Ένα αξέχαστο οδοιπορικό στις Αραβάνες

Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αρχαίας Ελεύθερνας (Πρινέ) δεν ξέχασε και φέτος το χρέος του στην παράδοση και την ιστορία.

Και την επόμενη αμέσως Κυριακή από την εορτή του Προφήτη Ηλία, οργάνωσε το καθιερωμένο προσκύνημα στις Αραβάνες. Το εκκλησάκι του Άη Γιώργη έπρεπε να λειτουργηθεί.

 

Αυτή τη χρονιά δεν δίστασα να ανταποκριθώ στην πρόσκληση.

 

Ομολογώ, μάλιστα, ότι περίμενα με ανυπομονησία αυτή την ευκαιρία.

 

Ήθελα πολύ να γνωρίσω από κοντά την περιοχή που έγινε φωλιά ανταρτών, εραστών της λευτεριάς, τίμιων αγωνιστών και πατριωτών με δράση και περγαμηνές ανδρείας.

 

Γιώργης Αγγελιδάκης, Γιάννης και Αλέκος Μαθιουδάκης, καπετάν Λεμονιάς και τόσοι άλλοι που συναντώ εμβαθύνοντας στα άδυτα της τοπικής ιστορίας, μεγάλωσαν την επιθυμία μου να γνωρίσω ένα τόσο σημαντικό μετερίζι λευτεριάς όπως ήταν οι Αραβάνες στον Ψηλορείτη.

 

Παρά το γεγονός ότι ο γάμος της κόρης του και άλλες υποχρεώσεις είχαν στερήσει την επάρκεια ύπνου στον πρόεδρο του συλλόγου κ. Μιχάλη Αποστολάκη, ήταν στην ώρα του για να ξεκινήσουμε, αφού είχε την καλοσύνη να με μεταφέρει στον τόπο συνάντησης.

 

 

Μετά από την τόσο ευχάριστη διαδρομή να ‘μαστε πάλι στην Αρχαία Ελεύθερνα (Πρινέ) που κοντεύουμε να θεωρούμε χωριό μας, με τόσο καλούς φίλους που έχουμε εκεί.

 

Όλοι έτοιμοι για την αναχώρηση. Επιστράτευσα τη φαντασία μου για να βρεθώ συντομότερα στις Αραβάνες. Φανταζόμουνα μια άγρια δασωμένη περιοχή, γεμάτη σπηλιές που θα έκρυβαν τους αντάρτες.

 

Ξεκινήσαμε και ο κ. Αποστολάκης, μου έλεγε καθ΄οδόν, πόση ευγνωμοσύνη ένιωθαν οι Πρινιανοί για το δώρο της πολιτείας να χαράξει τον δρόμο που επιτρέπει στα αγροτικά να πλησιάζουν στις περιουσίες των ανθρώπων. Ήθελα να του απαντήσω, αλλά είχε στο μεταξύ ξεκινήσει η «τραμπάλα» και η ταλαιπωρία του οχήματος σε ένα έδαφος καθόλου φιλικό για τις ρόδες του.

Παρά το σκαμπανέβασμα απολάμβανα τη φύση και μάθαινα από τον υποχρεωτικό συνοδό μου για τον τρόπο που οι παλιοί Πρινιανοί μοίραζαν τις περιουσίες στα παιδιά τους.

 

Θαύμασα ακόμα μια φορά τη σοφία αυτών των απλών ανθρώπων, που τους χαρακτήριζε το αίσθημα του δικαίου αλλά και την αγαθότητα στις σχέσεις, αφού έβλεπες κοινές καλλιέργειες στις εκτάσεις του ενός, μεταξύ συγγενών με σωστή μοιρασιά.

Δεξιά μου μια μεγάλη σειρά από κουτιά μαρτυρούσαν τον τόπο παραγωγής αυτού του εξαιρετικού σε ποιότητα μελιού που είναι από τα ευλογημένα δώρα του Πρινέ. Κάθε κουτί είχε και τα αρχικά του παραγωγού.

