O μήνας Ιανουάριος κατά τραγική σύμπτωση σημαδεύτηκε από δυο ιστορικά γεγονότα, δυο συγκλονιστικές περιπτώσεις μαρτυρίου Ρεθεμνιωτών, που τιμώνται στο νομό μας με ιδιαίτερη λαμπρότητα.
Εκτός από το δράμα της Λαμπηνής, με την ατέλειωτη λειτουργία, που τιμήσαμε προ ημερών, έχουμε και την εκατόμβη που σημειώθηκε στο σπήλαιο Μελιδονίου το Γενάρη του 1824.
Από τα σημαντικότερα σπήλαια και ο Γεροντόσπηλιος, στο γραφικό Μελιδόνι του Μυλοποτάμου, από τα ωραιότερα της Ελλάδας, όπως μας πληροφορούν κορυφαίοι σπηλαιολόγοι. Το Σπήλαιο Μελιδονίου, γνωστό και ως Γεροντόσπηλιος όπως προαναφέραμε, είναι ένα αξιοθαύμαστο δημιούργημα της φύσης σε υψόμετρο 220 μέτρων, στα νότια του βουνού Κουλούκωνα, κοντά στο ομώνυμο χωριό.
Το ίδιο το σπήλαιο διακρίνεται από αψιδωτή είσοδο με θέα τον Ψηλορείτη, ενώ εσωτερικά αποτελείται από δύο κύριες αίθουσες που αναπτύσσονται σε δύο επίπεδα με έντονη κλίση και πλούσιο λιθωματικό διάκοσμο. Μάλιστα, υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα λατρευτικά σπήλαια.
Εκεί λατρεύονταν ο Ταλέως Ερμής κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους. Πρόκειται για μια τοπική λατρεία, όπου ο μυθικός γίγαντας από χαλκό Τάλως συνδέονταν με τον θεό Ερμή. Προγενέστερα, κατά την νεολιθική και μινωική εποχή λατρεύονταν στο σπήλαιο μόνο ο γίγαντας Τάλως, που σύμφωνα με τον μύθο είχε αναλάβει την προστασία και την ασφάλεια της Κρήτης από τους εξωτερικούς εχθρούς.
Οι πρώτες πληροφορίες μας για το σπήλαιο του Μελιδονίου είναι του 15ου αιώνα, όταν το 1445 εντοπίστηκε στα αριστερά της εισόδου χαραγμένη επιγραφή του 1ου ή 2ου αιώνα π.Χ., από ένα Ρόδιο ο οποίος είχε πάει εκεί για να κάνει το τάμα του στον θεό Ερμή. Μάλιστα κατά τον Sieber (1817), εκεί υπήρχε και δεύτερη επιγραφή οι οποία αναφέρεται από επισκέπτες του σπηλαίου έως τον 19ο αιώνα. Αργότερα, το 1923, σε ιταλική αρχαιολογική έρευνα η επιγραφή δεν εντοπίστηκε.
Μπαίνοντας στο σπήλαιο του Μελιδονίου συναντάμε την κεντρική αίθουσα, η οποία διακλαδώνεται προς βορρά και ανατολή οδηγώντας σε δύο κατευθύνσεις με υπέροχο και ποικιλόμορφο λιθωματικό διάκοσμο. Σταλακτίτες και σταλαγμίτες δημιουργούν ένα εντυπωσιακό σύμπλεγμα στο εσωτερικό του σπηλαίου και προσφέρουν ένα ονειρικό θέαμα στον επισκέπτη. Σταλακτίτες, σταλαγμίτες, κολόνες συνθέτουν τον επιβλητικό και ατμοσφαιρικό του διάκοσμο ενώ η πρώτη αίθουσα του είναι μια από τις μεγαλύτερες και πιο εντυπωσιακές της Κρήτης.
