Άγιος της Δυτικής Κρήτης ο Ιωάννης ο Ξένος

Ο Όσιος Ιωάννης, ο επονομαζόμενος Ξένος ή Αι-Κυρ Γιάννης, όπως μαθαίνουμε από την διαθήκη του, γεννήθηκε στο χωριό Σίβα της Μεσαράς, το 970, δέκα χρόνια μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Σαρακινούς.

Η Κρήτη κατά καιρούς περιήλθε στο ζυγό διαφόρων κατακτητών. Για 133 χρόνια, από το 828 μέχρι το 961, οι Σαρακινοί Άραβες είχαν μετατρέψει την Κρήτη κέντρο των πειρατικών επιδρομών τους, στο Αιγαίο. Πολλές πόλεις και χωριά της είχαν κυριολεκτικά καταστραφεί και οι Χριστιανοί είχαν πρόβλημα επιβίωσης, όσοι βέβαια είχαν γλιτώσει από τις σφαγές και τον εξισλαμισμό.

Έτσι όταν απελευθερώθηκε η Κρήτη το 961 από τον Νικηφόρο Φωκά, υπήρξε άμεση η ανάγκη επανευαγγελισμού των κατοίκων της. Αν και οι γονείς του ήταν ευσεβείς και εύποροι ο Όσιος Ιωάννης από νεαρής ηλικίας αγάπησε τον Χριστό και αφιέρωσε την ζωή του στον μοναχισμό και στην άσκηση.

Ο Όσιος Ιωάννης ο Ξένος θεωρείται συνεχιστής της Ιεραποστολικής δράσεως του Οσίου Αθανασίου του Αθωνίτη και του Οσίου Νίκωνος του Μετανοείτε, αφού για 50 χρόνια κήρυττε και έκτιζε ναούς και μονές πηγαίνοντας από τόπο σε τόπο σε όλη την Κρήτη. Οι δυο προηγούμενοι Ιεραπόστολοι από τον Όσιο Ιωάννη όπως προαναφέρθηκαν είχαν αναλάβει την αναβλάστηση της Ορθοδόξου πίστεως και ζωής στη μεγαλόνησο. Οι δυο όμως αυτοί άντρες δεν παρέμειναν στην Κρήτη. Ο μεν Άγιος Αθανάσιος παρέμεινε για λίγο διάστημα στην Κρήτη και έφυγε για το Άγιον Όρος όπου ίδρυσε την Μονή της Μεγίστης Λαύρας. Ο Όσιος Νίκων ο «Μετανοείτε» παρέμεινε επτά χρόνια στην Κρήτη έδρασε κυρίως στην ανατολικοκεντρική νήσο και κατόπιν έφυγε για τη Λακωνία όπου σήμερα τιμάται ως Πολιούχος Άγιος της Σπάρτης (λέγεται «Μετανοείτε», διότι συνέχεια στο κήρυγμά του καλούσε τους ανθρώπους να μετανοήσουν). Μόνο ο όσιος Ιωάννης ο Ξένος παρέμεινε στο νησί μέχρι το θάνατό του.

Ο Όσιος πατήρ ημών, εκτός από μεγάλος Ιεραπόστολος υπήρξε και γνώστης της Χριστιανικής φιλοσοφίας. Δεν ήταν μόνο μεθοδικός και πρακτικός, αλλά και λόγιος, συνέγραψε ομιλίες στο κατά Ματθαίο Ευαγγέλιο, πιθανώς να ήταν υμνογράφος και μεταφραστής έργων του Αριστοτέλους. Γι’ αυτό και εγκωμιάζεται από τους υμνογράφους: «σοφός, πάνσοφος, μέγας φωστήρ», «θεοφόρος, νουνεχής, εμπειρότατος, φιλέρημος, ασκητών κλέος, οσίων καύχημα, Κρήτης το καύχημα».

