Η ένταξη των παιδιών Ρομά στο Ελληνικό σχολείο και το γενικότερο ζήτημα της λειτουργίας των Ρομά μέσα στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, ήταν πάντα ένα δύσκολο πεδίο κοινωνικού, πολιτικού και κυρίως εκπαιδευτικού προβληματισμού ή ανάπτυξης πρωτοβουλιών με πολλές προκαταλήψεις ένθεν και ένθεν.
Δύσκολο, – και ίσως δυσνόητο- είναι τόσο από την πλευρά των Ρομά για ό,τι διαφορετικό με τους ίδιους, όσο και από τα άλλα κοινωνικά σύνολα προς αυτούς.
Τα ζητήματα ρατσισμού και αποδοχής της διαφορετικότητας αποτελούν αντικείμενο με πλούσιο υλικό για την επιστημονική κοινότητα σε επίπεδο έρευνας και μελέτης.
Κυρίως στο χώρο της εκπαίδευσης, όπου η σχέση των Ρομά με το σχολείο, αποτελεί μείζον ζήτημα παρέμβασης.
Στην Κρήτη συνεχίζεται ένα σημαντικό πρόγραμμα για την εκπαίδευση των Ρομά, το οποίο υλοποιείται από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης, με στόχο την κοινωνικοποίηση, την υποστήριξη και τελικά την ένταξη στην μαθητική κοινωνία των παιδιών Ρομά αλλά και των γονιών τους.
Υπεύθυνη του προγράμματος στην Κρήτη είναι η Καθηγήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου κυρία Πέλλα Καλογιαννάκη, η οποία μιλώντας στην εφημερίδα μας, δίδει μια «εικόνα» των στόχων του προγράμματος, το πως αποδέχονται και συμμετέχουν οι Ρομά στις δράσεις του αλλά και το ποιες είναι οι διαπιστώσεις για την όλη κοινωνική συμπεριφορά στη σχέση μεταξύ των Ρομά και μη Ρομα.
Η συνέντευξη που ακολουθεί έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Ποιος είναι ο βασικός στόχος της παρέμβασης σας στις κοινωνίες των Ρομά;
Είναι η ένταξη των παιδιών Ρομά στο σχολείο, γιατί ανάμεσα στις ιδιαιτερότητες που έχουν οι πληθυσμοί Ρομά είναι και το ότι δεν στέλνουν τα παιδιά στο σχολείο. Είναι πολύ σημαντικό αυτό ως παρέμβαση για τη δική τους ποιότητα ζωής ως πολίτες στον 21ο αιώνα.
Τι βάθος χρόνου έχει το πρόγραμμά σας και ποιες είναι οι βασικές κατευθύνσεις;
Το πρόγραμμα έχει περάσει από πολλές φάσεις εδώ και μία δεκαετία και συντονίζεται από διάφορα Πανεπιστήμια όπως το Ιωαννίνων και της Θεσσαλίας και τώρα από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, το οποίο συντονίζει το έργο στις κατά τόπους περιφέρειες και ορίζει τις δράσεις, οι οποίες εξακτινόνονται στους χώρους του σχολείου και εκτός. Οργανώνονται σχολές γονέων, διάφορες επιμορφώσεις, προγράμματα γραμματισμού και σειρά άλλων δράσεων. Προς το παρόν το πρόγραμμα έχει παράταση ένα χρόνο και ελπίζουμε να έχει θετική συνέχεια.
Ποια είναι τα πιο σημαντικά προβλήματα που έχετε εντοπίσει στις κοινωνίες των Ρομά και πως παρεμβαίνετε;
Ο τρόπος ζωής των Ρομά και το γεγονός, ότι δεν έχουν μόνιμη κατοικία είναι ανασταλτικός παράγοντας στο να στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο. Επίσης τα παίρνουν μαζί στην εργασία, μεταφέρονται συνεχώς και αυτό είναι ένα ζήτημα που συνδέεται με τη σχέση και τη νοοτροπία που αναπτύσσουν σχετικά με το σχολείο. Η αντίληψη που έχουν για το σχολείο είναι επίσης ένα πρόβλημα. Πρέπει να τους πείσεις γιατί χρειάζεται και είναι απαραίτητο το σχολείο, τι αυτό τους προσφέρει και πως θα τους χρειαστεί στη ζωή τους. Είναι δε ζήτημα και το πως η ίδια η κοινωνία τους αντιμετωπίζει αλλά και ειδικότερα το πως η σχολική κοινότητα τους δέχεται, δηλαδή, ο ίδιος ο ρατσισμός που βιώνουν τα παιδιά Ρομά. Μέσα από τις δράσεις μας παρεμβαίνουμε στο σύνολο αυτών των προβλημάτων.