Είναι τόσο υποβλητικό το περιβάλλον που αισθάνεσαι να βρίσκεσαι σε άλλους κόσμους κατεβαίνοντας σήμερα τα σκαλιά. Αισθάνεσαι ξαφνικά περιτριγυρισμένος από ένα διάκοσμο που σου δίνει την αίσθηση ότι έφθασες στο βασίλειο του Άδη όπως η μυθολογία έδωσε τροφή στη φαντασία μας να υποθέτει. Ανασκαφές έδειξαν συνεχή χρήση του χώρου από την ύστερη νεολιθική περίοδο έως τα ρωμαϊκά χρόνια, αναδεικνύοντας το μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον του σπηλαίου. Πιστεύεται πως ήταν ένα από τα μεγαλύτερα λατρευτικά σπήλαια της αρχαιότητας, αφιερωμένο στον θεό Ερμή και στον γίγαντα Τάλω.
Μια και το έφερε η περίσταση ας θυμηθούμε κάτι περισσότερο για τον γίγαντα που ο δήμος Μυλοποτάμου προβάλει ιδιαίτερα και με σπουδαίες πολιτιστικές εκδηλώσεις πανελλήνιας εμβέλειας.
Το πρώτο «ρομπότ»
Όπως θα γνωρίζουν οι περισσότεροι ο Τάλως ήταν μυθικός χάλκινος γίγαντας, το πρώτο ρομπότ στην ιστορία, που προστάτευε την μινωική Κρήτη από κάθε επίδοξο εισβολέα. Αποτελεί μια από τις προσφιλέστερες μυθικές προσωπικότητες του κόσμου. Καθώς έμεινε να αναφέρεται στο γοητευτικό κόσμο του μύθου, ο Τάλως δεν γεννήθηκε αλλά φτιάχτηκε είτε από τον ίδιο το Δία ή σύμφωνα με άλλες παραλλαγές του μύθου με την εντολή του Δία από τον πολυτεχνίτη Δαίδαλο ή τον Ήφαιστο, θεό της φωτιάς και του σιδήρου.
Ο Τάλως, ένας χρυσός σκύλος που δεν του ξέφευγε κανένα θήραμα και μία φαρέτρα με βέλη που δεν έχαναν ποτέ τον στόχο τους. ήταν τα τρία δώρα του Μέγιστου των θεών, Δία, προς την αγαπημένη του Ευρώπη που του χάρισε τρεις γιους, το Μίνωα, μυθικό βασιλιά της Κνωσού, τον Ραδάμανθυ και τον Σαρπηδόνα.
Σε νόμισμα που βρέθηκε στο μινωικό ανάκτορο της Φαιστού, ο Τάλως απεικονίζεται νέος, γυμνός και με φτερά στους ώμους. Πιθανώς τα φτερά εξηγούν τη μεγάλη του ταχύτητα, αφού μπορούσε τρεις φορές τη μέρα να γυρίσει ολόκληρη την Κρήτη. Αυτά μας δίνει το διαδίκτυο σε ανάλογες αναζητήσεις. Και η συνέχεια είναι εξίσου ενδιαφέρουσα αν κρίνουμε από τα παρακάτω.
Εξωτερικά ο Τάλως έμοιαζε με θεόρατο άντρα που το σώμα του ήταν φτιαγμένο από χαλκό. Είχε μία και μόνη φλέβα που του έδινε ζωή. Αυτή ξεκινούσε από τον αυχένα και κατέληγε στους αστραγάλους ενώ αντί για αίμα έτρεχε μέσα της λιωμένο μέταλλο. Στους αστραγάλους του υπήρχε σφηνωμένο ένα χάλκινο καρφί που δεν άφηνε να χυθεί το υγρό που τον κρατούσε στη ζωή.
Ο γίγαντας εθεωρείτο ο φύλακας της Κρήτης και αργότερα θα συναντήσουμε πολλές αναφορές στον μυθικό αυτό ήρωα που κάποιοι χαρακτήρισαν και πρόγονο του Διγενή Ακρίτα.