Κέντρο και άξονας της Ιεραποστολικής δράσεως του Αγίου υπήρξε η Ιερά Μονή Παναγίας των Μυριοκεφάλων την οποία ο Άγιος ίδρυσε με θαυμαστό τρόπο το 1005 κατόπιν εντολής της Παναγίας. Εννέα κτίσματα του Αγίου διαβάζουμε στη διαθήκη και βιογραφία του: 1) ο Ναός του Αγίου Ευτυχίου και Ευτυχιανού στη Μεσαρά, 2) η Ιερά Μονή Παναγίας Μυριοκεφάλων, 3) ο Ναός Αγίου Γεωργίου Δούβρικα στη θέση Μέλικας στα Δράμια, 4) ο Ναός του Αγίου Γεωργίου (Ψαροπιαστή) (στο Χωριό Πηγής Ρεθύμνου, ονομάσθηκε έτσι, διότι, όπως αναφέρει η παράδοση, κατά την ανέγερσίν του, παρουσιάσθηκε μεγάλη έλλειψη τροφίμων και ο Άγιος έστειλε τους ψαράδες του χωριού να ψαρέψουν στο όνομα του Αγ. Γεωργίου. Έπιασαν δε τόσα πολλά ψάρια, ώστε όλοι πίστεψαν ότι αυτό προήλθε από θαύμα του Αγίου, γι’ αυτό και επονομάστηκε Ψαροπιαστής), 5) Η Ιερά Μονή Αγίου Παταπίου βρίσκεται στο Μουσέλα στα σύνορα των νομών Ρεθύμνης και Χανίων. Ο Μουσέλας είναι από τους πιο μεγάλους ποταμούς του νομού Ρεθύμνης και αποτελεί το σύνορο του νομού με το Νομό Χανίων. Πηγάζει από τις πηγές της «Αγίας Δύναμης» κάτω από την Αργυρούπολη και χύνεται κοντά στα Δράμια. 6) ο Ναός της Ζωοδόχου Πηγής Κουφού (γνωστός ως Αη Κυρ-Γιάννης Κουφού) Κυδωνίας, 7) Ο Ναός Αγίου Παύλου Σφακίων, 8) ο Ναός Αγίου Γεωργίου στον Αζωγυρέ Σελίνου, 9) ο Ναός Αγίου Ευσταθίου Ακτής Κισάμου.

Σ’ αυτήν τη χρονολογική σειρά τοποθετούνται τα κτίσματα και η κτιριολογική δράση του Αγίου. Σύμφωνα με την διαθήκη του «άπαντα τα εν Κρήτη καθιδρύματα αυτού» τα αφιέρωσε στην Ιερά Μονή της Παναγίας των Μυριοκεφάλων, δύναται λοιπόν να χαρακτηρισθούν ως εξαρτήματα – παρεκκλήσια της Μονής Μυριοκεφάλων.

Αξίζει να αναφέρουμε ορισμένα στοιχεία για την ίδρυση της Ιεράς Μονής Μυριοκεφάλων: Η παράδοση και ο βίος του Οσίου μας αναφέρει για την ίδρυση της Μονής ότι ιδρύθηκε μετά από εντολή της Παναγίας. Ο ασκητής Ιωάννης πηγαίνοντας από τόπο σε τόπο έφτασε στην Τούρμα (τοπωνύμιο της περιοχής) Καλαμώνα, στο βουνό Μυριοκέφαλο. Ο χειμώνας ήταν βαρύς και ο Ιωάννης έμενε σ’ ένα σπήλαιο, στη θέση Κούμαρο προσευχόμενος και τρώγοντας αγριόχορτα. Μόλις μπήκε στο σπήλαιο έμεινε τυφλός για 7 ημέρες, χωρίς να πάψει να προσεύχεται.

Την 7η μέρα άκουσε μια φωνή να του λέει: «Ιωάννη, βγες έξω και κοίταξε ανατολικά», πειθαρχώντας λοιπόν σ’ αυτή τη φωνή, βγαίνοντας έξω και αφού στράφηκε στην ανατολή, επανήλθε το φως των ματιών του, τότε είδε ένα μεγάλο φως. Η φωνή συνέχισε: «Ιωάννη σε αυτόν τον τόπο να κτίσεις εκκλησία στο όνομα της υπεραγίας Θεοτόκου».

