Έντονη ανησυχία για τις εξαρτήσεις εφήβων από νόμιμες και παράνομες ουσίες

Ως ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα που χρήζει άμεσης παρέμβασης χαρακτηρίζεται η εξάρτηση των εφήβων από ναρκωτικές ουσίες. Ένα πρόβλημα το οποίο χαρακτηρίζεται διαχρονικό και δεν δείχνει ουσιαστικά τάσεις περιορισμού, αντιθέτως η εξάρτηση της ουσίας μπορεί να αλλάζει με τα χρόνια όμως ο εθισμός σε ουσίες και μάλιστα επικίνδυνες για την υγεία εξακολουθεί να υφίσταται προκαλώντας ανησυχία και εύλογους προβληματισμούς για το νεαρό της ηλικίας των εξαρτημένων. Άλλωστε, όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες, οι εξαρτήσεις από ουσίες παρατηρούνται εντονότερα στην εφηβεία και αυτό εξηγείται επιστημονικά καθώς ο εγκέφαλος των εφήβων είναι περισσότερο επιρρεπής.

Η πρόληψη επισημαίνεται ως η μοναδική λύση αντιμετώπισης των εξαρτήσεων στην εφηβική ηλικία μέσα από παρεμβάσεις που χαρακτηρίζονται απαραίτητες, τόσο στον χώρο της οικογένειας όσο και του σχολείου.

Τα παραπάνω επισημάνθηκαν μεταξύ πολλών άλλων χρήσιμων στοιχείων στη διάρκεια ημερίδας που πραγματοποιήθηκε το πρωί του Σαββάτου στο Ωδείο Ρεθύμνης, την οποία διοργάνωσε το διατμηματικό πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών του τμήματος Ψυχολογίας και της Ιατρικής Σχολής του πανεπιστημίου Κρήτης «Κλινικές παρεμβάσεις στις εξαρτήσεις» και η πρότυπη μονάδα θεραπείας εξαρτήσεων ΟΚΑΝΑ Ρεθύμνου.

Χαρακτηριστικά, ο Γιώργος Παναγής, καθηγητής βιοψυχολογίας του τμήματος Ψυχολογίας και διευθυντής του ΔΠΜΣ «Κλινικές παρεμβάσεις στις εξαρτήσεις», επεσήμανε πως πρόσφατες ευρωπαϊκές έρευνες δείχνουν ότι αλλάζουν οι εξαρτησιογόνες ουσίες, οι οποίες πλέον χαρακτηρίζονται πιο επικίνδυνες από ότι στο παρελθόν και οι εξαρτήσεις στην εφηβική ηλικία δείχνουν να αυξάνονται καθώς γίνεται χρήση ουσιών νόμιμων και παράνομων από πολύ μικρές ηλικίες.

