Άγνωστες λεπτομέρειες από τη ζωή της Ευμενίας Βεργίτση

Από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της δημαρχίας Μανόλη Καρέλη στο Ηράκλειο είναι, κατά την ταπεινή μου γνώμη, η αξιοποίηση του Νίκου Σταυρινίδη με αποκλειστική απασχόληση τη μετάφραση των τουρκικών αρχείων. Έτσι φωτίστηκαν πολλές σκοτεινές σελίδες από την ιστορία του νησιού. Έτσι μάθαμε άγνωστες λεπτομέρειες από τη ζωή της θρυλικής Ευμενίας Βεργίτση της Ρεμπιά Γκιουλνούς.

 

Δεν χρειάζεται να σταθούμε στα βιογραφικά της που είναι γνωστά και από τα κυνήγια θησαυρού. Να θυμίσουμε μόνο ότι η Ευμενία Βεργίτση αιχμαλωτίστηκε από το Γαζή Χουσεϊν στα 1646 σε νηπιακή ηλικία και στάλθηκε δώρο στο σουλτάνο Ιμπραήμ. Ήταν κόρη του παπά Βαρδή ή Βεργή που έμενε στο λεγόμενο Αξικό Πέραμα. Όταν μεγάλωσε ήταν τόσο όμορφη που την έλεγαν Rebia Gulnoys (Ρεμπιά Γκιουλνούς) που σημαίνει εκείνη που πίνει τη δροσιά από ανοιγμένα τριαντάφυλλα. Ήταν τόσο έξυπνη που έγινε ευνοούμενη του σουλτάνου Μεχμέτ Δ’ και Βαλιδέ Σουλτάνα, μητέρα δηλαδή Σουλτάνων, του Μουσταφά του Β’ και του Αχμέτ του Γ’. Το πορτρέτο της βρίσκεται σήμερα στα ανάκτορα του Τοπ-Καπί στην Κωνσταντινούπολη.

 

 

 

Σύμφωνα λοιπόν με τον Τούρκο ερευνητή και ιστορικό Αντάν Γκιζ ήταν από τις πιο τυχερές γυναίκες της εποχής της. Αν συγκριθεί η ζωή της με άλλων ισχυρών γυναικών που πήραν πρώτη θέση στην καρδιά ενός Σουλτάνου η Ευμενία μας κατάφερε να επικρατήσει σε ένα κόσμο γεμάτο ίντριγκες για λίγη εξουσία και εφήμερη παντοδυναμία και να διατηρήσει τη θέση της πρώτης χανούμης. Και μάλιστα στην αυλή ενός αυτοκράτορα που ήταν γεμάτη από πανέμορφες γυναίκες αληθινές καλλονές.

 

Αυτό φανερώνει ότι η καλόμοιρη Ρεθεμνιώτισσα μέσα στην ατυχία της έκρυβε πολλές ψυχικές αρετές.

 

 

 

Θα ήταν πράγματι φρικτή η ώρα της βίαιης αποχώρησης από το σπίτι της. Πώς θα ένοιωθε αλήθεια να βλέπει τα αγαπημένα της πρόσωπα να ξεμακραίνουν, ενώ αυτή έμενε με το χέρι της έκκλησης για βοήθεια μετέωρο; Κι έπειτα να βρίσκεται σε ένα άγνωστο περιβάλλον όπου ο αγώνας για επιβίωση παραμέριζε κάθε ευγενικό αίσθημα. Ο άνθρωπος μεταβαλλόταν σε ζώο προκειμένου να χορτάσει και να γλιτώσει από τα μαρτύρια του σκλάβου που έδιωχναν την πλήξη του κάθε αφέντη.

 

Κατά θεία οικονομία όμως η μικρή αιχμάλωτη δεν δοκίμασε τις ταπεινώσεις, τα βασανιστήρια και τους εξευτελισμούς στο σκλαβοπάζαρο που δοκίμασαν άλλοι άτυχοι Ρεθεμνιώτες.

