Το τμήμα Ψυχολογίας οφείλει πολλά στη Μαρία Παπαδάκη-Χουρδάκη

Η Μαρία Χουρδάκη αποτελεί σπάνια περίπτωση επιστήμονος που δημιούργησε δράσεις με τόσο σημαντικό αποτέλεσμα που έγιναν θεσμοί.

Όπως για παράδειγμα οι Σχολές Γονέων, θεσμός που εισήχθη στη χώρα μας από τη Μαρία Χουρδάκη το 1962.

Σύμφωνα με την ιδρύτριά τους, οι Σχολές Γονέων είναι μικρές ομάδες από γονείς που λειτουργούν πάνω στους άξονες της εκπαίδευσης και της συμβουλευτικής.

Για να έχουν μια εικόνα όσοι έρχονται για πρώτη φορά σ’ επαφή με το αντικείμενο θα δώσουμε τις βασικές κατευθύνσεις όπως τις καθόρισε η Μαρία Χουρδάκη.

Τις μικρές αυτές ομάδες που αποτελούν τις σχολές Γονέων συντονίζει ένας ειδικός ψυχικής υγείας (συνήθως ψυχολόγος, ή κοινωνικός λειτουργός), στο πλαίσιο των οποίων συζητούνται θέματα που απασχολούν τους γονείς σχετικά με την ανατροφή και τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Σκοπός των Σχολών Γονέων είναι να ενδυναμώσουν τους γονείς στην άσκηση του ρόλου τους, να τους βοηθήσουν ανταποκριθούν στην ανατροφή των παιδιών τους με τον πληρέστερο δυνατό τρόπο, εφόσον αυτοί αποτελούν τους πρώτους και τους πιο σημαντικούς παιδαγωγούς του παιδιού/των παιδιών τους.

Οι ομάδες συναντιούνται κάθε δεκαπέντε ημέρες για 1:30′, στις οποίες παρέχεται εκπαίδευση, συμβουλευτική και υποστήριξη στους γονείς, ώστε να ασκήσουν πιο αποτελεσματικά τον τόσο μοναδικό αλλά απαιτητικό τους ρόλο. Το έργο των Σχολών Γονέων εντάσσεται στο πλαίσιο της μη ειδικής πρωτογενούς πρόληψης, διότι απευθύνεται στον ευρύτερο πληθυσμό των γονιών που θέλουν να ενημερωθούν σύμφωνα με τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα ως προς το μεγάλωμα των παιδιών και να αποσαφηνίσουν τις συγκεχυμένες πληροφορίες που λαμβάνουν από διάφορες πηγές. Η πρόληψη, η προστασία της ψυχικής υγείας τόσο του παιδιού, όσο και όλων των μελών της οικογενειακής ομάδας αποτελεί βασικό τους μέλημα.

Επειδή ο όρος «Σχολές Γονέων» χρησιμοποιείται ευρύτατα και από πολλούς φορείς, θα πρέπει να προσδιορίσουμε τον πραγματικό ρόλο των Σχολών Γονέων. Όπως τόνιζε πάντα η Μαρία Χουρδάκη δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να συνδέσουμε τις Σχολές Γονέων με σεμινάρια ή διαλέξεις που απευθύνονται στους γονείς -σε ένα ευρύτερο ακροατήριο γονέων- όπου οι ειδικοί εναλλάσσονται. Ο ρόλος των διαλέξεων είναι βεβαίως πολύ σημαντικός, όμως δεν πρόκειται για Σχολή Γονέων. Η Σχολή Γονέων είναι η εργασία που γίνεται με τους γονείς μέσα σε ομάδα, που βεβαίως παρέχει σημαντική και ουσιαστική πληροφόρηση στους γονείς σε θέματα ψυχολογίας του παιδιού και οικογενειακής ψυχολογίας, αλλά που ταυτόχρονα συντελεί στην ουσιαστική διαμόρφωση και διαφοροποίηση του ρόλου τους, ώστε να ανταποκριθούν σε αυτόν πιο αποτελεσματικά. Αυτός ο δεύτερος και πιο ουσιαστικός στόχος, η διαφοροποίηση, επιτυγχάνεται μόνο με τη συνεπή συμμετοχή των γονέων σε μία ολιγομελή ομάδα την οποία συντονίζει ένας ειδικός, που αποτελεί σταθερή παρουσία καθ’ όλη τη διάρκεια των συναντήσεων της ομάδας Σχολής Γονέων. Αυτή είναι και η άποψη της «Διεθνούς Ομοσπονδίας για την Εκπαίδευση των Γονέων» (International Federation for Parent Education).

