Μέρος β’
Η τότε νομάρχης Βασιλική Μόσιαλου ήταν και η πρώτη που οργάνωσε με δική της πρωτοβουλία τουριστική προβολή. Με αφορμή μια έκθεση του Βερολίνου που συμμετείχε είδε τις προϋποθέσεις και επιστρέφοντας αφού είχε κάνει τα απαραίτητα διαβήματα στους τουριστικούς πράκτορες για να πείσει ότι το Ρέθυμνο είναι ένας ιδανικός προορισμός ανέλαβε δράση.
Ενεργοποίησε τον Μπάμπη Πραματευτάκη και τη Μαρίκα Πλουτινάκη για την παραγωγή ενός τουριστικού ντοκιμαντέρ, του πρώτου που έγινε για το Ρέθυμνο.
Επειδή τα μέσα της εποχής δεν βοηθούσαν απευθύνθηκε στον τότε αρχηγό ΓΕΣ στρατηγό Επαμεινώνδα Πενθερουδάκη, αρχηγό ΓΕΣ και ζήτησε τη βοήθειά του. Εκείνος προθυμότατα κατάφερε από στρατιωτικά ελικόπτερα να γίνουν λήψεις και να παραχθούν σλάιτς.
Με αυτά τα σλάιτς οι ξενοδόχοι που δεν είχαν την δυνατότητα έβγαλαν τα έντυπα προβολής των ξενοδοχείων τους.
Κοντολογίς η Βάσω Μόσιαλου στη διάρκεια της θητείας της δικαίωσε την παροιμία που λέει ότι «Η καλή νοικοκυρά με το κουτάλι γνέθει». Άφησε έντονο το αποτύπωμά της εδώ και όπως μας δήλωσε και στην πρόσφατη επικοινωνία μας έχει πάντα το Ρέθυμνο στην καρδιά της.
Στη συνέχεια ο Παναγιώτης Κλάδος άλλος σημαντικός νομάρχης που πέρασε από το Ρέθυμνο, δέχτηκε μια χρονιά να γίνει το αναγεννησιακό φεστιβάλ αλλά με «κρύα καρδιά» που λένε. Λάτρης των παραδόσεων δεν ήθελε να ενισχύσει θεσμούς που ανάγονταν σε περιόδους κατοχής.
Άποψή του ήταν και απόλυτα σεβαστή. Τον άλλο χρόνο όμως το φεστιβάλ φαινόταν καταδικασμένο.
Εδώ έδωσε σκληρή μάχη και την κέρδισε ο πολιτιστικός σύλλογος Ρεθύμνου με το Γιώργο Λελεδάκη. Η πύρινη αρθρογραφία έπεισε τον δήμο να υιοθετήσει το Φεστιβάλ. Αυτό μπαίνει στα τόσα θετικά πρόσημα του πρώην δημάρχου κ. Δημήτρη Αρχοντάκη.
Η πρώτη κίνηση του δήμου μόλις πήρε το φεστιβάλ ήταν να απομακρύνει κάποιους -που δεν είναι τώρα της παρούσης να τα θυμόμαστε. Είχε όμως όπως πάντα την ικανότητα να «χρυσώνει» το χάπι στους εκτός πλέον νυμφώνος αρμοδιοτήτων πρώην «στρατιώτες» του φεστιβάλ αναθέτοντας τον θεσμό σε ικανότατους παράγοντες. Και η μεγαλύτερη τύχη για τον θεσμό είναι ότι το ανέλαβε ο γνωστός για τη δράση του στον Πολιτισμό κ. Βαγγέλης Στεφανάκης. Επί της εποχής του ο θεσμός απογειώθηκε.
Έγινε το σημαντικότερο πολιτιστικό γεγονός της Ελλάδος. Κι ενώ το είχε φθάσει τα μεσούρανα προέκυψαν θέματα και καταστάσεις που μόνο ζημιά έκαναν στον ίδιο τον πολιτισμό. Η συνέχεια του φεστιβάλ ακολούθησε πτωτική πορεία παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των επόμενων υπευθύνων.