Από τη μέχρι σήμερα εμπειρία σας, πόσο χρήσιμα είναι τελικά τα προγράμματα εκπαίδευσης Ρομά και γιατί;
Είναι χρήσιμα γιατί «ταράζουν» τα νερά. Μπαίνουμε μέσα στα σχολεία, μπαίνουμε μέσα στους καταυλισμούς, επιμορφώνουμε τους εκπαιδευτικούς, κάνουμε δράσεις καινοτόμες, προσφέρουμε με αγάπη και ενδιαφέρον τη γνώση μας με βάση το επιστημονικό μας υπόβαθρο και με σειρά επιστημόνων όπως παιδαγωγοί, ψυχολόγοι, λογοθεραπευτές, εμψυχωτές, που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα παρέμβασης, που λειτουργεί επί της ουσίας και αναδεικνύει τη χρησιμότητα του προγράμματος.
Πιστεύετε ότι από εκπαιδευτικής άποψης θα έπρεπε να υπάρχει μια πιο οργανωμένη παρέμβαση στους Ρομά;
Απολύτως! Αυτό είναι πάγιο αίτημα και μεγάλο ζητούμενο. Δεν κάνεις ένα πρόγραμμα, το σταθμίζεις και μπαίνεις, ενδιαφέρεσαι, κάνεις δράσεις και μετά, όταν σταματήσει το πρόγραμμα, σταματά και το ενδιαφέρον! Αυτό είναι ασύμβατο κοινωνικά, ηθικά, παιδαγωγικά και γενικά αντιανθρώπινο. Έχουμε να κάνουμε με ανθρώπους, με παιδιά. Βέβαια το κράτος, και μάλιστα ένα κράτος πρόνοιας, οφείλει σε συνεχή βάση, άσχετα με την ύπαρξη ή μη ύπαρξη προγραμμάτων, να μεριμνά για την ένταξη των παιδιών Ρομά, όπως μεριμνά και για άλλες κοινωνικές περιπτώσεις.
Ποιες είναι οι πιο σημαντικές δυσκολίες που αντιμετωπίζετε στην προσπάθειά σας να διαμορφώσετε συνθήκες αλλαγής νοοτροπίας σε ζητήματα εκπαίδευσης των Ρομά;
Το μεγάλο ζήτημα είναι το πως πείθονται οι γονείς Ρομά να στείλουν τα παιδιά στο σχολείο, ποια είναι η αξία του σχολείου και για παράδειγμα γιατί θα πρέπει να προτιμούν να πηγαίνουν τα παιδιά τους στο σχολείο και όχι στη δουλειά. Το άλλο ζήτημα είναι η ένταξη των παιδιών μέσα στις τάξεις σε σχέση με το πως τους αντιμετωπίζουν οι δάσκαλοι, οι γονείς των άλλων παιδιών, οι συμμαθητές και η κοινωνία γενικά. Πρέπει πάντως να πω, ότι αυτό το δεύτερο ζήτημα δεν είναι τόσο εμφανές στην Κρήτη όσο στην υπόλοιπη χώρα. Έχουμε καλούς εκπαιδευτικούς, καλούς διευθυντές σχολείων και ασχολούνται πολλά χρόνια με το αντικείμενο, άσχετα με το δικό μας πρόγραμμα. Το γενικό όμως πρόβλημα παραμένει!
Έχετε επομένως διαπιστώσει σοβαρά ζητήματα ρατσισμού απέναντι στα παιδιά Ρομά μέσα στο σχολείο. Πως παρεμβαίνετε σε αυτό;
Βεβαίως και έχουμε τέτοια προβλήματα. Παρεμβαίνουμε με υποστήριξη ψυχοκοινωνική, ψυχολογική, με παιδαγωγικές δράσεις και πολλές επιμορφώσεις διαφορετικού τύπου από όλους τους συνεργάτες μας.