Για την εύρυθμη λειτουργία των σχολών αυτών η Μαρία Χουρδάκη είχε ιδρύσει τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Σχολών Γονέων που έγινε σύντομα παράρτημα της Διεθνούς Ομοσπονδίας για την Εκπαίδευση των Γονέων.

Η Μαρία Χουρδάκη δεν ξέχασε ποτέ το Ρέθυμνο. Έτσι εμπιστεύθηκε την προσπάθειά της για την εκπαίδευση των Γονέων στο Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνου.

Έτσι η πόλη είχε πρώτη την ευκαιρία να διδάξει στους γονείς πρόληψη για τη χρήση ουσιών και βελτίωση των σχέσεων.

Αργότερα σύνδεσε το όνομά της με το θεσμό ανταποκρινόμενη απόλυτα στο πνεύμα και στη φιλοσοφία του η κ. Ελένη Ανυφαντάκη με πραγματική αφοσίωση και αγάπη.

Τα αποτελέσματα υπήρξαν πάρα πολύ σημαντικά. Αναρίθμητοι γονείς βελτίωσαν ουσιαστικά την επικοινωνία με τα παιδιά τους, ενώ τα παιδιά εξελίχθηκαν πολύ θετικά, κάνοντας σωστές και εποικοδομητικές επιλογές στη ζωή τους (τιμητική διάκριση της Διεθνούς Ομοσπονδίας για την Εκπαίδευση των Γονέων -1986, της Ακαδημίας Αθηνών -1997, των Φίλων του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού -1999, του Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων το 2002 κ.ά.).

Η σπουδαία αυτή γυναίκα μας άφησε κι ένα εξαιρετικό χρήσιμο δεκάλογο για τους γονείς, πραγματικό ευαγγέλιο χρηστής διαπαιδαγώγησης. Και αναφέρει σχετικά:

1) Το παιδί σας πρέπει να έρχεται στη ζωή όταν είναι επιθυμητό, όταν ως γονείς είστε έτοιμοι να δημιουργήσετε ζεστή ατμόσφαιρα και θετικές σχέσεις μαζί του. Διαφορετικά αισθάνεται ανασφάλεια, εγκατάλειψη και τα πρώτα στοιχεία ψυχικών διαταραχών αρχίζουν να διαμορφώνονται.

2) Συνηθίστε το παιδί σας από νωρίς στις μικρές ευθύνες του, αργότερα στις μεγαλύτερες. Μην το υπερπροστατεύετε, μην το δικαιολογείτε πάντα. Δίνετέ του όμως τις ευκαιρίες για συζήτηση, μάθετε να το ακούτε, διατηρείτε το διάλογο μαζί του.

3) Παραδεχτείτε το παιδί σας όπως είναι: περισσότερο ή λιγότερο έξυπνο, δραστήριο ή όχι, καλοφτιαγμένο ή άσχημο, κοντό, παχύ, ψηλό, αγόρι ή κορίτσι κ.α. Μην το ταπεινώνετε, μην κάνετε μόνιμα συγκρίσεις με άλλα παιδιά ή με τον εαυτό σας. Καθένας έχει την αξία του. Βοηθήστε το να τη βρει.

4) Ενισχύετε πάντα την εμπιστοσύνη του παιδιού στον εαυτό του, την αυτοεκτίμηση. Επαινέστε το, ενθαρρύνετε κάθε πρωτοβουλία του, βοηθήστε το να κρίνει, να αναζητά σε κάθε πρόβλημα τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία του, να παίρνει θέση. Σταυροδρόμια υπάρχουν πολλά στη ζωή. Μην το αφήνετε να αποκτήσει την πείρα επιλογών, για πρώτη φορά, μπροστά στο σταυροδρόμι των ναρκωτικών.

