Το Ρεθεμνιώτικο Καρναβάλι στο διάβα του αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες. Ούτε οι γρίπες, όμως ούτε οι δάγκειοι πυρετοί, ούτε και οι εκλογές κατάφεραν ποτέ να το επηρεάσουν, ούτε όμως και οι θύελλες. Όπως αυτή της τελευταίας Κυριακής της Απόκριας του 1973.
Η πομπή ξεκίνησε κανονικά στις 3.30 το μεσημέρι ακολουθώντας την καθιερωμένη πορεία. Από τα ΤΟΛ εκεί που βρίσκεται σήμερα το δημοτικό οικόπεδο της πλατείας Τεσσάρων Μαρτύρων ανέβαινε η πομπή την οδό Δημητρακάκη, έβγαινε στην Κριάρη κι από κει τα άρματα σε πλήρη παράταξη ξεκινούσαν με προορισμό την Λεωφόρο Κουντουριώτη.
Προπομπός ήταν η Φιλαρμονική Χανίων. Ακολουθούσαν οι μαζορέτες με αρκετά συντηρητική εμφάνιση για τα σημερινά δεδομένα. Αλλά δεν υστερούσαν ούτε σε μπρίο, ούτε σε θηλυκότητα. Και πίσω ακριβώς έρχονταν μεγαλόπρεπα τα άρματα του Βασιλιά Καρνάβαλου και της Βασίλισσας.
Βασιλιάς ήταν τότε αξέχαστα ο Λευτέρης Κορωνάκης. Επιβλητικός καθώς ήταν θύμιζε φιγούρα παραμυθιού.
Ακολουθούσε το άρμα της Βασίλισσας που φάνταζε σαν οπτασία πανέμορφη μέσα στην εντυπωσιακή της στολή.
Τα πρώτα άρματα σταμάτησαν στην πλατεία Τεσσάρων Μαρτύρων στο ύψος του μπαλκονιού Δεληγιώργη όπου προσφώνησε το βασιλιά Καρνάβαλο ο τότε δήμαρχος Δημήτρης Αρχοντάκης και αντιφώνησε ο Βασιλιάς Καρνάβαλος.
Αφού τέλειωσαν τα …εθιμοτυπικά, με το πλήθος να παραληρεί από ενθουσιασμό γελώντας με τα εύστοχα πειράγματα του Κορυφαίου της παρέλασης τα άρματα συνέχισαν την πορεία τους και σε όλη τη διαδρομή τα πληρώματα πετούσαν στον κόσμο -θα ήταν κάπου 20.000 από το νομό και την υπόλοιπη Κρήτη- σοκολάτες, μπαλόνια, καραμέλες και διάφορα μικρά αναμνηστικά με επίκαιρο θέμα. Να υπολογιστεί ότι όλη η πομπή κάλυπτε το χιλιόμετρο.
Οι τέσσερις Φιλαρμονικές που συνόδευαν τα άρματα έπαιζαν χαρούμενα τραγούδια με παραδοσιακό κυρίως χρώμα, ενώ από τα μπαλκόνια έπεφταν σαν χαρούμενη βροχή οι σερπαντίνες και τα κομφετί. Στις πλατείες από όπου περνούσε η πομπή γίνονταν στάσεις για να χορέψουν τα πληρώματα και οι μασκαράδες που πλαισίωναν τα άρματα.
Κάποτε τέλειωσε η πομπή μέσα σε γενική ευθυμία κι ενώ ετοιμάζονταν το μουσικό πρόγραμμα συνέβη το απρόοπτο που μόνο σε «βάσκανο» μάτι θα μπορούσε να αποδοθεί.
Εκεί που κανένα σημάδι δεν προμηνούσε το παραμικρό κι ο καιρός μέχρι εκείνη τη στιγμή έδειχνε όλη του τη φιλική διάθεση, ο Μάρτης επιβεβαίωσε για μια ακόμα φορά τις παροιμιώδεις ιδιορρυθμίες του.
Ένας ισχυρός άνεμος που σηκώθηκε ξαφνικά άρχισε να παρασύρει ότι εύρισκε στο διάβα του. Η θύελλα ήταν επί θύραις. Αλλά μέσα σε τόσο κέφι ποιος την υπολόγιζε. Απτόητοι οι διοργανωτές, από τη στιγμή που ο κόσμος δεν έλεγε να διαλυθεί, έσπευσαν στην παραλία και γρήγορα γρήγορα για να προλάβουν τα χειρότερα που τους επιφύλασσε ο καιρός έκαψαν το άρμα της Γρίπης. Ακολούθησε ξέφρενο γλέντι σε πείσμα του καιρού. Και φαίνεται πως αυτή η περίεργη αντίσταση που συνάντησε η Μαρτιάτικη θύελλα έκανε κι αυτό τον καιρό να υποχωρήσει.