Και κατάλαβα την αρχή του τέλους όταν -επιβάλλοντας την παρουσία μου στο γραφείο τύπου- εθελόντρια ήμουν πάντα- επικοινωνούσα με συναδέλφους στην Αθήνα και τους ανέφερα στοιχεία για το φεστιβάλ. Δεν διέκρινα όμως την ίδια ζέση. Και μια φορά μιλώντας με τον κορυφαίο του είδους τον αξέχαστο Γιώργο Γάτο στα ΝΕΑ ζήτησα να μάθω που οφείλετο αυτή η αδιαφορία.
– Κάντε το φεστιβάλ όπως ήταν μου απάντησε με το γνωστό «κοφτό» ύφος του και μετά να ζητάτε προβολή.
Αναδρομή στα παλιά
Είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε και με τον κ. Στεφανάκη για το θέμα και να θυμηθούμε τα παλιά.
Μας λέει:
«Όταν ανάλαβα τη συνέχεια του αναγεννησιακού φεστιβάλ, μας είπε, ήμουν ήδη εκλεγμένος σύμβουλος κι όπως είχα υποσχεθεί και προεκλογικά ήμουν έτοιμος να αναλάβω κάθε αρμοδιότητα που θα μου επέτρεπε να υλοποιήσω τα σχέδιά για την αναβάθμιση της πολιτιστικής μας ζωής. Το Ρέθυμνο στο κατώφλι τότε μιας ευοίωνης προοπτικής ανάπτυξης είχε απόλυτη ανάγκη και εκδηλώσεις επιπέδου για να προσελκύει ποιοτικό τουρισμό.
Το αναγεννησιακό φεστιβάλ μου ήταν ήδη γνωστό και από την ίδια τη δημιουργό του πολύ πριν, από τότε που ήμουν σύμβουλος της μειοψηφίας του δημοτικού συμβουλίου. Ήμασταν συμπτωματικά γείτονες με την κα Μόσιαλου και συχνά είχα τη χαρά να συζητώ μαζί της για διάφορα θέματα πολιτισμού και για το φεστιβάλ φυσικά. Το είχα ανάγκη ξέρετε να μοιράζομαι τις ανησυχίες μου με κάποιον παράγοντα που με καταλάβαινε. Γιατί σαν σύμβουλος μειοψηφίας συναντούσα πολλά προβλήματα όταν προσπαθούσα να υποστηρίξω μια πρόταση για τον πολιτισμό. Η νομαρχία είχε μόνο ευήκοα ώτα γα τις ανησυχίες μας χάρις στην κα Μόσιαλου φυσικά.
Σε μερικά πράγματα γινόμουν ιδιαίτερα πιεστικός γιατί όπως σας είπα ήταν οι καιροί ευοίωνοι για μεγαλεπήβολα σχέδια που το Ρέθυμνο τα άξιζε. Κι όπως αποδείχτηκε ο πολιτισμός ήταν αναπόσπαστα δεμένος με την έννοια της ανάπτυξης και της οικονομικής ευημερίας. Αυτό φαινόταν όταν φέρναμε συγκροτήματα διεθνούς φήμης. Με αυτό τον τρόπο προσθέταμε νέους φίλους που μπορούσαν να μας βοηθήσουν με τη ζωντανή διαφήμιση που έκαναν του τόπου μας και των τόσων συγκριτικών του πλεονεκτημάτων.
Η ευθύνη μας ήταν μεγάλη επειδή δεν μπορούσαμε μόνο να βασιστούμε στις φυσικές καλλονές που διαθέτουν και τόσες άλλες πόλεις τις ίδιες. Κάτι περισσότερο χρειαζόμασταν να γίνει πόλος έλξης επισκεπτών που θα ήταν ευλογία για την οικονομική ζωή της πόλης μας.
Όταν ήρθε το φεστιβάλ στην αρμοδιότητα του δήμου κι είχα πια το δικαίωμα κάθε παρέμβασης για το καλύτερο αποτέλεσμα ήμουν ήδη έτοιμος να εφαρμόσω ιδέες που τελικά αποδείχτηκαν ικανοποιητικές και απέδωσαν καρπούς.
Δεν περιαυτολογώ όταν θα πω ότι εμείς καθορίζαμε το ρεπερτόριο των αθηναϊκών θιάσων που έβλεπαν το φεστιβάλ σαν αφετηρία για να κάνουν μια καλή παραγωγή εποχής.