Χαρακτηριστικά, μιλώντας στα «Ρ.Ν.», ο κ. Παναγής ανέφερε: «Η Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών καθιερώθηκε το 1987 από τη γενική συνέλευση του ΟΗΕ και είναι μια μέρα ευαισθητοποίησης και κινητοποίησης της ευρύτερης κοινωνίας και των επιστημόνων, πάνω στο θέμα της εξάρτησης, ένα πρόβλημα δυναμικό που υπάρχει και θα υπάρχει, μολονότι μπορεί να αλλάζει από εποχή σε εποχή. Οι τάσεις αλλάζουν. Για παράδειγμα τα τελευταία χρόνια βλέπουμε ότι δεν είναι της μόδας η χρήση ηρωίνης. Υπάρχει πανευρωπαϊκά μια μείωση στη χρήση ηρωίνης, εν τούτοις έχουν αρχίσει τα τελευταία χρόνια να δημοσιοποιούνται περισσότερα και να κυκλοφορούν, ιδιαίτερα ανάμεσα σε νέους και εφήβους, νέες ουσίες εξαρτησιογόνες και επίσης να υπάρχει πολύ εκτεταμένη χρήση κάνναβης και μάλιστα κάνναβης κακής ποιότητας που είναι τοξική γιατί έχει πολύ υψηλή περιεκτικότητα σε ΔΔ9-τετραϋδροκανναβινόλη και έχει πολύ χαμηλή περιεκτικότητα στην προστατευτική ουσία σε πολλές δράσεις της κάνναβης την κανναβιδιόλη. Έτσι λοιπόν φαίνεται από τα τελευταία στοιχεία που ανακοινώθηκαν αυτό τον μήνα για την κατάσταση των ναρκωτικών στην Ευρώπη, ότι υπάρχει αύξηση στη χρήση των ψυχοδιεγερτικών, όπως η κοκαΐνη και πολύ μεγάλη χρήση στην κάνναβη και υπάρχουν αυξημένα αιτήματα στην Ευρώπη, συμβαίνει και στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια και περιμένουμε και επιπλέον αύξηση αιτημάτων για την κάνναβη από νέους. Οπότε βλέπουμε ότι η εικόνα εξάρτησης μπορεί να αλλάζει και από ηρωίνη να πηγαίνουμε σε νέες ουσίες να συνεχίσει να χρησιμοποιείται πάρα πολύ η επικίνδυνη κάνναβη από τους νέους. Επομένως το πρόβλημα της εξάρτησης μολονότι μπορεί να είναι δυναμικό και να αλλάζει δεν φεύγει από το προσκήνιο» και πρόσθεσε ότι: «Η εξάρτηση δεν εμφανίζεται ξαφνικά στη ζωή του ανθρώπου. Είναι ένα πρόβλημα το οποίο δεν εξαρτάται από έναν αιτιολογικό παράγοντα και χρειάζεται επαγρύπνηση και της κοινωνίας και κυρίως τη οικογένειας και του σχολείου που παίζουν καθοριστικό ρόλο στη  διάπλαση των νέων. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να στραφεί η κοινωνία σε σωστή ενημέρωση, σε τακτικές και δραστηριότητες πρόληψης προκειμένου να προλάβουμε την ανάπτυξη της εξάρτησης».

