Από τους πιο πρόθυμους συνεργάτες σε ιστορικές έρευνες ο Αμαριώτης λόγιος, ποιητής, συγγραφέας, και συνεχιστής των παραδόσεων κ. Σταύρος Φωτάκης αντιστράτηγος ε.α της ΕΛ.ΑΣ.Εκτός των άλλων του οφείλουμε και σημαντικές λεπτομέρειες για το χωριό του τον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου και των προσωπικοτήτων που το τίμησαν με τον αγώνα και το έργο τους.
Αυτή τη φορά ο κ. Φωτάκης μας παρουσιάζει μερικούς Άϊ -Γιαννιώτες που διακρίθηκαν στο μέτωπο της Μικράς Ασίας με τα στοιχεία αυτά από το πολύτιμο αρχείο του σκιαγραφούμε τους ήρωες εκείνους.
Ξεκινάμε με τον Στυλιανό Γεωρ. Μπριλλάκη.Γεννήθηκε το 1890 στον Άϊ Γιάννη Αμαρίου Ρεθύμνης και ήταν γιος του Γεώργιου Αντωνίου Μπριλλάκη και της Ελένης Καλογεράκη, από την Αγ. Παρασκευή Αμαρίου.
Ήταν κι αυτός ένα σφακιανό κλωνάρι από το Μουρί Αποκορώνου.
Τελείωσε το Γυμνάσιο Ρεθύμνου και το 1907 κατετάγη εθελοντής στην Κρητική Χωροφυλακή. Έλαβε μέρος στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο 1912 και στον Ελληνοβουλγαρικό πόλεμο 1913. Το 1912 έλαβε μέρος στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης ως μέλος της Κρητικής Χωρ/κής, η οποία έκανε μια γενική εκκαθάριση των Βουλγάρων απ’ τη Θεσσαλονίκη. Συνέχισε τις υπηρεσίες του στη Μακεδονία. Στα είκοσι οκτώ του χρόνια, προήχθη σε Ταγματάρχη Χωρ/κής, κάτι που δείχνει την αξιοσύνη του γιατί ήταν ο νεότερος στο βαθμό αυτό.
Η ανδραγαθία του έχει σχέση με τη σύλληψη σεσημασμένων ληστών.
Βρέθηκε στο μέτωπο της Μικράς Ασίας, μαζί με τον Αναστάσιο Χομπίτη, ο οποίος αργότερα στεφάνωσε τον Μπριλλάκη με τη Μαρία Κριάρη απ’ τα Σφακιά.
Για τη δράση του Στυλιανού Μπριλλάκη, ως υπομοιράρχου από το 1919 έως το 1922, στην περιοχή του Αιδινίου,αναφέρει σε άρθρο του ο αντισυνταγματάρχης Χωροφυλακής Γ. Πορτάλης με τίτλο: «Η μεσογίς» (Μυτιλήνη 20 Ιουνίου 1926).
«Μεσογίς είναι μια ορεινή και δασώδης έκτασης μεταξύ Θείρων και Αϊδινίου της Μ. Ασίας στην οποία κατοικούσανε Μουσουλμάνοι και αποτελούσανε την λεγόμενη φυλή των Ζεϊμπέκιδων, γενναίοι και ριψοκίνδυνοι και ζούσανε ως επί το πλείστον ληστρική ζωή. Από τη Μεσογίδα είχανε την καταγωγή τους οι μεγάλοι λήσταρχοι της Ανατολής και εκεί εκπαιδεύοντο και συνεργάτες τους. Μετά την αποβίβαση του Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη στις 2 Μαΐου 1919 και την επέκτασή του σε όλη την περιοχή του Αϊδινίου οι περισσότεροι λήσταρχοι φύγανε από τη Μεσογίδα πήγανε στο Κράτος του Κεμάλ και αφού οργανωθήκανε και εξοπλισθήκανε, μπήκανε στην Ελληνική ζώνη και επιδοθήκανε σε καταστροφές και λεηλασίες. Μετά την καταστροφή του Ελληνισμού του Αϊδινίου στις 19 Ιουνίου 1919 όλο το βάρος της καταδίωξης των ληστοσυμμοριών των ονομαζόμενων Τσέτηδων έπεσε στη Χωροφυλακή. Για το σκοπό αυτό ανατέθηκε η αρχηγία και η διοίκηση των