Και επιτρέψτε μου να προσθέσω ότι διατηρήσαμε το κύρος του φεστιβάλ αποκλείοντας κάθε πρόταση χαμηλών προσδοκιών».
Είχατε όμως και άξιους συνεργάτες
«Η πολιτική της κας Μόσιαλου μας φάνηκε χρήσιμη κι έτσι κρατήσαμε τους ανθρώπους που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στο φεστιβάλ όπως τον Ζήνωνα Ζανέτο σύμβουλο θεάτρου, τον Μπάμπη Πραματευτάκη για θέματα μουσικής και άλλους. Βέβαια με το δημοτικό συμβούλιο αποφασίσαμε να διευρύνουμε την επιτροπή και με πανεπιστημιακούς προκειμένου να έχουμε και την πολύτιμη στήριξη του πανεπιστημίου για ανάλογες εκδηλώσεις. Από τους δημοτικούς σύμβουλους είχαμε ακόμα στην επιτροπή το Βαγγέλη Μουνδριανάκη και τον Μανόλη Αναγνωστάκη».
Γεγονός είναι ότι βρήκατε μεγάλη ανταπόκριση
«Ναι και δεν θα πρέπει να ξεχάσω την υποστήριξη από το αδελφό Καστενάζο. Ο καλός μας φίλος Γιώργος Ματθαιουδάκης συμμετείχε ενεργά σε κάθε διοργάνωση και απολαύσαμε αυθεντικά σύνολα αναγεννησιακής δημιουργίας από τα καλύτερα στο είδος τους Θυμηθείτε τα δρώμενα».
Πράγματι ζωντάνευε όλη η πόλη και τα πάντα κινούνταν σε ρυθμούς αναγέννησης
«Μου αρκούσε κάθε φορά να διαπιστώνω πως είχαμε τουρίστες από όλο τον κόσμο αποκλειστικά για το φεστιβάλ».
Πιστεύετε ότι θα μπορούσε το φεστιβάλ να έχει καλύτερη τύχη;
«Αναγνωρίζοντας και επαινώντας όλες τις προσπάθειες που έγιναν και γίνονται θεωρώ ότι εκείνη την περίοδο που ήταν στην κορυφή των θεσμών πανελλαδικά το αναγεννησιακό φεστιβάλ θα μπορούσε να εξελιχθεί περισσότερο και να συναγωνίζεται επάξια διεθνείς διοργανώσεις. Είχε όλες τις προϋποθέσεις. Κύρος, καλλιτεχνική αξία και ιδιαίτερη σημασία για τον τύπο που ασχολείτο με τα καλλιτεχνικά θέματα. Άλλωστε μια εποχή όπως η αναγέννηση δεν νομίζω ότι θα μπορούσε να εξαντληθεί σε θεσμούς με ημερομηνία λήξεως. Είναι τόσο το εύρος της θεματικής. Αλλά όπως το κρίνει ο καθένας. Τα δημοσιεύματα πάντως εκατοντάδες και τα θετικά σχόλια χιλιάδες, αυτό τουλάχιστον που προανέφερα υποστηρίζουν».
Κάποια στιγμή σας επέκριναν ότι ξεφύγατε από τη φιλοσοφία του φεστιβάλ
«Έγινε μεγάλη συζήτηση για το θέμα αυτό. Αλλά είναι αναγκαίο να βαδίζουμε με τα μηνύματα της εποχής Μήπως και η αναγέννηση δεν πήρε στοιχεία από την κλασσική αρχαιότητα; Μετέπειτα εποχές δημιουργίας δεν πήραν ιδέες και φώτα έμπνευσης από την αναγέννηση. Γιατί επομένως να μην συνδυαστεί το αρχαίο θέατρο και τα ανάλογα έργα της αναγέννησης με τις μετέπειτα περιόδους. Αυτό νομίζω πως βοηθά και στη διεύρυνση των γνώσεων μας γύρω από την τέχνη. Γιατί πρέπει να τονίσω ότι στο αναγεννησιακό φεστιβάλ λαμβάναμε σοβαρά υπόψη και τον εκπαιδευτικό του χαρακτήρα».