5) Η προεφηβεία-εφηβεία 2 είναι μια φάση γεμάτη προβληματισμούς. Οι σχέσεις σας με παιδί σας δοκιμάζονται. Κρατήστε την ισορροπία με κατανόηση και διάλογο. Οι έφηβοι σας χρειάζονται, αλλά σύμφωνα με έκφρασή τους «δίπλα και όχι από πάνω». Θέλουν συνεργασία, όχι εξουσία. Διαμορφώνετε τα σχέδιά σας για το παιδί με βάση αυτό που είναι και όχι αυτό που θα «θέλατε» να είναι.

6) Μην υπερτιμάτε τις δυνάμεις του, τη νοημοσύνη του, στις σπουδές του, στην εκλογή επαγγέλματος. Καλύτερα επιτυχημένος στο δημιουργικό του επάγγελμα παρά δυστυχής στο «βάθρο» των φιλοδοξιών σας. Μην αποξενώνεται το παιδί σας από τους φίλους, από τις διάφορες ομάδες, πολιτιστικές, αθλητικές κ.α.

7) Μην το καθηλώνετε στην ακινησία της καρέκλας και των πολλών μαθημάτων που δεν αφήνουν ελεύθερο χρόνο. Η ομαδική ευθύνη είναι κίνητρο για δράση, για τη δημιουργία. Εξάλλου, στην ομάδα, μπορεί ο έφηβος να βρει ό,τι δεν βρήκε κοντά σας: αυτοεκτίμηση, αναγνώριση, παραδοχή. Κι αν κάποια φορά το παιδί σας δεν βρει αμέσως τον σωστό δρόμο του, μην το αποξενώνετε. Κρατάτε ανοιχτές τις πόρτες του σπιτιού και της καρδιάς.

8) Μην κρύβετε από το παιδί σας τις δυσκολίες σας, οικονομικές, κοινωνικές, επαγγελματικές, ψυχολογικές, χωρίς όμως να τις δραματοποιείτε. Το παιδί εκτιμά περισσότερο το γονέα που παλεύει, από εκείνον που του προσφέρει έτοιμη, άνετη ζωή.

9) Είναι ανάγκη να υπάρχει συνεννόηση στην οικογένεια, παραδοχή ανάμεσα στους συζύγους. Αν δεν γίνεται, το διαζύγιο δεν είναι τραυματικό για το παιδί, όταν οι χειρισμοί είναι πολιτισμένοι και αξιοπρεπείς.

10) Περάστε στα παιδιά σας ιδανικά, όσο και αν αυτά ταλαιπωρούνται στην εποχή μας. Μην τα συνηθίζετε μόνο στην έγνοια του «εαυτού», είναι βαρύ φορτίο που τελικά καταρρέει. Τα πλατύτερα ιδανικά ανοίγουν ορίζοντες και θεμελιώνουν την αισιοδοξία και την αγωνιστική δύναμη.

Από τους βασικούς στόχους της Μαρίας Χουρδάκη ήταν να ιδρυθεί στο Πανεπιστήμιο Κρήτης τμήμα Ψυχολογίας. Οι διαδικασίες ξεκίνησαν κάποτε και μετά από μεγάλο ψυχοφθόρο αγώνα της αείμνηστης συμπολίτισσας το 1984 και άρχισε να λειτουργεί από το χειμερινό εξάμηνο του ακαδημαϊκού έτους 1987-88 στο Ρέθυμνο. Είναι το πρώτο Τμήμα Ψυχολογίας που ιδρύθηκε στην ελληνική επικράτεια.

Επάξια η Μαρία Χουρδάκη ήταν επίτιμος πρόεδρος. Αρχικά το Τμήμα αυτό, όπως και τα υπόλοιπα πανεπιστημιακά τμήματα της πόλης του Ρεθύμνου, στεγάστηκε σε κάποιο σχολικό συγκρότημα στην περιοχή των Περιβολίων. Από το Μάρτιο του 1998 μεταφέρθηκε στην νέα Πανεπιστημιούπολη στο Γάλλο.

Από τις μεγάλες χαρές που είχε δοκιμάσει η Μαρία Χουρδάκη ήταν η θέσπιση εκδηλώσεων στη μνήμη του αδελφού της Κώστα.

Ήταν αυτές που ξεκίνησαν με πρωτοβουλία της «Πολιτιστικής Αναγέννησης» και με την ουσιαστική στήριξη του τότε Νομάρχη Παναγιώτη Κλάδου.