Ο κ. Παναγής εξήγησε πως ο εθισμός και η εξάρτηση των νέων σε ουσίες είναι πολύ εύκολο να συμβεί εξαιτίας της ευπλαστότητας του εγκεφάλου σε αυτή την ηλικία της εφηβείας, τονίζοντας χαρακτηριστικά πως «είναι πολύ εύκολο να εξαρτηθεί κανείς στην εφηβεία γιατί ο εγκέφαλος του είναι ιδιαίτερα εύπλαστος και μπορεί να αλλάξει πάρα πολύ και περισσότερα από όσο στην ενήλικη ζωή από τις εθιστικές ουσίες. Γι’ αυτό είναι πιο εύκολο και βλέπουμε δυστυχώς ότι τα τελευταία χρόνια έχει πέσει το όριο χρήσης. Ξεκινούν πολύ νωρίς στο γυμνάσιο ακόμα και στο δημοτικό, ειδικά με το αλκοόλ, το οποίο δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι και αυτό μια εξαρτησιογόνος ουσία, ένα φάρμακο ακόμα και αν είναι νόμιμο» και συνέχισε υποστηρίζοντας πως: «Η εφηβεία είναι μια ηλικιακή περίοδος με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και συμπεριφορά από την πλευρά των εφήβων και επίσης ο εγκέφαλος των εφήβων και των προεφήβων αναπτύσσεται -ο εγκέφαλος δεν έχει αναπτυχτεί πλήρως μέχρι τα 25 έτη- οπότε στην εφηβεία ο εγκέφαλος ακόμα αναπτύσσεται και μπορεί να επηρεαστεί καταλυτικά από εθιστικές ουσίες και αυτό συμβαίνει και με το αλκοόλ- και κάνουμε ιδιαίτερη αναφορά γιατί είναι μια νόμιμη ουσία, κυκλοφορεί πολύ εύκολα, είναι απομυθοποιημένη από πολλούς, θεωρείται αθώα. Υπάρχουν έφηβοι που δεν θεωρούν το αλκοόλ εθιστική ουσία και δεν θεωρούν πρόβλημα τη συχνή κατανάλωση του. Οπότε το αλκοόλ μπορεί να επηρεάσει διαφορετικά τον εγκέφαλο των εφήβων. Οι έφηβοι ούτως ή άλλως έχουν διαφορετική συμπεριφορά από τους ενήλικες και επομένως είναι ένας πληθυσμός πάρα πολύ σημαντικός στο επίπεδο της πρόληψης και της ενημέρωσης, δεδομένου ότι ο πειραματισμός με το αλκοόλ ξεκινά στην προεφηβεία συνήθως και τα προβλήματα που μπορούν να προκύψουν από τη χρήση είναι πολύ μεγάλα».