Πόσες περίπου εκδηλώσεις φιλοξενούσε το φεστιβάλ;
«Ήταν γύρω στις 75 και κάλυπταν όλο το φάσμα των τεχνών. Το πρόγραμμα περιελάμβανε πάντα εκτός από θεατρικές παραστάσεις, τις καλύτερες που πρότειναν εγνωσμένου κύρους κριτικοί, μουσικές συναυλίες, δρώμενα, εκθέσεις ζωγραφικής και βιβλίου, πραγματικά παρουσιάζαμε ένα ποικίλο πρόγραμμα που κάλυπτε όλα τα ενδιαφέροντα Να σημειωθεί ότι από τις 75 εκδηλώσεις οι 25 ήταν αμιγώς αναγεννησιακές».
Κάνατε όμως και αρκετές καινοτομίες
«Πράγματι μια από αυτές ήταν η Συμφωνική Ορχήστρα. Όπως καλά γνωρίζετε γιατί έχετε ασχοληθεί, το 1955 ο γνωστός μας συνθέτης και φίλος Μπάμπης Πραματευτάκης τόλμησε να οργανώσει τον πρώτο πυρήνα Συμφωνικής Ορχήστρας. Λέω τόλμησε γιατί οι γνώστες μόνο καταλαβαίνουν πόσο δύσκολο είναι αυτό. Το 1993 μου πρότεινε και το αποδέχτηκα με μεγάλη χαρά την ανασυγκρότηση της ορχήστρας. Είχαμε τη δημοτική φιλαρμονική με άξιους μουσικούς που διαπρέπουν σήμερα, ήταν η σχολή εγχόρδων του Χριστόδουλου Κεφαλά, οπότε θα μπορούσαμε να υλοποιήσουμε το μεγαλόπνοο αυτό σχέδιο».
Είχατε όμως και απώτερο σκοπό
«Πράγματι Θα μπορούσε η ορχήστρα μας να γίνει νοτίου Ελλάδος. Το Ρέθυμνο άξιζε αυτή τη διάκριση. Ξέρετε η μουσική ήταν από τις τέχνες με παράδοση στην πόλη μας. Θυμηθείτε την πορεία του Ωδείου μας, της Χορωδίας. Υπηρετώντας τις παραδόσεις αυτές είχα ασχοληθεί επί σειρά ετών με τα ΜΟΥΣΙΚΑ ΝΕΙΑΤΑ που αναβάθμιζαν ομολογουμένως τη μουσική παιδεία των νέων μας. Είχαμε την υποδομή. Άλλοι παράγοντες όμως συνετέλεσαν να χαθεί αυτό το όνειρο που ανθίζει σε άλλες πόλεις σήμερα».
Δεν ήταν κρίμα η απώλεια αυτή;
«Για τους λάτρεις της μουσικής ναι. Για τους τουρίστες μας που ήθελαν το καλοκαίρι και μια συναυλία συμφωνικής μουσικής ναι. Για τους νεαρούς μουσικούς μας που με την συμμετοχή τους στην ορχήστρα αποκτούσαν μια ιδανική εμπειρία για το όργανο που είχαν σπουδάσει παίζοντας πλάι σε βιρτουόζους, ναι. Για τους ταλαντούχους μουσικούς που είχαν την ευκαιρία για ένα δικό τους σόλο ναι».
Πέρασε οδύσσεια πάντως η Συμφωνική Ορχήστρα εξαιτίας οικονομικών προβλημάτων
«Να σας πω και χωρίς διάθεση να περιαυτολογήσω. Τα ζήσατε άλλωστε. Όσο είχα τις ευθύνες διοργάνωσης το πρώτο που φρόντιζα ήταν να υπάρχουν τα χρήματα στην ώρα τους, με όλες τις τυπικές διαδικασίες ολοκληρωμένες ώστε να εξοφλούνται αμέσως οι υποχρεώσεις μας».
Μου θυμίζετε μια εκδήλωση που έγινε τον αύλειο χώρο του 1ου δημοτικού σχολείου
«Ακριβώς. Θυμάστε ότι παραμονή της εκδήλωσης σας κάλεσα ως στενή συνεργάτιδα οργανωτικού του κ. Πραματευτάκη, σφραγίσαμε αποδείξεις ονομαστικές και κάθε μια συνοδευόταν με τον φάκελο που περιείχε τα χρήματα κάθε μουσικού».