Όταν μάλιστα θεσπίστηκε και βραβείο στη μνήμη του αδελφού της εκείνη επαναλάμβανε συγκινημένη λόγια ευχαριστίας προς όλους.

Οι εκδηλώσεις τύπου έφερναν κάθε χρόνο στο Ρέθυμνο δημοσιογράφους από όλες τις ενώσεις συντακτών Ελλάδας και Κύπρου.

Σίγουρα αν δεν είχαν την υπογραφή του μόχθου μου οι εκδηλώσεις αυτές να συνεχίζονταν. Δεν βαριέσαι. Και η Μαρία Χουρδάκη αμέτρητες φορές είχε πικραθεί από τα συνήθη ανθρώπινα ατοπήματα, αλλά πάντα ήξερε να δίνει μια εξήγηση και να μας παρηγορεί όλους.

Θα μπορούσαμε να αφιερώσουμε πολλές ακόμα συνέχειες στο έργο της Μαρίας Χουρδάκη και στον αγώνα της για το παιδί και την ειρήνη. Μένουμε σε αυτά που η ίδια ήθελε να επαναλαμβάνουμε κάθε φορά που θα κάναμε σχετική αναφορά στη δράση της. Και μεις, που μας τιμούσε με τη φιλία της, κάναμε πάντα αυτό που θα την ικανοποιούσε σαν άνθρωπο και σαν επιστήμονα.

Τα τελευταία χρόνια της δεν ήταν ιδιαίτερα ευχάριστα, καθώς ο χρόνος της είχε προσθέσει προβλήματα υγείας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο θάνατος ήρθε σαν λύτρωση για την θαυμάσια αυτή γυναίκα. Πέθανε στην Αθήνα στις 17 Μαΐου 2010.

Πέρασαν τόσα χρόνια αλλά εξακολουθούμε να ελπίζουμε ότι το Ρέθυμνο δεν θα ξεχάσει τι οφείλει στη Μαρία Χουρδάκη. Και με την ευκαιρία να επισημάνουμε με κάθε σεβασμό και τις υποχρεώσεις του Πανεπιστημίου απέναντί της.

Ας υποθέσουμε ότι ο Δήμος Ρεθύμνου, αφού τίμησε δεόντως τον αδελφό της Κωστή θα θεωρούσε υπερβολή να τιμήσει και τη Μαρία; Απαράδεκτο αλλά ας το δεχτούμε.

Το Πανεπιστήμιο 30 χρόνια τώρα πότε ασχολήθηκε με μια επιστήμονα που άφησε το όνομά της με χρυσά γράμματα στη λειτουργία του πρωτοστατώντας και στην ίδρυση τμήματος Ψυχολογίας από τα πιο προσφιλή στην επιλογή των υποψηφίων; Ποιος θα ήξερε τι σημαίνει επιστήμη της Ψυχολογίας αν έλειπε η Μαρία Χουρδάκη;

Μια προτομή τουλάχιστον στο τμήμα Ψυχολογίας που γιορτάζει φέτος και τα 30 χρόνια λειτουργίας του νομίζουμε ότι επιβάλλεται. Κάποιες ηθικές αξίες που τιμά με τόσο σεβασμό ο απλός κόσμος δεν θα πρέπει να απαξιώνονται από ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα που έχει καθήκον να τις αναδεικνύει και να τις υπηρετεί.

Βιβλιογραφία:

Παππά, Β. (2001). Η εκπαίδευση των γονέων και ο ρόλος του σχολικού ψυχολόγου. Ανακοίνωση στο 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Σχολικής Ψυχολογίας.

 Παππά, Β. (2006). Επάγγελμα Γονέας. Ψυχολογικοί τύποι γονέων και συμπεριφορά παιδιών και εφήβων. Αθήνα: Καστανιώτης.

Χουρδάκη Μ. (1984). Φιλοσοφία και Αρχές εργασίας στις Σχολές Γονέων του τόπου μας. Ανακοίνωση στο Πανελλήνιο Συνέδριο Σχολών Γονέων.

Χουρδάκη, Μ. (2000). Οικογενειακή Ψυχολογία. Αθήνα: Leader Books.

Χουρδάκη Μ. (2000). Σχολές Γονέων (1962-2000). Αθήνα: Πανελλήνιος Σύνδεσμος Σχολών Γονέων.