Σχολικός Σύμβουλος-Συγγραφέας
Πού πηγαίναμε μαθητικές εκδρομές τα Ρεθεμνιωτάκια της δεκαετίας του 1960, αναρωτηθήκαμε προ καιρού, προσπαθώντας να διοργανώσουμε τη δεύτερη ετήσια συνάντηση όσων καθίσαμε στα θρανία της πρώτης τάξης του 2ου Δημοτικού Σχολείου, του Καμαρακιού μας, κατά το σχολικό έτος 1964-65.
Φωτο 1
Είχε προηγηθεί η συνάντηση της 10ης Αυγούστου του 2014, μια μέρα που θα μείνει βαθιά γραμμένη στη μνήμη μας. Σ’ αυτήν είχαμε την ευκαιρία να ξαναβρεθούμε μετά από μισό ακριβώς αιώνα και να τιμήσουμε τις τρεις δασκάλες που βρίσκονται ακόμα μαζί μας, ζωντανεύοντας τη χαμένη νιότη μας: την Καλλιόπη Σαριδάκη, την Χαρά Περάκη-Ζαχαράκη και την Αρτεμισία Δραμιτινού. Και όπως ήταν φυσικό η συνάντηση είχε πραγματοποιηθεί στον «τόπο του εγκλήματος», στον οποίο οι εγκληματίες παντού και πάντοτε επιστρέφουν, στο ίδιο το Σχολείο μας.
Φωτο 2
Φέτος αποφασίσαμε να μετατρέψουμε την ετήσια εθιμική συνάντηση σε μαθητική εκδρομή. Βέβαια και πέρυσι είχαμε κάνει μια σχετική προσπάθεια, με έναν περίπλου γύρω από τη Φορτέτζα, χάρη και στην προσφορά του συμμαθητή μας Γαβρίλη Τσουντάνη. Όμως φέτος θέλαμε να κάνουμε μια τυπική μεν εκδρομή της δεκαετίας του 1960, που αν ήταν δυνατόν όμως να μην την είχαμε κάνει με το Σχολείο. Μια εκδρομή δηλαδή που μας είχε μείνει απωθημένο!
Φωτο 3
Σκεφτήκαμε την κλασική εκδρομή στον Άη Γιάννη και στον απέναντι λόφο του Εβλιγιά. Ήταν πολύ συνηθισμένη εκδρομή την εποχή εκείνη, παρόλους τους κινδύνους που ενείχε να περιπλανηθούμε γύρω από τον εκεί τουρμπέ και να πέσουμε στη στέρνα του, να χωθούμε και να χαθούμε στην διπλανή Πούγκα (παρόλες τις απαγορεύσεις των δασκάλων) και να πέσουμε σαν ακρίδες στα περιβόλια των ξωμάχων (παρόλες τια αυστηρές εντολές και τον φόβο του Ποινολογίου).
Φωτο 4
Ποδαράτο θα μπορούσαμε να πάμε και στην Φορτέτζα και μάλιστα χωρίς να χρειαστεί να μείνουμε πιστοί στις εντολές των δασκάλων μας, να μην κοιτάμε επ’ ουδενί προς τα δεξιά όπως ανεβαίναμε και το αντίστροφο όταν κατεβαίναμε, για τους γνωστούς λόγους. Θα αναρωτηθείτε βέβαια, όπως κι εμείς άλλωστε σήμερα, με τι μυαλό μας ανέβαζε η δασκάλα μας της πρώτης τάξης το έτος 1965 61 ανθρωπάκια στο τότε ασυντήρητο φρούριο, με τις επάλξεις που έχασκαν και τις τρύπες των στερνών που χάσκουν παντού. Κι όμως, εκ του αποτελέσματος φαίνεται ότι έκανε καλά που μας έδειχνε τέτοια και τόση εμπιστοσύνη.
Φωτο 5
Θα μπορούσαμε βέβαια να πάμε και στη Χοχλάδα, στον Άγιο Σπυρίδωνα κάτω από τη Φορτέτζα, όπως το κάναμε συνήθως όλες μαζί οι τάξεις του Σχολείου, οπότε και οι δάσκαλοί μας, η κυρία Καλλιόπη, ο Σταυρουλάκης, ο Ξεκαλάκης, η Οικονομάκη και οι άλλοι να μπορούν να ανταλλάσσουν και μια κουβέντα μεταξύ τους, την ώρα που εμείς θα παίζαμε στον χωματόστρωτο τότε Περιφερειακό ή οι πιο τολμηροί θα ξεκολλούσαμε πεταλίδες από τα βραχάκια και τις γλίστρες.
