε τώρα στη δημοσιευμένη σας έρευνα, στην οποία οι μαθήτριες/ες ερωτώνται:
1) «Πως θα προτιμούσαν να γίνουν τα μαθήματα το επόμενο έτος 2021-22, σε περίπτωση που θεωρούμε δεδομένο ότι θα υπάρχουν κρούσματα κορωνοϊού στη χώρα μας». Πρόκειται για μία ερώτηση που εμπίπτει στην κατηγορία 7, δηλαδή υποθετική ερώτηση.
2) «Αν μπροστά σε ένα νέο κίνδυνο να γίνουν ξανά υποχρεωτικά τα εξ αποστάσεως μαθήματα και με το βίωμα του σήμερα, θα προτιμούσες τα μαθήματα να γίνουν…». Πρόκειται για μία ερώτηση με φορτισμένες λέξεις (νέο κίνδυνο) και εμπίπτει στην κατηγορία 8, δηλαδή ερώτηση με ενσωματωμένες υποθέσεις.
Επίσης, αναρωτιέμαι, γιατί απουσιάζουν πλήρως από τις ερωτήσεις και την έρευνά σας οι ερωτήσεις «θα προτιμούσατε να είστε καθημερινά στο σχολείο αρκεί να τηρούνται όλα τα μέτρα προστασίας;» ή «προτιμάτε τμήματα 15 μαθητών και ανοιχτά σχολεία ή 28 μαθητών και κλειστά;» ή «πιστεύετε ότι το κράτος έχει πάρει ικανοποιητικά μέτρα ώστε τα σχολεία να λειτουργούν με ασφάλεια;» ή «ποια θεωρείτε ως ασφαλή μέτρα για το άνοιγμα των σχολείων».
3) «Για τις προαγωγικές ή απολυτήριες εξετάσεις του Ιουνίου 2021, αν θεωρήσουμε δεδομένο πως θα γίνουν υποχρεωτικά και θα υπάρχουν κρούσματα θα προτιμούσατε οι εξετάσεις να γίνουν». (Απαντήσεις: Εξ αποστάσεως, Από κοντά, δεν έχω ιδιαίτερη προτίμηση).
Πρόκειται για μία ερώτηση που εμπίπτει στην κατηγορία 5, 7 και 8, δηλαδή μακροσκελή, καθοδηγούμενη και με υπόθεση.
Αλήθεια, όμως, έχοντας διαπιστώσει σε άλλο σημείο της έρευνας σας, ότι «..στις εξ’ αποστάσεως εξετάσεις η αντιγραφή αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα δολίευσης..», «..η πλειοψηφία των μαθητών θα αντιγράψουν..» και «..μπορεί να υπάρξουν προβλήματα σύνδεσης..», υπήρχε ποτέ περίπτωση η απάντηση «Εξ αποστάσεως» να μην πλειοψηφούσε;
4) «Θα προτιμούσατε του χρόνου και γενικότερα στο μέλλον το σχολείο μας;».(Απαντήσεις: Να συνεχίσει τα μαθήματα δια ζώσης όπως πριν την πανδημία, Να παρέχει μία μέρα την εβδομάδα μαθήματα εξ’ αποστάσεως ώστε να εξοικειώνονται όλοι στην εργασία και στην μάθηση από απόσταση!!!, Δεν έχω ιδιαίτερη προτίμηση).
Εδώ, κύριε διευθυντά, τοποθετείται μία δική σας πρόταση στη δεύτερη απάντηση, καθοδηγώντας για κάτι που ούτε καν από την κ. Κεραμέως έχει ακουστεί ποτέ και είναι πέρα για πέρα έξω από την παιδαγωγική θεωρία. Κανονικοποιείτε γενικά και αόριστα την εξ αποστάσεως εργασία και μάθηση, ρίχνοντας νερό στο μύλο των πιο ακραίων νεοφιλελεύθερων σχεδίων για την παιδεία!