Υπάρχει μία παράδοση ότι κάποιοι Σαρδόνιοι (από τη Σαρδηνία της Ιταλίας) είχαν από το γίγαντα «καυτό» τέλος, γι’ αυτό τα νεκρά τους κορμιά βρέθηκαν με στόματα ανοιχτά από τον πόνο και τη φρίκη.
Όπως λέει ο μύθος, ο Τάλως αφού σύντριβε ή έκαιγε τους εχθρούς της Κρήτης, ξεσπούσε σε γέλια. Ίσως από αυτό κατάγεται η έκφραση «σαρδόνιο γέλιο», δηλαδή το σαρκαστικό γέλιο του νικητή μίας αναμέτρησης, που κομπάζει και ειρωνεύεται τους ηττημένους.
Ο Τάλως δεν είχε όμως μοναδικό χρέος να προστατεύει την Κρήτη από εχθρούς αλλά και από κάθε είδους αδικία. Γύριζε τρεις φορές το χρόνο όλα τα χωριά του νησιού κουβαλώντας στην πλάτη του χάλκινες πλάκες με χαραγμένους τους θεϊκούς-δίκαιους νόμους. Σκοπός ήταν να φροντίζει να τηρούνται αυτοί οι νόμοι στην επαρχία.
Οι χάλκινες πλάκες που κουβαλούσε ίσως ήταν μεταγενέστερη προσπάθεια να εξηγηθεί με τη λογική γιατί αναφέρεται σαν χάλκινος.
Στις πόλεις υπεύθυνος για την τήρηση των νόμων ήταν ο Ραδάμανθυς, που μαζί με τον αδερφό του, Μίνωα, μετά το θάνατό τους έγιναν κριτές των ψυχών στον Άδη, σύμβολα απόλυτης δικαιοσύνης.
Για να το δούμε και λίγο παραπέρα από τον κόσμο του μύθου ο χάλκινος ήρωας, Τάλως, κατά τους εδικούς, συμβολίζει την τεχνολογική εξέλιξη στον τομέα της μεταλλουργίας στα προϊστορικά-μινωικά χρόνια. Είχαν φτάσει σε τόσο υψηλό επίπεδο, ώστε έφτιαξαν με τη φαντασία τους έναν χάλκινο υπερήρωα να τους προστατεύει.
Μια άλλη πολύ σημαντική ιδιότητα του Τάλω ήταν αυτή σαν λειτουργός δικαιοσύνης. Αυτό υποδηλώνει τη σπουδαιότητα που απέδιδαν στην αρχαία Κρήτη στο θεσμό της δικαιοσύνης.
Αυτή ήταν η παράμετρος του μύθου που έκανε το σπήλαιο του Μελιδονίου τόσο σπουδαίο. Υπάρχει όμως εκεί το ματωμένο αποτύπωμα της ιστορίας που έμεινε να θυμίζει ένα ακόμα βωμό θυσίας των υπόδουλων για τη λευτεριά τους.
Εκείνο τον Οκτώβρη του 1823
Όπως συνέβαινε σε κάθε επανάσταση το σπήλαιο ήταν ο πιο σίγουρος τόπος για να ζητήσει καταφύγιο κάθε κυνηγημένος. Ιδιαίτερα οι «χαΐνηδες» οι επαναστάτες του καιρού τους που μάχονταν για τη λευτεριά.
Εκείνο τον Οκτώβρη του 1823, η κατάσταση είχε γίνει αφόρητη στο Μυλοπόταμο εξαιτίας του Χουσεΐν μπέη που με τους στρατιώτες του ρήμαζε τα πάντα.
Όταν οι άμοιροι κάτοικοι έφθασαν στα όριά τους αποφάσισαν να βρουν τόπο να καταφύγουν μήπως και σωθούν από τον αιμοσταγή Τούρκο.
Και μια μέρα 370 γυναικόπαιδα και 30 οπλοφόροι μπήκαν, στο σπήλαιο του Μελιδονίου, με την ελπίδα να σωθούν.
Ο Χουσεΐν, μόλις το πληροφορήθηκε, τους πολιορκούσε συνέχεια, ζητώντας να παραδοθούν.