Αργά το βράδυ τίποτα δεν θύμιζε το απρόοπτο του απογεύματος κι έτσι οι Ρεθεμνιώτες αποχαιρέτησαν το Καρναβάλι με αναρίθμητα πυροτεχνήματα που έκαναν τη νύχτα μέρα…
Έθιμα Καθαρής Δευτέρας
Από παλιά η Καθαρή Δευτέρα, πέρασε στην συνείδηση του λαού, σαν μέρα καθαρμού. Οι Βυζαντινοί, την Καθαρή Δευτέρα την ονόμαζαν Απόθεση – Απόδοση, και τελούσαν δρώμενα. Τραγουδούσαν σχετικά άσματα, από τα οποία έχουν σωθεί μικρά μέρη μέχρι στις μέρες μας. «Ίδε το έαρ το καλόν πάλιν επανατέλλει, φέρον υγείαν και χαρά και την ευημερίαν».
Όσον αφορά τα κούλουμα και το γνωστό πέταγμα του χαρταετού, καθιερώθηκε αργότερα.
Για την ετυμολογία της λέξης κούλουμα υπάρχουν πολλές εκδοχές. Κατά τον Νικόλαο Πολίτη, πατέρα της ελληνικής λαογραφίας, η λέξη προέρχεται από το λατινικό Cumulus (κούμουλους) που σημαίνει σωρός, αφθονία αλλά και το τέλος. Εκφράζει δηλαδή το τέλος, τον επίλογο της Απόκριας. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή προέρχεται από μια άλλη λατινική λέξη, την λέξη «κόλουμνα» δηλαδή «κολώνα». Κι αυτό επειδή το πρώτο γλέντι της Καθαράς Δευτέρας στην Αθήνα, έγινε στους Στύλους του Ολυμπίου Διός.
Το πιάτο της ημέρας περιλαμβάνει νηστίσιμα, ως αποτοξίνωση από το πλούσιο φαγοπότι της Αποκριάς. Χαλβάς, ταραμάς, ελιές, θαλασσινά, φασολάδα, βρίσκονται στο τραπέζι εκείνη την ημέρα. Τα νηστίσιμα συνοδεύονται από τη λαγάνα, ένα είδος άρτου χωρίς προζύμι.
Απ’ άκρη σ’ άκρη της Κρήτης γιορτάζονται τα Κούλουμα με βάση τα ήθη και τα έθιμα της κάθε περιοχής.
Η Καθαρά Δευτέρα γιορταζόταν στο Ρέθυμνο με αναβίωση πολλών εθίμων. Οι περισσότεροι Ρεθεμνιώτες αρχές του περασμένου αιώνα έκαναν Κούλουμα στον Κουμπέ ή στα Περιβόλια. Κάποτε επίκεντρο του εορτασμού ήταν το Μιξόρρουμα. Κόσμος πολύς συνέρρεε από ολόκληρο το νομό για να κάνει Κούλουμα στο μαγευτικό χωριό.
Ήρθε όμως η συμφορά του 1972, με τον πνιγμό των μαθητριών του Γυμνασίου Σπηλίου, να καταργήσει το θεσμό. Τελευταία με τον τόσο δραστήριο πρόεδρο του τοπικού συλλόγου κ. Χαρίδημο Κακλαμάνο, γίνεται μια προσπάθεια επαναφοράς εκείνης της εποχής και να ξαναγίνει το Μιξόρρουμα ο δημοφιλέστερος προορισμός την Καθαρή Δευτέρα. Ελπίζουμε και ευχόμαστε να τα καταφέρει.
Μέρωνας και Μελιδόνι εξακολουθούν να κρατούν τα σκήπτρα την ημέρα της Καθαράς Δευτέρας που αναβιώνουν τόσα έθιμα.
Και για όλους υπάρχει θέση στο κέφι και στη χαρά με απαραίτητη προϋπόθεση να μην δημιουργούνται παρεξηγήσεις ούτε κι όταν φθάσουν κάποιοι αστειευόμενοι στα άκρα.