Πράγματι. Εκτός πάντα από τον κ. Αντώνη Μαυράκη: «Ο Αντώνης ποτέ δεν δέχτηκε ούτε τότε ούτε και τώρα αμοιβή για τις συμμετοχές του σε τέτοιες περιπτώσεις».
Ναι. Και σε άλλες συναυλίες του κ. Πραματευτάκη τόσο στην Αθήνα όσο και στο Ρέθυμνο ποτέ δεν δέχτηκε χρήματα: «Και ο εκλεκτός μας συμπολίτης αρχιμουσικός ανήκει στη γενιά εκείνη που γαλούχησε και μας και κάθε φιλότεχνο Μάθαμε την προσφορά χωρίς ανταμοιβή. Καλώς ή κακώς δεν έχει σημασία».
Μια ακόμα δική σας παρέμβαση ήταν η συμβολική αμοιβή κάποιων νέων που έκαναν ταξιθεσία στο φεστιβάλ: «Επειδή ξέρω τι θυσία αποτελεί για κάποιους γονείς το κόστος σπουδών του παιδιού τους σκέφτηκα ότι ο θεσμός μας θα μπορούσε να ανακουφίσει τέτοιες καταστάσεις. Ζήτησα λοιπόν τη συνεργασία της ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ και με τον τρόπο αυτό καλύπταμε οικονομικά τα νυχτοκάματα αρκετών φοιτητών που χάρις στο Φεστιβάλ εξασφάλιζαν χρήματα για τον χειμώνα χωρίς να επιβαρύνουν τους γονείς Ο φορέας είχε ρόλο διαχειριστικό και όπως αποδείχτηκε όταν αργότερα έγιναν έλεγχοι υπήρχαν πλήρη αποδεικτικά στοιχεία για να αποδείξουν πως όλα λειτουργούσαν όπως θα έπρεπε. Αυτή είναι και η ικανοποίησή μου σε όλο το διάστημα που θήτευσα στο φεστιβάλ. Είχα την απάντηση για κάθε απορία που είχε σχέση με όλα τα οργανωτικά ζητήματα. Κι αν ψάξω στο αρχείο μου ακόμα κρατώ αυτά τα στοιχεία. Εμμονή βλέπετε να λειτουργώ με διαφάνεια και τάξη από φοιτητής ακόμα».
Πικραθήκατε όμως κι εσείς…
«Περασμένα ξεχασμένα. Ακούστε. Στη ζωή μου δεν με ενδιέφερε ποτέ να ζητώ την εμπιστοσύνη των συμπολιτών μου για την προσωπική μου προβολή. Και ξέρετε καλύτερα από τον καθένα τη συμμετοχή μου στο πολιτιστικό γίγνεσθαι και σαν απλός στρατιώτης. Έτσι έμαθα να λειτουργώ στα 18 μου χρόνια ζωγραφίζοντας κεφάλες για το Καρναβάλι στην Περιηγητική, έτσι θα λειτουργώ όσο μου επιτρέπει ο Θεός και ο χρόνος να προσφέρω. Αν τώρα ελάμβανα υπόψη μου ποιος με πίκρανε δεν θα μπορούσα να σας κάνω τώρα τον ελάχιστο απολογισμό. Και ξέρετε κάτι. Από την κατάληξη ενός εκάστου που ασχολήθηκε κακόβουλα με την όποια μου προσπάθεια πήρα την ανθρώπινη ικανοποίησή μου. Ας τα αφήσουμε αυτά».
Αργότερα ζητήθηκε η συνδρομή σας για τον θεσμό
«Δεν έχω κανένα παράπονο. Πάντα μου δίδεται η ευκαιρία να εκφράσω άποψη. Άλλο τώρα πως δεν θέλω ενεργό συμμετοχή επειδή και σαν εκπαιδευτικός θέλω πάντα να βλέπω τους νέους μπροστά. Εμείς πια οι «ωριμότεροι» ας κρατούμε στα μετόπισθεν χρέη απλών στρατιωτών. Για την πόλη μας πρόκειται άλλωστε. Το Ρέθυμνο της καρδιάς μας».