Ο ίδιος υποστήριξε ότι η πρόληψη είναι το παν και σε αυτό τον τομέα θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα από την πολιτεία: «Πρέπει να στρέψουμε τους νέους σε άλλες δραστηριότητες και άλλες μορφές ευχαρίστησης στην καθημερινή ζωή, όπως είναι ο αθλητισμός, τα σπορ η σωματική άσκηση, η μουσική, οι τέχνες και το διάβασμα» είπε.

Η Παρασκευή Ζιώγου, ψυχολόγος ΜΑ Βιοηθική, υπεύθυνη πρότυπης μονάδας θεραπείας εξαρτήσεων ΟΚΑΝΑ Ρεθύμνου στη διάρκεια της ημερίδας μίλησε για τα θεραπευτικά προγράμματα του ΟΚΑΝΑ που απευθύνονται σε εφήβους. Από την εμπειρία της στη μονάδα ανέφερε πως γίνεται χρήση νόμιμων και παράνομων ουσιών από εφήβους και τόνισε πως υπάρχει μεγάλη δυσκολία στην αναγνώριση των σημαδιών εξάρτησης των εφήβων από τους γονείς τους.

Χαρακτηριστικά, σε σχετικές δηλώσεις της η κ. Ζιώγου ανέφερε: «Είμαστε 16 χρόνια στην υπηρεσία των πολιτών του Ρεθύμνου. Ξεκινήσαμε ως ομάδα εφήβων το 2003 και οι έφηβοι είναι ένας πληθυσμός που έχουμε δουλέψει αρκετά. Οι έφηβοι γενικά όχι μόνο στο Ρέθυμνο κάνουν χρήση ουσιών και αλκοόλ και άλλων ουσιών και πειραματίζονται. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι θα αναπτύξουν μια διαταραχή χρήσης ή ότι θα διογκώνει το πρόβλημα. Η εφηβεία όμως είναι μια περίοδος που τα παιδιά ρισκάρουν, αμφισβητούν τον κίνδυνο που προκαλούν, δοκιμάζουν τα όρια τους, από την άλλη όμως επειδή υπάρχει μια δυσκολία να ελέγχουν τις παρορμήσεις τους είναι αυτό που τους ωθεί στη χρήση ουσιών σε συνδυασμό βέβαια με άλλα προβλήματα που έχουν να κάνουν με το περιβάλλον τους, την οικογένεια, προβλήματα αυτοεκτίμησης κ.τ.λ. Η αλήθεια είναι ότι οι έρευνες έχουν δείξει ότι τουλάχιστον στη χρήση αλκοόλ το Ρέθυμνο έχει αρνητική πρωτιά. Περιμένουμε τώρα μια άλλη έρευνα που έχει ολοκληρωθεί για να δούμε τα αποτελέσματα της, για το ποια είναι η τάση ως προς της χρήση ουσιών. Το σημαντικό για εμάς είναι να υπάρχουν εξειδικευμένα προγράμματα με εξειδικευμένες υπηρεσίες σε εφήβους που αντιμετωπίζουν προβλήματα από τη χρήση ουσιών. Η αλήθεια είναι ότι οι έφηβοι δεν απευθύνονται μόνοι τους για θεραπεία. Χρειάζεται περίπου μια δεκαετία για να μπορέσουν οι ίδιοι να αναγνωρίσουν το πρόβλημα και τις συνέπειες του, ώστε να απευθυνθούν από μόνοι τους. Συνήθως απευθύνονται σε εμάς οι γονείς γι’ αυτό και οι παρεμβάσεις μας επικεντρώνονται στην οικογένεια και οι οποίοι γονείς θα φέρουν τα παιδιά τους σε εμάς και η δουλειά μας είναι να βοηθήσουμε τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν ότι η χρήση ουσιών τους δημιουργεί προβλήματα και στον εαυτό τους και στις σχέσεις τους και στη συμπεριφορά τους. Είναι αλήθεια ότι οικογένειες δεν είναι έτοιμες να αναγνωρίσουν το πρόβλημα. Ειδικά το θέμα της χρήσης αλκοόλ στους εφήβους είναι κάτι που το αναγνωρίζουν εφόσον έχει προχωρήσει αρκετά, δηλαδή όταν το παιδί τους γυρίσει μεθυσμένο στο σπίτι αρκετές φορές. Τότε θα συνειδητοποιήσουν ότι κάτι πρέπει να κάνουν. Άλλοι το δικαιολογούν γιατί είναι και λίγο θέμα κουλτούρας του Ρεθύμνου, ότι εντάξει παιδιά είναι θα βγουν και θα πιουν, κάτι που είναι τελείως λάθος σε αυτή την ηλικία. Για τις άλλες ουσίες μόνο όταν οι ίδιοι οι γονείς ανακαλύψουν τις ουσίες, τότε θα ταρακουνηθούν και θα ζητήσουν βοήθεια από κάποιο πρόγραμμα. Δυσκολεύονται δηλαδή να αναγνωρίσουν τα σημάδια της χρήσης και αυτός είναι ένας στόχος μας. Πως θα μπορέσουμε να ευαισθητοποιήσουμε τους γονείς να αναγνωρίσουν έγκαιρα τα σημάδια, γιατί όσο πιο έγκαιρη είναι η αναγνώριση του προβλήματος τόσο μεγαλύτερες είναι πιθανότητες να υπάρχει αίσια έκβαση» και αναφερόμενη στα θεραπευτικά προγράμματα είπε: «Θεωρώ ότι το πρόγραμμα είναι αποτελεσματικά γιατί  υπάρχει η διάθεση και η επιστημονική κατάρτιση στο να μπορέσουμε να εξελιχτούμε και εμείς οι ίδιοι και να σχεδιάσουμε τέτοιου τύπου παρεμβάσεις οι οποίες θα είναι αποτελεσματικές».