Φωτο 6
Μια εξίσου όμορφη εκδρομή θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί στον Άγιο Νικόλαο, που τότε δεν είχε καμία σχέση με την σημερινή πυκνοδομημένη περιοχή. Τι να πρωτοθυμηθούμε από εκεί, τον εντυπωσιακό μέσα στη μοναξιά του ναό; Τη Γυναικολίμνη; Ή τον Τριαντάφυλλο και τον Μυλωνά που μας ακολουθούσαν πιστά στις εξορμήσεις μας, προκειμένου να βγάλουν καμιά φωτογραφία και το μεροκάματό τους;
Φωτο 7
Η εκδρομή μας όμως θα μπορούσε να είναι και πιο μακρινή, εφόσον υποσχόμασταν ότι θα ήμασταν «ήσυχα παιδιά» και δεν θα κάναμε τα όσα τόσο γλαφυρά περιγράφει ο Μιχάλης Παπαδάκης-Δάνδολος για μια δικιά τους εκδρομή στον Κουμπέ. Η περιοχή αυτή μάλιστα είχε ένα σημαντικό πλεονέκτημα, ότι έδινε και τη δυνατότητα άφθονου και δροσερού νερού σε όσους είχαμε ξεχάσει να πάρουν μαζί τα παγούρια τους, μες στην τρελή χαρά που βρίσκονταν από τότε που μάθαιναν ότι θα πήγαιναν εκδρομή!
Φωτο 8
Αν όμως έπρεπε να γυρίσουμε πίσω λίγο νωρίτερα, δεν ήταν άσκημη και η εκδρομή μέχρι το νέο -τότε- νέο λιμάνι. Να υπενθυμίσω ότι μιλάμε για το πρώτο ουσιαστικά τμήμα του λιμανιού, το οποίο αργότερα διπλασιάστηκε, τριπλασιάστηκε και πολλαπλασιάστηκε, χωρίς ποτέ να μπορέσει να δημιουργήσει ένα στοιχειωδώς ασφαλές αγκυροβόλιο…
Φωτο 9
Δεν θα ήταν άσκημη οπωσδήποτε, το αντίθετο μάλιστα, και μια εκδρομή στο Φλοίσβο, απέναντι από την κονσερβοποιία «Ζωή» (τη μετέπειτα μετονομασμένη και αλλού εγκατεστημένη «Κρέτα Φαρμς»), που έδινε τη δυνατότητα παιχνιδιών στην άμμο, μαζέματος αχινών και πεταλίδων στα βράχια του αντιμωλίου ή κατανάλωσης στον Φλοίσβο των τσιπς του Τσακίρη. Προς Θεού, όχι του σημερινού των τυποποιημένων πατατακιών σε σακουλάκια αλλά του Ρεθεμνιώτη Τσακίρη, των πιο τραγανιστών και νόστιμων τσιπς που φάγαμε ποτέ στη ζωή μας!
Φωτο 10
Εμείς όμως εν έτει 2015 θέλαμε να κάνουμε μια πιο μακρινή εκδρομή. Έτσι, σήμερα που τα μεταφορικά μέσα είναι πιο εύκολα, θα μπορούσαμε να επαναλάβουμε την εκδρομή που είχαμε κάνει αποφοιτώντας από το σχολείο «στην άκρη του Θεού», στα απόμακρα Άπτερα και στον μυθικό Στύλο με τα άφθονα νερά του, αρκεί βέβαια να μην ξανάπεφτε κανείς μέσα σ’ αυτά, όπως ας πούμε ο Μάρκος ο Τρουλινός.