Οι αγωνιστές βέβαια με απαράμιλλο θάρρος έδειχναν την περιφρόνησή τους στις απειλές αυτές προκαλώντας και ζημιά στον εχθρό με αρκετά θύματα από τους άνδρες του.
Για τρεις ολόκληρους μήνες κράτησε αυτή η κατάσταση κάνοντας τον Χουσείν να λυσσάξει από το κακό του. Ήταν αδιανόητο γι’ αυτόν πως μια χούφτα ψυχές του έκαναν τέτοιο χουνέρι. Όταν είδε κι απόειδε ότι δεν είχε καμιά ελπίδα να υποτάξει τους ελεύθερους πολιορκημένους στο σπήλαιο αποφάσισε να δώσει τέλος στην άνιση αυτή αναμέτρηση, με τον πιο φρικτό τρόπο.
Μεσούντος του Γενάρη 1824, οι πολιορκητές έκλεισαν τα ανοίγματα του σπηλαίου με κλαδιά και άναψαν φωτιές. Αυτό είχε ως τραγικό αποτέλεσμα να γεμίσει καπνούς το σπήλαιο που όσο περνούσε η ώρα γίνονταν πυκνότεροι. Οι μάνες απελπισμένες έσφιγγαν τα παιδιά τους στην αγκαλιά τους που έκλαιγαν γοερά μέχρι που σώπαιναν για πάντα αδυνατώντας να αναπνεύσουν. Ένας μετά τον άλλο οι γενναίοι εκείνοι πέθαιναν από ασφυξία. Ο Χουσεΐν είχε πετύχει επιτέλους να τους υποτάξει αλλά ακόμα και στο θάνατο δεν κατάφερε να τους ταπεινώσει.
Ο καιρός περνούσε και από τα γύρω χωριά είχαν αρχίσει να ανησυχούν για την τύχη των έγκλειστων καθώς ο Χουσεΐν είχε στρέψει αλλού το ενδιαφέρον του. Αν είχαν καταφέρει να τον απωθήσουν οι πολιορκημένοι γιατί δεν επέστρεφαν στον τόπο τους; Και τα γυναικόπαιδα γιατί ήταν εξαφανισμένα;
Κάποια μέρα δυο συγγενείς αποφάσισαν να μπουν στο σπήλαιο για να δουν τι συμβαίνει και τι απέγιναν οι δικοί τους. Πλησίασαν ανενόχλητοι κι όσο έβλεπαν ότι κανένας δεν τους εμποδίζει, κακό προαίσθημα τους κυρίευσε. Η απέραντη σιωπή τους τρόμαζε. Έκαναν καρδιά και προχώρησαν. Μπήκαν στο σπήλαιο αλλά αυτό που αντίκρισαν όσο προχωρούσαν στα ενδότερα τους πάγωσε. Ήταν τόσο φρικτό το θέαμα που αντίκρισαν ώστε ο ένας ξεψύχησε επιτόπου από το σοκ και ο άλλος τρελάθηκε. Πέθανε αργότερα χωρίς να μπορέσει να συνέλθει από αυτά που αντίκρισε.
Ο χώρος που βρέθηκαν οι τιμημένοι νεκροί ονομάστηκε «Αίθουσα των Ηρώων». Εκεί διατηρούνται τα οστά των μαρτύρων, μέσα σε πέτρινο οστεοφυλάκιο. Στην είσοδο του Σπηλαίου συναντάμε και ένα παρεκκλήσι στο οποίο κατά την επέτειο της σφαγής πραγματοποιείται τελετή στην μνήμη των μαρτύρων.
Κι είναι προς τιμήν του δήμου Μυλοποτάμου που συνεχώς αναβαθμίζει τις εκδηλώσεις τιμής του ιστορικού γεγονότος για να μεταλαμπαδευτεί και στις επόμενες γενιές το μεγαλείο μιας ακόμα σημαντικής σελίδας στην τοπική ιστορία.