Για τις αλήθειες και τους μύθους σχετικά με την κάνναβη μίλησε ο Ανδρέας Καστελλάκης, αν. καθηγητής βιοψυχολογίας του τμήματος Ψυχολογίας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών του πανεπιστημίου Κρήτης, ο οποίος τόνισε πως έχει αλλάξει με το πέρασμα των χρονών η ουσία της κάνναβης, η οποία πλέον είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη. «Ο κόσμος πολλές φορές μιλά με εικασίες, με σχόλια που συναντά στο διαδίκτυο ή και με παλαιότερα δεδομένα. Το ένα μεγάλο πρόβλημα είναι αυτό πολλές φορές υπάρχει η αίσθηση ότι η κάνναβη είναι κάτι πολύ ήπιο και ενδεχομένως δεν δημιουργεί προβλήματα. Αυτή είναι μια πραγματικότητα που απηχεί δεδομένα της δεκαετίας του 70. Τα σημερινά δεδομένα δείχνουν ότι έχει αλλάξει η κάνναβη. Δεν είναι διαφορετικό το φυτό αλλά η περιεκτικότητα της στη δραστική ουσία. Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 μιλάγαμε για μια κάνναβη στη δραστική ουσία της τάξης του 1-2%. Σήμερα μιλάμε για κάνναβη, η οποία με βάση τα επίσημα στοιχεία, υπερβαίνει το 12% με βάση αποσπασματικές μετρήσεις μπορεί να φτάσουν και πάνω από 40%. Αυτό από μόνο του διαμορφώνει ζητήματα. Αυτά φαίνεται ότι ενώ στο παρελθόν το μεγάλο ερώτημα ήταν «αν πεθαίνει κάποιος από την κάνναβη». Σε αυτό το ζήτημα αν κάποιος κάνει κατανάλωση δεν πεθαίνει. Όμως δυνητικά μπορεί να πεθάνει, για παράδειγμα να οδηγήσει χωρίς να έχει καλό συντονισμό των κινήσεων, των εκτιμήσεων, των αποστάσεων και να προκύψει κάποιο τροχαίο ατύχημα. Είναι σίγουρο ότι λόγω των υψηλών αυτών ποσοστών Δ9-τετραϋδροκανναβινόλη που κυκλοφορεί εμφανίζονται πολύ αυξημένα κρούσματα, κάτι που στο παρελθόν δεν ίσχυε, η σχέση ήταν διαφορετική. Έπαιρναν περιστασιακά και ήταν ελάχιστοι. Τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να αυξάνεται το ποσοστό των ανθρώπων που έχουν μια ενδογενή ευαλωτότητα, δηλαδή γενετικής φύσεως ζητήματα και μετά από βαριά και μακροχρόνια κατανάλωση κάνναβης αρχίζουν και εμφανίζουν ψυχωτικά επεισόδια. Επομένως τίθενται ζητήματα κομβικά. Ένα άλλο μεγάλο ζήτημα είναι ότι η κρίσιμη ηλικία είναι οι νέοι και αυτό που έχει διαπιστωθεί είναι ότι αν ξεκινήσει κάποιος κάνναβη από μικρή ηλικία οι πιθανότητες να αντιμετωπίσει μια σειρά από ζητήματα σε επίπεδο λειτουργίας εγκεφάλου σε επίπεδο εξάρτησης και επίπεδο εκδήλωσης ψυχωτικών διαταραχών είναι πολύ αυξημένη».

Ο Δήμος Φωτόπουλος, ψυχίατρος, αντιπρόεδρος ΔΣ Οργανισμού Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) αναφέρθηκε σε έρευνες για τη χρήση ουσιών στην Ευρώπη και την Ελλάδα, επισημαίνοντας πως το 2018 υπήρξε αυξημένη παραγωγή ναρκωτικών στην Ευρώπη, όπως την κοκαΐνη και την κάνναβη και ταυτόχρονα περιορίστηκε ο αριθμός νέων χρηστών ηρωίνης ενώ έκαναν την εμφάνιση τους νέες ψυχοδραστικές ουσίες – συνθετικά κανναβινοειδή.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε τον τελευταίο χρόνο σε ότι αφορά την κάνναβη και τη χρήση της στην Ευρώπη αυτή αφορά το 7,2% του πληθυσμού, ενώ το 26,3% των ατόμων ηλικίας 15-64 ετών έχουν κάνει χρήση μια φορά στη ζωή τους, ενώ το 4,1% των νέων ηλικίας 15-34 ετών έχουν κάνει χρήση τον τελευταίο χρόνο στην Ευρώπη. Σε ότι αφορά τη χώρα μας ο κ. Φωτόπουλος αναφέρθηκε στα στοιχεία της έρευνας του 2015 σύμφωνα με τα οποία ένας στους δέκα εφήβους στην Ελλάδα ηλικίας 165 ετών (9,1%) ανέφερε ότι είχε κάνει χρήση κάνναβης έστω και μία φορά στη ζωή, ενώ το 4,1 % έχει κάνει χρήση κάνναβης μια φορά τον τελευταίο μήνα.

Στον χαιρετισμό του στη διάρκεια της εκδήλωσης ο υπουργός Υγείας Ανδρέας Ξανθός μίλησε για όσα έγιναν την περίοδο της οικονομικής κρίσης στον τομέα των εξαρτήσεων όπου, όπως είπε, η κυβέρνηση, παρά τη  λιτότητα, έδωσε έμφαση στον τομέα αυτόν, ενώ υποστήριξε ότι απαιτείται μια ολιστική παρέμβαση μέσα από συνέργειες και συνεργασίες με φορείς.