Φωτο 11
Θα μπορούσαμε να πάμε και στην εξίσου μακρινή και απόκοσμη Φαιστό, που θα μας έδινε την ευκαιρία της παράλληλης επίσκεψης στην Παναγία την Καλυβιανή και στα ιδρύματά της, που τότε διένυαν μια εποχή μεγάλης δόξας. Μόνο που αυτό θα έπρεπε να γίνει μέσα στον Μάιο, που ακόμα ο καιρός ήταν δροσερός, και όχι μέσα στο κατακαλόκαιρο και μάλιστα μισό αιώνα μετά, σήμερα που λίγο ως πολύ όλοι έχουμε τις αιτίες μας, τις πιεσούλες μας ή και τα «μπαλονάκια» μας… Αφήστε που ήμασταν εντελώς ακάλυπτοι ιατρικά, εφόσον φέτος δεν μας ακολούθησαν οι γιατροί μας, ο Άρης ο Αναγνωστάκης αλλά και ο Νίκος ο Παληκαράκης, αχρείαστοι να είναι …
Φωτο 12
Υπενθυμίζω σε κάθε ενδιαφερόμενο και παλιπαιδούντα, όπως εγώ σήμερα από την φιλόξενη και μη δυστροπούσα εφημερίδα, ότι η εκδρομή της Φαιστού και της Καλυβιανής συνδυαζόταν πάντα με στάση στη Μονή Ασωμάτων. Μάλιστα η Σχολή Ασωμάτων αποτελούσε και αυτόνομο προορισμό, τότε που και τα κτήρια της διαλυμένης Μονής βρίσκονταν σε καλή κατάσταση αλλά και η Γεωργική Σχολή διένυε ημέρες λαμπρές.
Φωτο 13
Όμως οι εκδρομές εκείνες ήταν πολύ μακρινές, σκεφτήκαμε. Μήπως θα έπρεπε, εν μέσω οικονομικής κρίσης και πιθανού Grexit, να κάνουμε μια κοντινή, όπως τότε, για παράδειγμα στου Αλμπάνη το Μετόχι; Ευτυχώς δεν χρειάστηκε, για δύο λόγους. Ο πρώτος ήταν επειδή όσοι πήγαμε ξανά εκεί για ανίχνευση δεν γνωρίζαμε κυριολεκτικά τον τόπο και ο δεύτερος επειδή είχαμε μια εξαιρετική προσφορά πούλμαν από τον ανιψιό της πρώτης μας δασκάλας, τον γνωστό σε πολλούς από τη φίρμα του «Iakovos».
Φωτο 14
Για τους ίδιους ακριβώς λόγους δεν χρειάστηκε να πάμε στους λίγο μακρινότερους Αρμένους. Σ’ αυτούς όμως θα πρέπει να προσθέσουμε ακόμα δύο. Ο ένας ήταν ότι η περιοχή που πηγαίναμε έχει αποψιλωθεί σχεδόν από τις εντυπωσιακές τότε βελανιδιές της. Ο άλλος -άρρητος αυτός- ήταν ότι δεν υπάρχουν πια τα τότε διάσπαρτα και σε μεγάλες ποσότητες γερμανικά πυρομαχικά, από τις μεγάλες αποθήκες που διατηρούσαν οι κατακτητές μόλις 20 χρόνια από την εποχή που εμείς τρελαινόμασταν να τα παρατηρούμε και κάποιοι να τα ξεσκαλίζουμε…
Φωτο 15
Αποφασίσαμε λοιπόν να κάνουμε την εκδρομή της ζωής μας, εκείνη που όλοι οι μαθητές του Ρεθύμνου είχαν κάνει αλλά εμείς ποτέ δεν αξιωθήκαμε να πραγματοποιήσουμε: θα πηγαίναμε στην Ελεύθερνα και στη συνέχεια στις Μαργαρίτες! Όμως αυτό θα έπρεπε να γίνει ύστερα από μια αναμνηστική στάση στο Αρκάδι, όπως τότε.
Φωτο 16
Ψάξαμε αρκετά για να εντοπίσουμε την περιοχή στην οποία είχαμε βγάλει πριν από μισό αιώνα τη φωτογραφία με τη δασκάλα μας και με τα ταπεράκια μας, πίσω από το «Τουριστικό Περίπτερο». Δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι βγάλαμε τη νέα φωτογραφία στη σωστή θέση, αφού δεν υπάρχει πια ο μεγαλειώδης πρίνος που σηματοδοτούσε τον χώρο.