 

 

 

Αυτή με άλλες εννιά μικρές καλλονές την έστειλαν κατευθείαν στο χαρέμι. Ήταν το μεγάλο δώρο του Γαζή Χουσεΐν Πασά πορθητή του Ρεθύμνου, στο σουλτάνο.

 

Και μόλις έκλεισε η πύλη πίσω της άρχισε η ζωή της σε νέους ρυθμούς σε απόλυτη απομόνωση και αυστηρούς κανόνες που η παράβασή τους οδηγούσε πολλές φορές στο θάνατο.

 

Ήταν όμως χειρότερη τιμωρία για τις γυναίκες που θα έπεφταν σε κάποιο παράπτωμα κι από το θάνατο ακόμα η εξορία. Γιατί από την ασφάλεια του χαρεμιού βρίσκονταν ξαφνικά στο πουθενά.

 

 

 

Το πρώτο βήμα για την εκπαίδευση κάθε κοριτσιού που από τη μια στιγμή στην άλλη βρισκόταν στο χαρέμι ήταν να ξεχάσει το παρελθόν του. Σαν να γεννιόταν εκείνη τη στιγμή.

 

Για μερικές βέβαια αυτό δεν είχε σημασία. Θα ήθελαν να ξεχάσουν επειδή ο πατέρας τους ήταν αυτός που τις προωθούσε σε χαρέμι για να τις εξασφαλίσει. Αυτοί οι πατεράδες ήταν κυρίως από τις Βαλκανικές μειονότητες που η φρικτή φτώχεια τους έφτανε στο έσχατο σημείο εξαθλίωσης ηθικής και ψυχικής.

 

Απορίας άξιον είναι πως από τη στιγμή που μια κοπέλα χανόταν στη χλιδή του χαρεμιού ξέρουμε για τη ζωή της. Πώς να βρέθηκαν αυτά τα στοιχεία;

 

Ευεργεσία οφείλουν οι φιλίστορες στους περιηγητές που είχαν περισσότερη ελευθερία από τους πολίτες να κάνουν τις ιστορικές τους έρευνες και να ανακαλύπτουν την καταγωγή κάθε πανίσχυρης σουλτάνας.

 

 

 

Για την αρχοντική προέλευση της Ευμενίας δεν χωρά αμφιβολία. Γιατί δεν θα μπορούσε ο Χουσεΐν να δωρίσει στο σουλτάνο γυναίκα από χαμηλή κοινωνική τάξη. Ο Τζιοβάνι Μπατίστα Ντονάτο είναι ο πρεσβευτής που μπόρεσε να μάθει περισσότερα για την προέλευση της Γκιουλνούς.

 

Η έκθεση του Βενετσιάνου διπλωμάτη έμενε θαμμένη για 250 χρόνια στα Ενετικά αρχεία μέχρι που την ανακάλυψε ο Σπυρίδων Θεοτόκης σπουδαστής στη πολύτιμη αυτή ιστορική πηγή με έξοδα της Έλενας Βενιζέλου. Από το έγγραφο αυτό προκύπτει ότι η Ρεθεμνιωτοπούλα λεγόταν Ευγενία και όχι Ευμενία όπως την ακούμε να λέγεται.

 

Η μικρή είχε τώρα όλες τις προϋποθέσεις για να εξελιχθεί ιεραρχικά στο χαρέμι. Χαριτωμένο πρόσωπο και αρμονικό παράστημα. Πρόωρες ενδείξεις για τις πιθανότητες να εξελιχθεί σε καλλονή που ήταν και το προσδοκώμενο. Και μέχρι τότε γινόταν εκπαίδευση.

 

 

 

Πώς θα την πρόσεχε τώρα ο Σουλτάνος; Όταν μεγάλωναν τα κορίτσια αποκτούσαν κάποια καθήκοντα. Οι πιο καλότυχες ήταν κοντά στη Βασιλομήτορα, τη Βαλιντέ όπως ονομαζόταν. Εκεί θα τις έβλεπε ο Σουλτάνος και θα ήταν δείγμα εύνοιας ακόμα και το ερώτημα ποιος πασάς τις έστειλε για δώρο.