μεταβατικών αποσπασμάτων σε Αξιωματικούς της Χωροφυλακής μεταξύ των οποίων και στον τότε υπομοίραρχο Στυλιανό Μπριλλάκη. Ένα ολόκληρο ογκώδη τόμο θα μπορούσε να γράψει κανείς για να εξιστορήσει με λεπτομέρεια τη δράση του καθενός φιλότιμου και γενναίου Αξιωματικού, αλλά περιορίζεται στην απλή μόνο περιγραφή των κυριότερων γεγονότων και επεισοδίων τα οποία καταδεικνύουν τον ηρωισμό και την αυταπάρνηση των ανδρών της Χωροφυλακής από τους οποίους πολλοί βρήκανε το θάνατο. Το έτος 1921 ένα από τα αποσπάσματα του υπομοιράρχου Στυλιανού Μπριλλάκη συνεπλάκη στο χωριό Ισικλάρ με δεκαμελή Τουρκική συμμορία κατά την οποία σκοτώθηκαν δυο Τούρκοι αντάρτες και ένας χωροφύλακας. Αργότερα επίσης το υπό τον Υπομοίραρχο Στυλιανό Μπριλλάκη απόσπασμα ενήργησε εκκαθάριση από τις ληστρικές συμμορίες των Τσετών στο ίδιο χωριό, Ισικλάρ, και κατά την συμπλοκή σκοτώθηκαν δύο ακόμη αντάρτες και οι υπόλοιποι εξαφανίστηκαν και κρυφτήκανε στα γύρω βουνά. Περί τα τέλη του έτους 1921 λησταντάρτες μπήκανε επανειλημμένα στην πόλη Θείρα και σκοτώσανε ένα χωροφύλακα, άλλον τραυματίσανε και άλλον αιχμαλωτίσανε, γι’ αυτό και ο επόπτης των Μεταβατικών αποσπασμάτων Στυλιανός Μπριλλάκης έλαβε δραστικότερα μέτρα και κατόρθωσε να εξοντώσει και να εκδιώξει από την πόλη την ληστοσυμμορία αφού σκοτώθηκαν δέκα από τα μέλη της. Για τα κατορθώματά του ο υπομοίραρχος Στυλιανός Μπριλλάκης χαρακτηρίζεται γενναίος και δραστήριος αξιωματικός, γι’ αυτό τον μήνα Αύγουστο του έτους 1922 και εφόσον συνεχίζοντο οι ληστρικές επιθέσεις στην περιφέρεια της Μεσογίδος συγκροτήθηκε στην πόλη Θείρα ένα ισχυρό απόσπασμα που αποτελείτο από εκατό στρατιώτες και ογδόντα χωροφύλακες και μια διμοιρία πολυβόλα. Επικεφαλής τέθηκε ο υπομοίραρχος Στυλιανός Μπριλλάκης ο οποίος ξεκίνησε από την έδρα του και φθάνοντας στο χωριό Μπαρνζιλάκ συνάντησε μια Τουρκική συμμορία, την οποία διασκόρπισε σκοτώνοντας δύο και στη συνέχεια έκαψε το χωριό που φιλοξένησε τη συμμορία. Την επομένη ημέρα συνέχισε το Απόσπασμα τις εκκαθαρίσεις και συνάντησε στο χωριό Άκσε-Σεχίρ μια άλλη συμμορία Τσετών, η οποία τράπηκε σε φυγή, αφού σκοτώθηκαν δύο από τα μέλη της. Την επομένη ημέρα πρωί-πρωί το ίδιο απόσπασμα με επικεφαλής τον υπομοίραρχο Στυλιανό Μπριλλάκηέφταξε στο χωριό Μπαλαξή – Μπολάς, όπου υπήρχανε πληροφορίες ότι εδρεύει το κύριο Σώμα των Τουρκικών συμμοριών. Πράγματι στο χωριό αυτό υπήρχανε 200 Τσέτες οι οποίοι είχανε καταλάβει επίκαιρες θέσεις και περιμένανε να επιτεθούνε στο Απόσπασμα. Δεν το κατάφεραν όμως, γιατί κυκλωθήκανε με επιδεξιότητα από το απόσπασμα τους οποίους διασκορπίσανε, αφού σκοτώσανε περίπου πενήντα συμμορίτες Τσέτες και στη συνέχεια κάψανε το χωριό που τους φιλοξένησε. Το ισχυρό Απόσπασμα με επικεφαλής τον υπομοίραρχο Στυλιανό Μπριλλάκη συνέχισε την καταδίωξη