 

 

 

Στο μεταξύ ανεβαίναμε και όλο ανεβαίναμε. Και ο δρόμος δύσβατος και σε μερικά σημεία αρκετά επικίνδυνος.

 

Αν όμως, σκεφτήκαμε, τον περνούσε ένα από τα τουριστικά τρενάκια, τι θέα θα απολάμβανε ο επισκέπτης.

 

Είναι απερίγραπτη. Μάταια προσπαθήσαμε να την καταγράψουμε με την κάμερα σε κίνηση. Ένα ποικιλόχρωμα ζικ ζάκ ήταν το αποτέλεσμα. Έτσι περιοριστήκαμε να την απολαύσουμε, εμείς τουλάχιστον, χωρίς άλλη σκέψη.

 

Καθ’ οδόν ο κ. Αποστολάκης μάς έδειξε το σημείο που ανέβαιναν στις Αραβάνες από το Αρκάδι.

 

Πραγματικά λοιπόν η περιοχή ήταν ένα κομβικό σημείο και τώρα καταλαβαίνουμε πόσο ιδανική ήταν για τις ανάγκες του αγώνα.

Μετά από διαδρομή σαράντα λεπτών που η θέα και η καλή παρέα κάνει ενδιαφέρουσα και βοηθά να ξεχνάς τον κακοτράχαλο δρόμο, φθάσαμε στον προορισμό μας στο εκκλησάκι του Άη Γιώργη. Εκεί είναι το καθιερωμένο τάμα των Πρινιανών. Να λειτουργείται η εκκλησούλα και να αναβιώνει η παράδοση. Και η εκπλήρωση του τάματος άρχισε με τη χάραξη του δρόμου πριν από αρκετά χρόνια.

 

 

 

Παλιό το γραφικό εκκλησάκι που δεν χωρεί καλά καλά τους ψάλτες. Με βία και κανά δυο προσκυνητές. Το γενικό πρόσταγμα έχει εδώ ο κ Γιάννης Εμμ. Δροσάκης, γιος αγωνιστή, που πρωτοστατεί χρόνια στην καθιέρωση του προσκυνήματος αυτού. Ένα μνημόσυνο τιμής για τον ήρωα πατέρα του και τους άλλους αγωνιστές που κατέφυγαν στις Αραβάνες να οργανωθούν και να πολεμήσουν τον εχθρό.

 

Θυμηθήκαμε σχετικές αναφορές του ιστορικού και επίτιμου διευθυντή Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κ. Θεόδωρου Πελαντάκη, στα «ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ» τον Ιούλιο του 2007:

 

«……Στο εκκλησάκι του Άη Γιώργη, στην αρκαδιώτικη περιοχή των Αραβάνων, υψόμετρο 1.400 μέτρα, βρεθήκαμε το περασμένο Σάββατο 14 Ιουλίου ύστερα από πρωτοβουλία της φιλολόγου Σταυρούλας Παγκάλου, η οποία επί 17 χρόνια, ως Παπαδιαμάντεια «σημαιοφόρος της πανηγύρεως» μεριμνά (μαζί με άλλους Πρινιανούς, που τώρα λέγονται (Αρχαιοελευθερνιώτες) να γίνεται λειτουργία εκεί …..Μετά το τέλος της κατανυκτικής λειτουργίας, έφθασε η ώρα για να επισκεφθούμε έναν ιστορικό τόπο, του οποίου την ακριβή θέση αγνοούσαν (μέχρι το περασμένο Σάββατο) ακόμα και οι βοσκοί που ζουν στην περιοχή: η Σπηλιά των Αραβάνων. Πέρυσι, σε ανάλογη προσπάθεια, ένας βοσκός μάς οδήγησε στην υποτιθέμενη σπηλιά. Μόλις όμως μπήκαμε μέσα, ο μοναδικός άνθρωπος της συντροφιάς, που μπορούσε να επιβεβαιώσει του λόγου το αληθές, αναφώνησε «παίρνω όρκο ότι δεν είναι αυτή η σπηλιά που γυρεύουμε», δηλαδή η σπηλιά-λημέρι των ανταρτών του ΕΑΜ κατά τη διάρκεια της γερμανοκατοχής.