 

Αν τώρα έφτανε και στην αγκαλιά του η εύνοια δεν σήμαινε τίποτα αν δεν κατοχυρωνόταν με τη γέννηση αγοριού κυρίως.

Όταν ο σουλτάν Μεχμέτ πρόσεξε τη Γκιουλνούς στα 1663 ήταν κι εκείνη 21 χρόνων πάνω στην άνθιση της ομορφιάς της. Φαίνεται πως η εύνοια αυτή βρήκε απόλυτα σύμφωνη τη Τουρχάν τη Βαλιντέ σουλτάνα.

 

Κι αυτό ακόμα δείχνει πόσο χαρισματική ήταν η Ρεθεμνιωτοπούλα καλλονή.

 

Ένας Γάλλος ιστορικός ο Ντε λα Κρουά γράφοντας στα απομνημονεύματά του για τη Γκιουλνούς λέγει ότι ήταν πάρα πολύ ωραία με λυγερό ανάστημα, αλαβάστρινο δέρμα και γαλανά μάτια. Είχε μαλλιά καστανά, έδειχνε εξαιρετικά πνευματώδης αλλά είχε και το μεγάλο ελάττωμα της ζηλοτυπίας.

 

 

 

Ένας άλλος Γάλλος ιστορικός το επιβεβαιώνει και μάλιστα αναφέρει ότι το 1667 έβαλε να πνίξουν μια όμορφη Γεωργιανή σκλάβα επειδή ο σουλτάνος την έβλεπε με ενδιαφέρον.

 

Γεγονός είναι ότι οι δυο γιοι της ο Μουσταφά και ο Αχμέτ έκαναν την Ευγενία παντοδύναμη γιατί έγιναν αυτοκράτορες. Και οι δύο, διαδοχικά. Μεγάλο γεγονός αυτό για την τύχη της Ευγενίας.

 

Σαν μάνα όμως δοκίμασε πολλές αγωνίες και πίκρες. Ο μεγάλος της γιος ο Μουσταφά δεν στάθηκε και πολύ τυχερός. Βασίλεψε μόλις οκτώ χρόνια. Εκθρονίστηκε σε ηλικία 39 ετών και πέθανε τέσσερις μήνες μετά την εκθρόνισή του. Στα γεγονότα που ακολουθούν η Ευγενία θα διαδραματίσει και πολιτικό ρόλο προκειμένου να μη χάσει το θρόνο ο δεύτερος γιος της. Κι εκεί φαίνεται η παντοδυναμία της. Κατάφερε να επιβληθεί στους ταραξίες και να δει αυτοκράτορα και το γιο της Αχμέτ τον ΙΙΙ.

 

 

 

Η ισχύς αυτή της μητέρας του ανάγκασε τον νέο αυτοκράτορα προκειμένου να την προστατεύσει από τους εχθρούς που καιροφυλακτούσαν να την εξοντώσουν, να εξαντλήσει όλο το υποκριτικό του ταλέντο για το οποίο φημιζόταν σύμφωνα με τους ιστορικούς, όπως και με τη διπλωματία του. Αφού δεν δέχτηκε σε θέσεις πλάι του κανέναν από τους πιστούς του αδελφού του για να αποκοιμίσει ακόμα περισσότερο τους επαναστάτες άφησε να διαδοθεί ότι θα απομακρύνει και την μητέρα του και θα τη στείλει πίσω στο Ρέθυμνο.

 

Έτσι ο νεαρός σουλτάνος πέτυχε να εκδικηθεί τους εχθρούς του πατέρα του και τους αδελφού του και να εδραιωθεί στο θρόνο προς μεγάλη ικανοποίηση της Ευγενίας. Περισσότερο ικανοποιήθηκαν και οι δύο γιατί κατάφεραν να εκδικηθούν το θάνατο του Μουσταφά που όπως προαναφέραμε, πέθανε από μαρασμό μετά την εκθρόνισή του.