Φωτο 17
Ξέχασα να σας πω ότι είχε προηγηθεί μια πολύ μεγαλύτερη στάση στο Σχολικό Μουσείο του Δήμου Ρεθύμνης στην Αμνάτο. Εκεί μας περίμενε ο ακούραστος Γιώργης Κανακάκης, που όχι μόνο μας σύνταξε (αγόρια ξεχωριστά από κορίτσια), μας στοίχισε (στοιχηθείτε και ατενώς!) και μας έβαλε να κάνουμε έπαρση της σημαίας (Μέσα μου βαθιά για σένα…) και προσευχή (Βασιλεύ ουράνιε παράκλητε…) αλλά και μας έκανε έλεγχο καθαριότητας (τα κορίτσια μας αποδείχτηκαν απαράδεκτα με τα βαμμένα τους νύχια!), ακόμα και μάθημα, χωρίς να παραλείψει να μας ξυλίσει, να μας βάλει τιμωρία γονατισμένους στα ελιοκούκουτσα και να μας θυμίσει τι εστί βούρδουλας!
Φωτο 18
Κάποια στιγμή φτάσαμε και στην Αρχαία Ελεύθερνα. Μόνο που δεν γυρεύαμε τη δουλειά μας μεσημεριάτικα και δεν αναλογιστήκαμε την ηλικία μας, αλλά θελήσαμε σώνει και καλά να επισκεφτούμε εκεί τις Στέρνες. Η φωτογραφία δεν μπορεί να αποδώσει τις ταχυκαρδίες, τις αφυδατώσεις και τα μικροδιαστρέμματα που μας δημιούργησε η πορεία μέχρι αυτές, αν και μερικά ακμαία παιδιά ανάμεσά μας δεν χόρτασαν από αυτές και επισκέφτηκαν και το απαραίτητο συμπλήρωμά τους στην άλλη πλευρά του λόφου, την «Τρύπα του Ανεμόμυλου»!
Φωτο 19
Το μεσημέρι φτάσαμε επιτέλους στις Μαργαρίτες και καταφύγαμε για πολλές ώρες στη δροσιά της «Βελανιδιάς» και στα καλούδια της. Και όταν πια η ζέστη άρχισε να πέφτει, διασχίσαμε όλο το χωριό μέχρι και την Κάτω Πλατεία και επισκεφθήκαμε τα περισσότερα από τα αγγειοπλαστεία του χωριού. Οπωσδήποτε στα νιάτα μας ελάχιστα ήταν τα τσικαλαριά που λειτουργούσαν στο χωριό, γι’ αυτό και δεν αποτελούσε αντικείμενο μαθητικών εκδρομών. Και ξαναμπήκαμε στο λεωφορείο για την επιστροφή.
Φωτο 20
Επεράσαμε όμορφα, λοιπόν, προ ημερών στην εκδρομή μας και το τραγουδήσαμε κι αυτό, όπως και το άλλο για τον οδηγό μας τον Γιώργο Παττακό, εκείνο που έλεγε «Πάρε φόρα, οδηγέ…» και το άλλο «Ήπι ήπι ούμε…» για τους διοργανωτές της, την Αργυρούλα Καλούδη, τον Παντελή Μυλωνάκη, τον Γιώργο Παπαγιαννάκη και τον Νίκο Αλεξαντωνάκη. Μιλήσαμε όλοι και όλες στο μικρόφωνο του λεωφορείου, μέχρι και τα ταίρια που μας συνόδευαν και συμπληρώσαμε σημαντικά τις αναμνήσεις μας.
Φωτο 21
Δεν παραλείψαμε να αποτίσουμε φόρο τιμής στους δασκάλους μας, που πριν από μισό αιώνα δεν φοβούνταν ούτε ότι θα πέσουμε σε πηγάδια, στέρνες και θάλασσα, ούτε ότι θα λασπωθούμε, ούτε ότι θα γρατζουνιστούμε, ούτε ότι θα πάθουμε ηλίαση, ούτε ότι θα ποντιάσουμε, ούτε ότι θα βγάλουμε πυρετό αλλά ούτε και ότι θα χαθούμε. Όχι ότι ήμασταν καλύτεροι από τα σημερινά παιδιά. Οι γονείς, οι δάσκαλοί μας και η κοινωνία συνολικά ήταν τότε που μας αντιμετώπιζαν ως πιο υπεύθυνους. Κι εμείς τους το ανταποδίδαμε στο πολλαπλάσιο. Και του χρόνου με το καλό!