 

Πέρυσι φύγαμε απογοητευμένοι και με πολύ σκεπτικισμό για αυτό το γεγονός της λήθης και της άγνοιας. Φέτος όμως, ο φορτωμένος με πολλά -ήντα στην πλάτη γιατρός Γιώργης Αγγελιδάκης, μόλις φτάσαμε στην πραγματική σπηλιά, μάς βεβαίωσε με δυο λέξεις: «αυτή είναι».»

 

Αλήθεια είχαμε ξεχάσει τη σπηλιά. Μα και γι’ αυτή δεν ήρθαμε εδώ πάνω;

 

Σηκωθήκαμε από τη θέση μας και την αναζητήσαμε με το μάτι, γιατί που δύναμη να φτάσουμε ως εκεί;

 

« Δέστε εκεί …» μάς λέει ο κ. Κώστας Παρασύρης. Και οδηγεί τη ματιά μας σε μια πλευρά που μόνο ψυχωμένοι ήρωες θα είχαν τη δύναμη να επισκέπτονται σε τόσο τακτική βάση.

 

 

 

Ανατρέχουμε και πάλι στις σημειώσεις του κ. Πελαντάκη γιατί αξίζει τον κόπο:

 

«Η ονομασία της κορυφής στην οποία υπάρχει η σπηλιά, αναφέρει, είναι «Βιτσίλα». Σαν να ήξεραν όσοι πριν από αιώνες της έδωσαν αυτό το όνομα ότι εκτός από τις Βιτσίλες (αετοί της Κρήτης) θα ζούσαν εκεί οι Σταυραετοί της Εθνικής Αντίστασης.

Μόνο μια φορά κατάφεραν οι γερμανοί να φτάσουν στη σπηλιά των Αραβάνων-αρχηγείο της Αντίστασης. Οι γερμανοί έγιναν αντιληπτοί και, όπως ήταν αυτονόητο, οι αντάρτες αναχώρησαν προς άλλες κορυφές του Ψηλορείτη, αφού αντάλλαξαν λίγους πυροβολισμούς με τους κατακτητές. Εκείνοι διασκόρπισαν τα «έπιπλα» των ανταρτών, που δεν ήταν άλλα από ξερά κλαδιά για στρώμα και κάποια-ελάχιστα κουζινικά για την ετοιμασία φαγητού, όταν δεν μπορούσαν να τους φέρουν έτοιμο από τα γύρω χωριά-τροφοδότες.

 

Η σπηλιά είναι εντελώς αλλιώτικη από άλλες: ένας πέτρινος στύλος (πεσσός) υποβαστάζει την οροφή. Έτσι η σπηλιά έχει δύο εισόδους. Είναι αρκετά ευρύχωρη. Η μόνη αλλοίωση που έχει γίνει (μετά την κατοχή) είναι ένας (ξερο) πέτρινος τοίχος χαμηλός, που τη μοιράζει σε δυο «τμήματα».

 

Τα παραπάνω «μεμαρτύρηκεν ο βιώσας και εωρακός» Γιώργης Αγγελιδάκης, ο οποίος ήταν στον τομέα της διαφώτισης-πληροφόρησης κατά την εποχή της αντίστασης (εικοσάχρονος περίπου) και είχε ανηφορίσει πολλές φορές από το χωριό-τροφοδότη Πρινέ, μέχρι τη σπηλιά (με τα πόδια σε συνεχή ανήφορο, χρειαζόταν γρήγορο-πεταχτό βάδισμα μιας ώρας περίπου).»