 

Σωτήρια επίσης στάθηκε η παρέμβαση της Ευγενίας όταν κατάφερε να σκεπάσει το σκάνδαλο όταν ο δεύτερος γιος της ερωτεύθηκε μια κοπέλα από το χαρέμι του αδελφού του όταν ήταν αυτοκράτορας. Ολίσθημα που θα στοίχιζε ακριβά στο νεαρό ερωτευμένο -δεν θέλετε να ξέρετε τι περίμενε την κοπέλα- αν το ζήτημα έφθανε μέχρι τον αυτοκράτορα. Με ψυχραιμία και διπλωματία η Ευγενία απομάκρυνε τον κίνδυνο.

 

Στα χρόνια που κράτησε η κυριαρχία της πολλά περισσότερα από άλλες ισχυρές σουλτάνες η βαλιντέ σουλτάνα εκ Ρεθύμνου παρασύρθηκε σε λάθη με την ανάμειξή της σε πολιτικά ζητήματα.

 

 

 

Τιμήθηκε όμως όσο λίγες. Αφιερώθηκαν σ’ αυτή δυο τζαμιά ένα στο Γαλατά κι ένα στο Σκούταρι. Κοντά σ’ αυτό το τζαμί υπάρχει ένα θαύμα αρχιτεκτονικής με πολλές βρύσες, μια φιλανθρωπική βρύση που κτίστηκε στο όνομα της κρητικιάς σουλτάνας.

 

Η Ρεμπιά αποχαιρέτησε το μάταιο τούτο κόσμο μια Τρίτη, 5 Νοεμβρίου 1715 στις 9 το βράδυ. Ήταν 75 χρόνων.

 

Αυτή ήταν η ιστορία της όμορφης σκλάβας από το Ρέθυμνο της Ευγενίας Βεργίτση που με τα κάλλη και την ομορφιά της αλλά και τα ψυχικά της προτερήματα ανέβηκε στο θρόνο του Αλ Οσμάν τον ισχυρότερο της εποχής. Αναφάνηκε για πρώτη φορά στην ιστορία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στα 1664 όταν γέννησε τον πρώτο της γιο τον Μουσταφά.

 

Από τότε μέχρι τα 1715 μια χρονική περίοδο δηλαδή 51 χρόνων με μια μικρή διακοπή οκτώ χρόνων που είχε κλειστεί κατά την εκθρόνιση του βασιλικού της συζύγου στο παλιό παλάτι έφερνε πάντα στο κεφάλι της το βασιλικό στέμμα. Καμιά δεν στάθηκε τόσο ευτυχισμένη όσο αυτή. Ευνοουμένη του Σουλτάν Μεχμέτ ΙV κι έπειτα Βαλιδέ Σουλτάνα των δυο γιων της. Πέθανε πάνω στην παντοδυναμία της. Ο τάφος της διατηρείται και σήμερα ακόμα στην αυλή του Γενή Τζαμί στο Σκούταρι.

 

Αυτές τις άγνωστες λεπτομέρειες από τη ζωή της Γκιουλνούς οφείλουμε στην ακούραστη έρευνα του Νίκου Σταυρινίδη που πρωτοδημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Πατρίς» του Ηρακλείου σε μια πρώτη γραφή και ολοκληρώθηκε σε μια έκδοση με τίτλο «Ρεμπιά Γκιουλνούς – Η Ρεθυμνία Χριστιανή Σουλτάνα» του δήμου Ηρακλείου το 1985. Ένα βιβλίο που θα ήταν χρήσιμο, ιδιαίτερα για τους φοιτητές της κοινωνιολογίας, χάρις στα στοιχεία που περιέχει με πληθώρα λεπτομερειών για τα ήθη της εποχής που έζησε η Ευγενία.