Είστε αισιόδοξη ότι τελικά μέσα από όλη αυτή την προσπάθειά σας, θα επιτύχετε το επιθυμητό αποτέλεσμα;
Είχα τη χαρά και την τύχη να είμαι στα προγράμματα εκπαίδευσης Ρομά από τότε που ξεκίνησαν πριν από δέκα χρόνια. Κάθε φορά, αν δεν είχα ενθουσιασμό και αισιοδοξία, δεν θα μπορούσα να λειτουργήσω. Επομένως είμαι αισιόδοξη και χαρούμενη, ότι πάνε τα πράγματα καλά. Γιατί το ζητούμενο δεν είναι όλοι να ενταχθούν και να εξομοιωθούν με ένα συγκεκριμένο τρόπο, αλλά να τους δείξουμε ένα δρόμο για τη δική τους ποιότητα ζωής και να μυηθούν στη σχολική κοινότητα. Όχι να μοιάσουν με άλλους αλλά το σχολείο να είναι ένα σημαντικό μέρος της ζωής τους χωρίς να παρεμβαίνουμε στην κουλτούρα τους, η οποία ούτως ή άλλως είναι όμορφη και ενδιαφέρουσα. Δεν θέλουμε να τους αλλάξουμε και να τους αλλοτριώσουμε.
Να κλείσουμε αυτή τη συζήτηση με την πρότασή σας σχετικά με το πώς ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα θα πρέπει να έχει έτοιμα και μόνιμα αντανακλαστικά για τις διαφορετικές κοινωνικές ομάδες που απευθύνονται στο σύγχρονο Ελληνικό σχολείο;
Είναι πολύ μεγάλο ζήτημα αυτό και θέλει πολύ συζήτηση. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες για να πούμε ότι ένα σύστημα είναι αποτελεσματικό. Ο πρώτος είναι η εκπαιδευτική πολιτική που ασκείται. Το πως το κράτος φροντίζει για τις υποδομές και τις δράσεις και διευκολύνει καταστάσεις όπως αυτή που μιλάμε. Πως λειτουργεί, με ποια νομοθεσία και πως διευκολύνει την εκπαιδευτική διαδικασία. Το δεύτερο είναι η ευρύτερη κοινωνία εντός της οποίας ζουν οι Ρομά. Δηλαδή ο Δήμος, οι κοινωνικοί και πολιτιστικοί φορείς, το γενικότερο κοινωνικό πλαίσιο και οι νοοτροπίες που υπάρχουν. Το πως δηλαδή γίνεται κατανοητό, ότι ο Ρομά είναι Ρομά, είναι τσιγκάνος, δεν είναι γύφτος, η οποία είναι υποτιμητική έννοια που θέλει να υποδηλώσει μια «κατωτερότητα».
Επίσης η αποδοχή, η αγάπη και η ένταξη στο σχολείο για τους μαθητές Ρομά, οι οποίοι μπορεί να ντύνονται διαφορετικά και να έχουν διαφορετική αντίληψη των πραγμάτων αλλά δεν παύει να είναι μαθητές, πολύχρωμοι, με την ιδιαίτερη κουλτούρα τους, την εξυπνάδα τους, την ομορφιά τους! Αποδοχή από τους εκπαιδευτικούς, από τους γονείς των άλλων παιδιών και από τους συμμαθητές τους, όλα αυτά θέλουν δουλειά και σταθερή αντιρατσιστική στάση και άποψη. Τέλος δουλειά με τους ίδιους τους Ρομά. Με επιμορφώσεις, σχολές γονέων, συναντήσεις, μύησή τους δηλαδή σε πλαίσιο που θα τους βοηθήσει να κατανοήσουν το σχολείο και να αισθανθούν όμορφα μέσα σε αυτό. Πρέπει βέβαια και από την πλευρά τους να γίνουν πολλές προσπάθειες.
Είναι δηλαδή ένα δίκτυο πραγμάτων και φορέων που αλληλοσυμπληρώνονται. Με αυτή την έννοια οι Ρομά όπως και κάθε άλλη αντίστοιχη περίπτωση, τους αντιμετωπίζουμε με τον ίδιο τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας στον καθρέπτη. Αν είμαστε κλειστοί άνθρωποι με προκαταλήψεις, ούτε τους Ρομά θα δούμε όπως είναι. Αν είμαστε ανοιχτοί και διαθέσιμοι, θα λειτουργήσουμε θετικά.