Έφθασε λίγη απόσταση από το μέρος που έβλεπε το φως, εκεί κουρασμένος και διψασμένος τον πήρε βαθύς ύπνος. Στο όνειρό του είδε άγγελο ο οποίος του είπε: «Ιωάννη μη γυρίσεις πίσω, να κάνεις τον σταυρό σου προς την ανατολή και να θέσεις το χέρι σου στη γη και θα βγει νερό να πιείς, για να συνεχίσεις το έργο σου». Αμέσως έκανε τον σταυρό του έβαλε το χέρι του στη γη με τα 5 δάχτυλά του. Από τη θέση αυτή άρχισε να τρέχει νερό από 5 πηγές (σώζονται και σήμερα), πλύθηκε και ξεκουράστηκε. Άρχισε τότε να ψάχνει μέσα στους βάτους για την εικόνα, χωρίς αποτέλεσμα. Τότε οι εργάτες έβαλαν φωτιά και ενώ καιγόταν το δάσος, ακούστηκε μια φωνή: «Εδώ Είμαι». Ο Ιωάννης έτρεξε αμέσως και βρήκε την εικόνα της Παναγίας μέσα στις φλόγες, καμένη λίγο στην άκρη (έτσι σώζεται και σήμερα). Αγόρασε τότε το μέρος και με τη βοήθεια των χριστιανών έχτισε τη Μονή στ’ όνομα της Παναγίας της Αντιφωνήτριας (επειδή η φωνή τον πρόσταξε). Η κτητορική επιγραφή αναφέρει: «ΙΩΑΝΝΗΣ ΞΕΝΟΣ 1005 ή 1010».

Ο Ιωάννης άφησε τότε το μοναχό Λουκά να συνεχίσει το χτίσιμο και αυτός πήγε σε διάφορα μέρη να κηρύξει το Λόγο Του Θεού. Όταν γύρισε ο ναός δεν είχε τελειώσει και άρχισε εράνους σε μονές για να την ολοκλήρωσή του.

Το 1025 πήγε στην Κωνσταντινούπολη στον αυτοκράτορα Ρωμανό και στον Πατριάρχη Αλέξιο για να εξασφαλίσει σταυροπηγιακή αξία (δηλαδή να υπάγεται στη δικαιοδοσία του Πατριάρχη), φέρνοντας εικόνες με ιερά σκεύη κ.ά.

Η Μονή ανακηρύχτηκε Βασιλική, γιατί ήταν υπό την προστασία του αυτοκράτορα και κάθε χρόνο έπαιρνε από το δημόσιο ταμείο 72 χρυσά νομίσματα, δώδεκα ράσα κ.ά.

Υπάρχουν άλλες δυο εκδοχές για την εικόνα της Παναγίας: Η μια αναφέρει ότι είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά, και η άλλη αναφέρει ότι την εικόνα της Παναγίας την έφερε ο Όσιος Ιωάννης από την Κωνσταντινούπολη την οποία λέγεται του παρέδωσε ο τότε Πατριάρχης Αλέξιος μαζί με το χρυσόβουλο χαρτί «σιγίλλιο» που του εξασφάλισε την ανεξαρτησία της Μονής.

Η φήμη του προσκυνήματος της Παναγίας διατηρείται και σήμερα και ιδιαίτερα στις 8 Σεπτεμβρίου, ημέρα της γιορτής της. Η Μονή συνέχισε τη λειτουργία της μέχρι τη Β’ βυζαντινή περίοδο, ενώ επί Βενετοκρατίας δεν υπάρχουν πληροφορίες. Το 1755 ανακαινίστηκε και λίγο αργότερα έπαθε καταστροφές από τους Τούρκους, για ν’ ανακαινιστεί ξανά το 1840 από τον ηγούμενο Ματθαίο. Το 1852 αναγνωρίστηκε σταυροπηγιακή και σταμάτησε η κηδεμονία της από τη Μονή Ρουστίκων. Το 1900 κρίθηκε διαλυτέα Μονή και από το 1961 είναι ενοριακός ναός – ιερό προσκύνημα της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου.