 

 

 

Θα αποδίδαμε την αποκλειστικότητα της αγωνιστικής φωλιάς στην περιοχή αν δεν υπήρχαν οι πολύτιμες σημειώσεις του κ. Πελαντάκη που μάς πληροφορεί:

 

« Όταν διασπάστηκε η ενιαία Εθνική Αντίσταση (ΕΑΜ) 26 Μαΐου 1943 στο Ρέθυμνο, δημιουργήθηκε η άλλη (τοπική) αντιστασιακή οργάνωση (ΕΟΡ-Εθνική Οργάνωση Ρεθύμνου). Το αρχηγείο-λημέρι της ήταν στον άλλο Πρινέ (κοντά στο Ατσιπόπουλο) σε απόσταση 15 λεπτών με τα πόδια από το χωριό (αρχηγός ήταν ο Χρήστος Τζιφάκης, συνταγματάρχης σε αποστρατεία).»

 

Η ευωδιά από το θυμίαμα μας επαναφέρει στο σήμερα. Ο Άη Γιώργης ο δημοφιλέστατος άγιος μάς ευλογεί από την εικόνα. Το κοντάρι του μάς θυμίζει τώρα τη δύναμη της πίστης που μπορεί να μας γλιτώσει από τους δράκους που μάς περιβάλλουν και απειλούν την πατρίδα μας.

 

Ο παπα Κωστής Τσιλιγκάκης, λειτουργεί και μια μυσταγωγική ατμόσφαιρα δημιουργείται. Ο νεαρός κ. Νίκος Ξεξάκης από την Ελεύθερνα, που πρόσφατα χειροθετήθηκε από τον σεβασμιότατο μητροπολίτη μας κ.κ. Ευγένιο, αναγνώστης, βοηθά στο ψαλτήρι. Ακόμα και τα τζιτζίκια παίρνουν σειρά στην υμνολογία προς τον ποιητή των πάντων.

 

Σε τι ξεχασμένο Παράδεισο βρισκόμαστε ξαφνικά…

 

Τελειώνει η θεία λειτουργία κι αρχίζει η ευλογία των άρτων. Είναι ζυμωμένοι από τα άξια χέρια των νοικοκυράδων του χωριού.

Ο πολύτιμος πάντα κ. Βασίλης Αποστολάκης, αντιστράτηγος ε.α της ΕΛΑΣ, μιλά για την ημέρα, για τη  συμβολική αυτή επίσκεψη και τον απώτερο σκοπό της και μάς βοηθά να γνωρίσουμε την περιοχή, ορμητήριο του περίφημου καπετάν Λεμονιά και των άλλων ανταρτών.

 

Στο μεταξύ ο πρόεδρος του χωριού ο κ. Κώστας Παρασύρης με την πληθωρική πάντα διάθεση για φιλοξενία ετοιμάζει το αντικριστό. Οι φωτιές έχουν ανάψει. Πρόθυμα βοηθούν και οι άλλοι κύριοι της συντροφιάς με τον πρόεδρο κ. Μιχάλη Αποστολάκη να μην παίρνει ανάσα.

 

Εκεί στην εξοχή στο έδαφος που δεν σου προσφέρει καμιά σταθερότητα στήνεται το καθιερωμένο γεύμα της αγάπης.

 

« Όπως οι πρώτοι χριστιανοί» μάς λέει ο παπά Κωστής ευλογώντας το τραπέζι.

 

Τα επιδέξια χέρια των κυριών ξετυλίγουν πετσέτες και αποκαλύπτονται δελεαστικά εδέσματα που σκανδαλίζουν τη γεύση. Ευωδιάζει το τυρί αγνό γάλα, αφού σερβίρεται κατευθείαν από τα χέρια του παραγωγού.

 

Αυτό που δεν περνά απαρατήρητο είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί που μοιράζονται αναμνήσεις από τα παιδικά τους χρόνια δεν είναι σκυμμένοι στο πιάτο τους όσο και αν προκαλεί τη γεύση, για να προλάβουν να απολαύσουν το φαγητό τους.

