Τα 200 χρόνια από την έναρξη της επανάστασης του 1821 έδωσαν την ευκαιρία να τυπωθούν σημαντικά βιβλία. Ένα τέτοιο βιβλίο – μαρτυρία για έναν Κρητικό χαΐνη επί Τουρκοκρατίας είναι με τον παραπάνω τίτλο, γραμμένο από τον πολυγραφότατο συγγραφέα και φίλο, Αντώνη Στιβακτάκη.

Οι Χαΐνηδες, αντίστοιχοι με τους κλέφτες της στεριανής Ελλάδας, είναι Κρητικοί υπερασπιστές των Χριστιανών μιας περιοχής, οι εκδικητές για την αυθαιρεσία των κατακτητών αλλόθρησκων μουσουλμάνων σε βάρος των Κρητικών.

Μετά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη (1770) αναδείχθηκαν οι Χάληδες στα Χανιά και οι Γιανναρήδες, οι Δεληγιαννάκηδες και Κουτσούρηδες στα Σφακιά, ο Σήφακας στον Αποκόρωνα, οι Τσουδεροί στο Ρέθυμνο, ο Παλμέτης στο Μυλοπόταμο, οι Ανωγειανοί Ξετρύπης, Νιώτης, Σμπώκος Βασίλης, ο Λόγιος ή Βαρούχας από Άγιο Θωμά Μονοφατσίου, ο Ξωπατέρας στη Μεσαρά, οι αδελφοί Λεράτοι, ο Μαλικούτης, ο Ρωμανός, ο Περογιάννης, ο Τσακίρης, ο Μιχαήλ Κόρακας, ο Βλάχος, ο Βέργας και στο οροπέδιο Λασιθίου ο Μανόλης Καζάνης. Ο λαός έκαμε τραγούδι τα κατορθώματα και τη ζωή αυτών των ηρώων και εκδικητών – προστατών της Κρήτης.

Υπήρχαν και άλλοι, που παραμένουν, δυστυχώς, άγνωστοι. Ένας από αυτούς που έζησε και έδρασε πριν, κατά και μετά την δεκάχρονη επανάσταση 1821-1830, είναι ο Χατζηαναγνώστης ο Συμιανός, ο Νικολής Συγγελάκης, ο θρυλικός χαϊνης της Βιάννου. Με το καλαίσθητο βιβλίο που εκδόθηκε από τη Μητρόπολη Ιεραπύτνης και Σητείας, ο φίλος και ακούραστος ερευνητής Αντώνης Στιβακτάκης παρουσιάζει ανάγλυφα τη ζωή, τη δράση, τα κατορθώματα αυτού του Κρητικού, του Βιαννίτη, ο οποίος στο εξώφυλλο παρουσιάζεται σαν ζωντανός λεβεντοκρητικός, πάνω από το χωριό του, στα βουνά της Κρήτης.

Στη δεκάχρονη επανάσταση (1821-1830) πήρε μέρος σε πολλές μάχες ακόμη και σε αυτήν του Φραγκοκάστελου με τον Χατζημιχάλη – Νταλιάνη.

Λίγα μόνο από τα κατορθώματά του θα αναφέρω του Χατζηαναγνώστη του Συμιανού (1790-1861) του μυημένου στη φιλική εταιρεία από τον Επίσκοπο Αρτέμιο Παρδάλη.

Έγινε χαΐνης, αφού σκότωσε έναν γενίτσαρο ως πρώτη εκδίκαση για τη δολοφονία του παπά – θείου του. Κατοικία του έκαμε τα σπηλιάρια του όρους Δίκτη και το οροπέδιο Λασιθίου. Σκότωσε, σε δεύτερη φάση, τον φονέα του θείου. Παραβρέθηκε στη Θυμιανή Παναγία (1821) και ορίστηκε επίσημα οπλαρχηγός στην περιοχή Ανατολικού Ρίζου – Αρκαδίας.

Πρώτο περιστατικό: Από προδοσία έμαθαν οι Τούρκοι ότι ο χαϊνης είναι σε συγκεκριμένο μιτάτο. Έκαμαν εξόρμηση πολλοί μαζί και κύκλωσαν το μιτάτο. Ο Χατζηαναγνώστης έκαμε το εξής τέχνασμα: με τη βέργα του παρουσίασε το καπότο του έξω από το μιτάτο και όλοι μαζί οι Τούρκοι πυροβόλησαν. Αμέσως πετάχτηκε ο χαϊνης και, μέχρι να ξαναγεμίσουν οι Τούρκοι τα εμπροσθογεμή όπλα τους, βρέθηκε σε μέρος απυρόβλητο και τους ειρωνευόταν…

Περιστατικό δεύτερο: όταν έμαθε ότι πολλοί γενίτσαροι είναι στο χωριό Άγιος Βασίλειος και γλεντοκοπούν με χριστιανοπούλες που ανάγκαζαν να χορεύουν μισόγυμνες, με λίγους διαλεκτούς συντρόφους του περικύκλωσαν το σπίτι. Με τέχνασμα πάλι, οι σύντροφοί του χτυπούσαν τους τοίχους για να φανεί ότι είναι πολλοί. Ο ίδιος έσπασε την πόρτα, φώναξε «ψηλά τα χέρια», αφού έδιωξε τις γυναίκες, διάλεξε τους πέντε πιο αιμοβόρους που τους έδεσαν οι σύντροφοί του. Παράγγειλε στους άλλους να μην ξαναπειράξουν τους Χριστιανούς, γιατί θα πληρώσουν ακριβά. Οδήγησαν τους πέντε σε μεγάλο γκρεμνό, που από τότε ονομάζεται Πήδημα, επειδή τους έβαλε να πηδήξουν για να περάσουν απέναντι και να σωθούν και έπεφταν σε χαράδρα.

Τέτοιων παλικαριών ο αγώνας δεν πρέπει να χαθεί στη λησμονιά. Μαζί με τα ανδραγαθήματα του χαΐνη αναφέρονται με λεπτομέρειες τα βυζαντινά – χριστιανικά μνημεία της περιοχής, τομέας ιδιαίτερα ευχάριστος στον συγγραφέα.

Ευχαριστώ και συγχαίρω τον φίλο – συγγραφέα, γιατί από το βιβλίο του εγνώρισα έναν ήρωα αγωνιστή, που όλοι οφείλομε να γνωρίσομε πρώτα, για να τιμούμε στη συνέχεια όπως αρμόζει στους προμάχους της ελευθερίας και της τιμής.