Μεταξύ άλλων ο κ. Ξανθός είπε: «Επειδή ακριβώς η εξάρτηση είναι πολυπαραγοντικό φαινόμενο, επειδή χρειάζεται ολιστική προσέγγιση γι’ αυτό ακριβώς απαιτούνται διατομεακές δράσεις και συνέργειες. Και δεν μπορεί να είναι μονόπλευρη η προσέγγιση σ’ αυτό το πολύ σύνθετο και οξυμμένο πρόβλημα, το οποίο υπήρχε πάντα και το οποίο οξύνθηκε την περίοδο της κρίσης, όπου και ο προστατευτικός φραγμός και υποστηρικτικός δεσμός της οικογένειας υποχώρησε, αλλά και τα σύνθετα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα ώθησαν ένα μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού σε εξαρτητικές συμπεριφορές και φυσικά λόγω της κρίσης και της λιτότητας αδυνάτησε η παρουσία του δημόσιου συστήματος αντιμετώπισης των εξαρτήσεων. Αυτό που χρειάζεται είναι να έχουμε ως στόχο την πληρέστερη και αποτελεσματικότερη κάλυψη των αναγκών των εξαρτημένων ατόμων. Δεν υπάρχουν καλά και κακά προγράμματα. Δεν υπάρχουν ιδανικές προσεγγίσεις. Όλοι οι δημόσιοι φορείς που ασχολούνται με εξαρτήσεις έχουν επιστημονική ταυτότητα και ιστορικότητα και τον ιδιαίτερο ρόλο στο να συμβάλλουν σε μια ολιστική παρέμβαση με βάση τις εξατομικευμένες ανάγκες των ατόμων. Αυτό είναι το στοίχημα και αυτό είναι το μήνυμα μας όλα αυτά τα χρόνια. Προσπαθήσαμε να στηρίξουμε και να εξασφαλίσουμε την επιβίωση των δημοσίων δομών, αυτό ήταν το στοίχημα μέσα στην κρίση δεν θέλαμε να επιτρέψουμε στα πλαίσια τις λιτότητας και της δημοσιονομικής πειθαρχίας να καταρρεύσουν προγράμματα, τα οποία προφανώς απευθύνονται σε έναν ευάλωτο και περιθωριοποιημένο πληθυσμό, ο οποίος συνήθως δεν έχει δημόσια φροντίδα και δεν έχει δημόσιο λόγο. Γι’ αυτό χρειάζεται ειδική μέριμνα και ειδική προστασία. Η ιδέα είναι αυτή διασύνδεση και συνέχεια των προγραμμάτων δικτύωσης με τις υπόλοιπες δημόσιες δομές και της πρωτοβάθμιας φροντίδας και της ψυχικής υγείας και των κοινωνικών υπηρεσιών της αυτοδιοίκησης και του κράτους μέσα από μια ολιστική προσέγγιση μπορούμε να ελπίζουμε σε ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των προβλημάτων των εξαρτημένων, που να ξεκινούν από την πρόληψη μέχρι την έγκαιρη παρέμβαση, την αντιμετώπιση της πολιτικής της μείωσης της βλάβης της υποκατάστασης με τελικό στόχο την τελική απεξάρτηση και την κοινωνική επανένταξη. Απαιτούνται συνέργειες και αυξημένοι πόροι. Έχουμε δρομολογήσει σημαντικές παρεμβάσεις αξιοποιώντας ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά εργαλεία για να γίνουν πολυδύναμα κέντρα σε όλη τη χώρα, τα οποία θα επιτρέπουν τη συνέργεια των δημόσιων φορέων και καινοτόμες παρεμβάσεις κάλυψης των αναγκών των εξαρτημένων, ξενώνες αστέγων, κινητές μονάδες αξιοποιώντας και το πολύ καλό μοντέλο των κινητών ομάδων ψυχικής υγείας, υπάρχουν πόροι που έχουν δρομολογηθεί σε αυτή την κατεύθυνση, 27 εκ. ευρώ σε συνεργασία με περιφερειακές αυτοδιοικήσεις. Έχει γίνει προσπάθεια να παραχθεί ένα εθνικό σχέδιο δράσης για αλκοόλ, ένα μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας το οποίο έχει κοινωνική νομιμοποίηση».