Οι λύρες ηχούν παντού γλυκόλαλες και οι μαντινάδες δίνουν και παίρνουν. Υπάρχει και ο σατιρικός θρήνος που βγάζει όμως πολύ γέλιο.
Αφιερώματα
Τ’ ακούτε τι παράγγειλε η Καθαρή Δευτέρα;
Πεθαίν’ ο Κρέος, πέθανε, ψυχομαχάει ο Τύρος
σηκώνει ο Πράσος την ουρά κι ο Κρέμμυδος τα γένεια
Μπαλώστε τα σακούλια σας, τροχίστε τα λεπίδια
και στον τρανό τον πλάτανο, να μάσουμε στεκούλια.
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Μέρωνα έχει και τι δεν έχει να παρουσιάσει.
Πρώτα τους λεράδες, άγριες ποιμενικές μορφές, που με τα λέρια τους ξεσήκωσαν τον κόσμο δημιουργώντας ένα μικρό πανδαιμόνιο.
Άλλο έθιμο είναι το προξενιό της νύφης.
Στο προξενιό πρωταγωνιστεί η σε προχωρημένη εγκυμοσύνη η οποία φθάνει με συνεπαρσά από το σπίτι της. Αρχικά κάνει τη «δύσκολη» αρνούμενη να δεχτεί για άντρα της το νέο που ενθουσιάστηκε από τα κάλλη της. Κάποια στιγμή φεύγει από την τελετή, όμως τελικά επιστρέφει και το μυστήριο γίνεται με παπά και με κουμπάρο!
- Η καμήλα, περίτεχνα φτιαγμένη με τις μεγάλες καμπούρες της και το τρομακτικό κεφάλι χορεύει στους ρυθμούς της μουσικής συνοδευόμενη από τον καμηλιέρη της.
- Ο Χότζας, ο σεΐζης και οι πιστοί του, είναι τα πρόσωπα που αναφέρονται στην εποχή της Τουρκοκρατίας, αλλά τώρα σατιρίζουν την τρέχουσα επικαιρότητα.
- Οι αρκούδες με τον αρκουδιάρη τους προκαλούν πανδαιμόνιο.
- Ο πραματευτής με τον «καλικωμένο» γάιδαρο και την κάθε λογής πραμάτια του κλέβει τις εντυπώσεις.
- Ο χορός της «λαδομπουρδανιάς», είναι δρώμενο που δείχνει πως στο Μέρωνα σπέρνουν, θερίζουν και κατόπιν αλωνεύουν τα κουκιά, άλλοτε με τη μύτη, άλλοτε με τη ράχη, άλλοτε με το γόνατο και όλα αυτά εν μέσω χορού σε τοπικό σκοπό και στίχους με παραγγέλματα «ράχη με ράχη», «κοιλιά με κοιλιά», κ.α., που δίνονταν από το λυράρη δίνοντας την ευκαιρία στους παρευρισκομένους να έρθουν «πιο κοντά».
- Συνήθως δεν λείπει και το γαϊτανάκι.
Καθαρά Δευτέρα στο Μέρωνα χωρίς μουζούρωμα δεν γίνεται. Κι αλίμονο αν κάποιος διαμαρτυρηθεί. Δε θα γνωρίζει τον εαυτό του αν κοιταχτεί στον καθρέφτη.
Αυτό που αξίζει να τονιστεί από τα έθιμα μιας εποχής είναι ότι σε πολλά χωριά του νομού, το φαγοπότι με κρέας έπρεπε να κρατήσει μέχρι μεσάνυχτα παρά πέντε. Κι ένα λεπτό αργότερα που έφερνε στο ξημέρωμα της Καθαρής Δευτέρας έπρεπε τα «λεριά» να είχαν καθαριστεί.
Όσα περίσσευαν μας είπε ο κ Λευτέρης στ’ Ακτούντα έπρεπε να δοθούν στα ζώα. Το έθιμο τηρείται από τους παλιούς στο χωριό ακόμα και σήμερα.
Και η μαντινάδα της ημέρας ήταν:
Απόκαμεν η Αποκριά, η γιόμορφη κοπέλα
και έφταξεν η Σαρακοστή η λαχανοσκουτέλα»
Καλά Κούλουμα λοιπόν κι όσα έθιμα αναβιώσουν ακόμα καλύτερα για τις παραδόσεις μας που οφείλουμε να τους δίνουμε συνέχεια.