Υπάρχουν πολλοί θρύλοι, παραδόσεις και αναλυτικές περιγραφές για τους ναούς, τις μονές, τα ιδρύματα και κάθε προσκύνημα που ίδρυσε ο Όσιος Ιωάννης ο Ξένος, ενώ διέδωσε τη λατρεία του Κρητός Αγίου Ευτυχίου στο Χρωμοναστήρι και στο όρος Ράξο (Μ. Οδηγήτριας).

Από τον βίο του διακρίνουμε ότι πρόκειται για μια μεγάλη Εκκλησιαστική Μορφή. Η Ιεραποστολή υπήρξε ο βασικός και κύριος σκοπός του βίου του. Αφιέρωσε την ζωή του στην διάδοση του Ευαγγελίου στην εμπέδωση της εθνικοθρησκευτικής συνειδήσεως, στην οργάνωση της εκκλησιαστικής ζωής και του μοναχικού βίου και στην ανέγερση δεκάδων Ναών και Μονών.

Ο Ξένος προίκισε τη Μονή Μυριοκεφάλων με περιβόλια, αμπέλια, κυψέλες και ζώα, πριν φύγει για το Ν. Χανίων πρώτα πήγε στο χωριό Κουφός (δίπλα στον Αλικιανό), όπου έκτισε το ναό της Παναγίας (σήμερα γνωστός ως ναός του Άϊ – Κυρ – Γιάννη). Στη συνέχεια επισκέφτηκε το Φοίνικα (Λουτρό Σφακίων), θέλοντας να τιμήσει τον ιδρυτή της εκκλησίας της Κρήτης Απ. Παύλο, στο μέρος από το οποίο πέρασε, έκτισε ναό στη μνήμη του, που σώζεται μέχρι σήμερα.

Το έργο του συνεχίστηκε στον Αζωγυρέ Σελίνου (δίπλα στο Βουτά), όπου έκτισε το ναό Αγ. Γεωργίου και έκανε μελισσουργείο.

Ο επόμενος τόπος που ήρθε ήταν στο Καβούσι στην Ακτή Κισάμου, τόπος ιδανικός για αναχωρητές και ερημίτες, όπως ήταν και στο ξεκίνημά του στα Αστερούσια Μεσαράς, στο μικρό όρος Λίθινο ή Ράξος.

Συνέχιζε να κτίζει εκκλησίες, αυτή τη φορά όμως σε σπηλιές, όπως ο Αγ. Φώτιος, Παναγία στο Καβούσι, στο Λιβάδι κ.ά.

Στην Ακτή Κισάμου αρρώστησε και τότε συνέταξε τη διαθήκη του, στις 20 Σεπτεμβρίου 1027, με μάρτυρες τους στρατηγούς της Κρήτης Φιλάρετο και Ευμάθιο.

Στη διαθήκη αναφέρει τις μονές που έκτισε και τους ναούς, τις εικόνες αλλά και τα ζώα, τις κυψέλες κ.α

Τάφηκε έξω από το ναό του Καβουσίου και αργότερα η μεταφορά της τιμίας κάρας του, μεταφέρθηκε στα Τσουρουνιανά (κοντά στα Τοπόλια Κισάμου), όπως φυλάσσεται μέχρι σήμερα.

Το 1415 κλάπηκε η διαθήκη του, ενώ αντίγραφό της ή η γνήσια βρίσκεται στη βιβλιοθήκη της Οξφόρδης.

Ο δίκλιτος ναός των Αγίων κυρ. Ιωάννη και Ευσταθίου Τσουρουνιανών χτίστηκε το 1899, σε ερείπια μεγαλύτερου. Εκεί φυλάσσεται σε αργυρή θήκη η τίμια κάρα του. Η μνήμη του τιμάται στις 20 Σεπτεμβρίου.