 

Ξεσυνερίζονται ποιος θα σερβίρει μια λιχουδιά στο πιάτο του διπλανού. Μα τι άνθρωποι είναι τέλος πάντων αυτοί οι Πρινιανοί; Σαν να ζουν για να προσφέρουν στους άλλους. Μοιράζονται και τη μπουκιά έτσι από αγάπη. Ξεχνώ το φαγητό μου γιατί αυτό το θέαμα με έχει κυριολεκτικά ξελογιάσει. Δεν χορταίνω να τους βλέπω. Ανάμεσα και η Ρίτα Μάρκου Αποστολάκη, που θυμάμαι μικρό κοριτσάκι κι είναι τώρα μαθήτρια γυμνασίου. Μόλις έχει κερδίσει σε κλήρωση και την εικόνα, δώρο φίλου του χωριού, για το καλό της μέρας. Σμίγουν οι ηλικίες αδιάκριτα. Δεν λείπει ο σεβασμός αλλά περισσεύει η επιθυμία για κάποιο πείραγμα. Ό,τι ακριβώς δείχνει καθαρή καρδιά.

 

Στο ποτήρι ευωδιάζει το ντόπιο κρασί. Αλλά δεν αλλάζουμε το νερό με τίποτα. Νερό που θέλεις να πίνεις συνέχεια. Από τη βρύση που έπιναν και οι αντάρτες μαθαίνουμε.

 

 

 

Ξεστρατίζει ο νους. Εμείς εκεί τώρα απολαμβάναμε όλα τα αγαθά του Θεού. Οι αντάρτες όμως κάποτε μοιράζονταν τα λιτά τρόφιμα από το υστέρημα των Πρινιανών και των άλλων πατριωτών από τα γύρω χωριά που τα χαλάλιζαν για τους αγωνιστές. Κι ας πεινούσαν οι ίδιοι.

 

Ψωμί, ελιές, λίγο τυρί τι άλλο να έτρωγαν; Οι πέτρες ήταν μετά το προσκεφάλι τους για να κλέψουν λίγο ύπνο. Ήθελαν αφάνταστα κοπιαστικό ποδαρόδρομο για να φτάσουν εκεί πάνω. Πουθενά μονοπάτι. Και αυτό που μάς γεμίζει ευγνωμοσύνη και θαυμασμό είναι ότι κανένας δεν τους υποχρέωσε να ζουν αυτή τη ζωή Θα μπορούσαν να είναι στο σπίτι τους, να καλλιεργούν το χωραφάκι τους, να χαίρονται τη σύντροφο και τα παιδιά τους και να ζουν την απλή και τόσο μίζερη ζωή του σκλάβου. Ετούτο, όμως, ποιος από αυτούς που έχουν ρωμέικη φύτρα μπορεί να αντέξει;

 

Μοιραζόμαστε τις σκέψεις μας με τον κ. Βασίλη Αποστολάκη, γιο ήρωα και συγγενή άλλων ηρώων.

 

Συμφωνεί απόλυτα και μάς λέει πόσο περήφανοι νιώθουν οι νεότεροι για τους ηρωικούς προγόνους τους.

 

 

Αλήθεια τι να σημαίνει η λέξη Αραβάνες;

Σύμφωνα με τον κ. Θεόδωρο Πελαντάκη είναι άγνωστο ακόμη και στους ειδικούς επιστήμονες-γλωσσολόγους του ιστορικού λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών. Η μόνη μαρτυρία της λέξης που εκείνοι έχουν συναντήσει σ’ όλη την Ελλάδα είναι Αραβανιά=τόπος εκγύμνασης, προπόνησης αλόγων. Να σχετίζονται τα χαμηλά και ομαλά (χωμάτινα) τμήματα της περιοχής με διαδρομές εκγύμνασης αλόγων σε παλαιότερες εποχές, ώστε να προήλθε από εκεί η ονομασία του (μακρο) τοπωνυμίου Αραβάνες; Η παραπέρα έρευνα θα δείξει.