Επίσης, είναι πασιφανές σε όλες και όλους ότι αν κάποιος ρωτήσει ένα μαθητή ή μία μαθήτρια αν θέλει να είναι σπίτι του μία φορά την εβδομάδα, ένα υψηλό ποσοστό, μόνο για πλάκα ή αφέλεια, θα απαντήσει θετικά. Και εσείς, στα συμπεράσματα της έρευνας, αυτή την απάντηση την ενσωματώνετε αβίαστα: «…ωστόσο ένα λιγότερο αλλά εξ ίσου σημαντικό ποσοστό αναγνώρισε τις ωφέλειες που μπορούν να προκύψουν αλλά και τα προβλήματα. Ωφέλειες τόσο σε μαθητές όσο και στους διδάσκοντες αλλά και στη διοίκηση από την εξ αποστάσεως εκπαίδευση και εργασία ιδιαίτερα σε συνθήκες όπως της πανδημίας μετά από ένα πλήρη ετήσιο κύκλο εναλλαγών μεικτής λειτουργίας. Η επιβεβαίωση από το ένα τρίτο των μαθητών ότι θα μπορούσε το σχολείο στο μέλλον να παρέχει ακόμα και μια ημέρα της εβδομάδας εκπαίδευση από απόσταση δείχνει το βαθμό ετοιμότητας του σχολείου και την εξοικείωση πλέον των νέων με τις νέες τεχνολογίες και την υπό όρους αποδοχή και χρήση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης αλλά όχι τη γενίκευσή της στη σχολική ζωή».
Αν η καθιέρωση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης μια φορά την εβδομάδα σε καιρό μη πανδημίας δεν αποτελεί γενίκευση της στη σχολική ζωή, τότε τι αποτελεί γενίκευση;
Επίσης, για ποιο λόγο δεν αναφέρονται πουθενά τα συμπεράσματα άλλων ερευνών που έγιναν σε άλλες χώρες και αφορούσαν την εξ αποστάσεως εκπαίδευση εν μέσω πανδημίας; Πρέπει να σας πω ότι υπάρχουν ουκ ολίγες, είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες και έχουν προκύψει μέσα από αυτές πολύ σημαντικά αποτελέσματα.
Για παράδειγμα, γιατί δεν αναφέρεστε στη κατακόρυφη πτώση της ψυχολογίας των παιδιών κατά το πολύμηνο εγκλεισμό τους; Ή στη μηδαμινή κατανόηση της γνώσης που μεταδόθηκε μέσα από τις οθόνες και τα κινητά; Ή ότι η δια ζώσης μάθηση δεν μπορεί να αντικατασταθεί από κανένα τάμπλετ, ούτε μια φορά την εβδομάδα!
Θαρρούσα πως μία κοινωνιολογική έρευνα έπρεπε να περιέχει βιβλιογραφική επισκόπηση, αναφορές, δηλαδή, σε άλλα, αποδεδειγμένα τεκμήρια, άλλων επιστημόνων.
Κοντολογίς, λέτε στην κοινωνία ότι συμπεράνατε πως οι μαθήτριες/ες προτιμούν να πηγαίνουν σχολείο αλλά εξαιτίας της ανάγκης χρήσης των νέων τεχνολογιών, προτιμούν κάποιες φορές να κάθονται σπίτι. Επίσης, συμπεράνατε, ότι υπάρχουν οφέλη από την εξ αποστάσεως εργασία των εκπαιδευτικών και της διοίκησης, αλλά ποια είναι αυτά, δεν μας είπατε. Υπενθυμίζουμε μόνο ότι τα συμπεράσματα σας απορρέουν από ερωτήσεις σε παιδιά 15 έως 17 ετών!
Με άλλα λόγια, μέσω της έρευνάς σας, προετοιμάζετε την εκπαιδευτική κοινότητα αλλά και όλους τους υπόλοιπους εργαζόμενους ότι η τηλεργασία και η τηλεκπαίδευση είναι απαραίτητες και εκτός πανδημίας!
Κύριε διευθυντά, μακάρι να κάνω λάθος μα φοβάμαι ότι όλα αυτά τα συμπεράσματα κάνουν εξαιρετικό κακό στις εργασιακές μας συνθήκες, στο δημόσιο σχολείο και στην εικόνα που αυτό αντικατοπτρίζει στην κοινωνία. Θεωρώ ότι πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί σε αυτά που λέμε ή προτείνουμε, ειδικά σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς ακραίου αυταρχισμού σε όλα τα επίπεδα.
* Ο Κώστας Κοντάκος είναι αναπληρωτής μαθηματικός 5ου Γυμνασίου Συβρίτου