 

Επειδή και το άρθρο ασχολείται με την ανάγκη αξιοποίησης της περιοχής δανειζόμαστε την επιχειρηματολογία του κ. Πελαντάκη που αναφέρει μεταξύ άλλων στο τόσο ενδιαφέρον άρθρο του.

 

Μεγάλο μέρος αυτής της τεράστιας περιοχής ανήκει ιδιοκτησιακά στην Ιερά Μονή Αρκαδίου. Άλλα τμήματα ανήκουν στους Δήμους (δημοτικά διαμερίσματα) και άλλα είναι ιδιωτικά.

 

Πριν από λίγα χρόνια ανοίχτηκαν αγροτικοί δρόμοι (από τις τεχνικές υπηρεσίες της νομαρχίας Ρεθύμνου) για τη διευκόλυνση των κτηνοτρόφων, αλλά και ως πρόνοια για την προστασία των πολύτιμων συστάδων δάσους της περιοχής. Ο καλύτερος δρόμος για να πάει κανείς στις Αραβάνες είναι από την Αρχαία Ελεύθερνα (Πρινέ) Μυλοποτάμου. Άλλος δρόμος: από το Αρκάδι. Οπωσδήποτε όμως χρειάζεται τζιπ (ή ψηλό αυτοκίνητο) και οδηγό (γνώστη της περιοχής) για να μην περιπλανηθεί κανείς στα πολυδαίδαλα αγροτικά δρομάκια. Οι ορειβάτες (Ε.Ο.Σ. Ρεθύμνου) γνωρίζουν την περιοχή, αφού έχουν περπατήσει σ’ αυτήν από πολλά χρόνια, συνδυάζοντας άσκηση και θαυμασμό, απόλαυση του ανάγλυφου της περιοχής, της χλωρίδας και της πανίδας της… Άλλοι τυχεροί που έχουν διασχίσει την περιοχή είναι μερικοί κυνηγοί. Επίσης βοσκοί από τα χωριά του μέσου και πάνω Μυλοπόταμου.

 

Η βασική πηγή νερού, η «Αρκαδιώτικη» όπως λέγεται, έχει «καλλιεργηθεί» από τις τεχνικές υπηρεσίες της νομαρχίας Ρεθύμνου.

Τόσο από το σημείωμα του κ. Θεόδωρου Πελαντάκη όσο και από τα τόσο σημαντικά στοιχεία που μάς δίνει ο κ. Βασίλης Αποστολάκης φαίνεται πόσο αξίζουν μια ανάδειξη οι Αραβάνες.

 

« Αξίζουν, προσθέτει ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου κ. Μιχάλης Αποστολάκης, επειδή εκτός από το φυσικό περιβάλλον, μπορούν οι επισκέπτες μας να απολαύσουν και τα παραδοσιακά μας προϊόντα που είναι μοναδικά σε ποιότητα και γεύση. Κι αν συνεχίσουν οι αρχαιολογικές έρευνες εκεί που ακούμε πως ήταν κέντρο εκπαίδευσης των στρατιωτών στην Αρχαία Ελεύθερνα, τότε θα δούμε πολύ καλύτερες μέρες στο χωριό μας, αφού θα έχει να παρουσιάσει περισσότερα αρχαιολογικά ενδιαφέροντα».

 

 

 

Δεν ξέρουμε αν θα έχουμε τη φυσική αντοχή να επισκεφθούμε ξανά τις Αραβάνες. Θα μας μείνει αξέχαστο πάντως το πρωινό της Κυριακής, που ευλογηθήκαμε σε ένα μικρό ταπεινό ξωκκλήσι ενός μεγάλου αγίου της πίστης μας και απολαύσαμε μια από τις καλύτερες πλευρές της κρητικής φύσης με τη συντροφιά τόσο εκλεκτών ανθρώπων όπως είναι οι κάτοικοι της Αρχαίας Ελεύθερνας. Άνθρωποι πιστοί και αφοσιωμένοι πάντα στις παραδόσεις των δοξασμένων προγόνων τους.