των Τσετών στο χωριό Καγιάκιοι, το οποίο κατέλαβε και σκότωσε πέντε αντάρτες Τούρκους. Η καταδίωξη συνεχίστηκε από το ίδιο Απόσπασμα με επικεφαλής τον Υπομοίραρχο Στυλιανό Μπριλλάκη στο χωριό Τοπάλκιοι, στο οποίο έγινε νέα μάχη, στην οποία σκοτώθηκαν δέκα Τούρκοι και το χωριό καταλήφθηκε. Το ίδιο Απόσπασμα του Υπομοιράρχου Στυλιανού Μπριλλάκη επιτέθηκε την επομένη κατά των Τούρκων ληστανταρχών στο χωριό Βελανίδι τους οποίους έτρεψε σε φυγή, αφού σκότωσε δέκα πέντε. Η καταδίωξη των ληστανταρτών συνεχίστηκε από το υπό τον υπομοίραρχο Στυλιανό Μπριλλάκη απόσπασμα το οποίο απέκλεισε μια ομάδα από αυτούς στο χωριό Τοπουσλέρ και σκότωσε δώδεκα, μια άλλη συμμορία στο χωριό Καρακλησά και σκότωσε δέκα πέντε και στο χωριό Αρπά-Ντερέ σκότωσε άλλους πέντε. Στο χωριό Αραπλή ανασυντάχθηκαν οι Τούρκοι συμμορίτες και περιμένανε το απόσπασμα Στυλιανού Μπριλλάκη και ακολούθησε αληθινή μάχη κατά την οποία σκοτώθηκαν περίπου πενήντα Τούρκοι και οι διασωθέντες ετράπηκαν και πάλι σε άτακτο φυγή. Οι εκκαθαρίσεις συνεχίστηκαν στον ορεινό όγκο του Αϊδινίου χωρίς καμιά αντίσταση και χωρίς απώλειες ανδρών του αποσπάσματος με αποτέλεσμα την πλήρη αποσύνθεση και διάλυση των συμμοριών εκτός από μια συμμορία τριάντα ατόμων υπό τον γενναίο και πανούργο Ιμπραήμ Χασαντσαουσορλαρλή. Τη συμμορία αυτή εγνώριζε ο υπομοίραρχος Στυλιανός Μπριλλάκης από την αρχή, αλλά δεν κατόρθωσε να ανακαλύψει πουθενά και η οποία επιδίδετο σε ληστρικές πράξεις σε βάρος φιλήσυχων και ευυπόληπτων Τούρκων. Κατόπιν τούτου ο διοικών τα καταδιωκτικά αποσπάσματα υπομοίραρχος Στυλιανός Μπριλλάκης διεμήνυσε στον Ιμπραήμ πως αυτά που κάνει και σκοτώνει ομοθρήσκους του για να τους ληστεύει δεν είναι πράξεις ενός καλού παλικαριού αλλά είναι έργα δολοφόνου και πρόστυχου ληστή και αν είναι αληθινό παλικάρι πρέπει να μετρηθεί με τα Αποσπάσματα ή με τον ίδιο (Μπριλλάκη) και όχι να σκοτώνει άοπλους πολίτες. Ο Ιμπραήμ αρνήθηκε ότι διαπράττει τέτοια κακουργήματα εναντίον των ομοθρήσκων του, απεδέχθη όμως να συναντηθούν μόνοι τους για να υποδείξει τους δολοφόνους των ομοθρήσκων του και μάλιστα να τιμωρήσει αυτούς δια θανάτου εφόσον θα ανεστέλετο η καταδίωξή του. Ο υπομοίραρχος Στυλιανός Μπριλλάκης πείσθηκε, ανέστειλε για μερικές ημέρες την καταδίωξή του και δήλωσε στον Ιμπραήμ ότι αν πράγματι ανακαλύψει τους δολοφόνους, θα ενεργήσει να του δοθεί αμνηστία από την Ελληνική Κυβέρνηση. Η συνάντηση έγινε με όλες τις προφυλάξεις και χώρισαν οι δυο αντίπαλοι σαν δυο καλοί φίλοι. Μετά από οκτώ ημέρες ο υπομοίραρχος Στυλιανός Μπριλλάκης δέχτηκε πράγματι στο γραφείο του στη Θείρα, μέσα σε ένα ντορβά το κεφάλι ενός μονόφθαλμου διάσημου ληστή της περιφέρειας και μετά από πέντε ημέρες και άλλη κεφαλή άλλου Τούρκου ληστή, θα ελάμβανε δε και άλλες ακόμη αν δεν ακολουθούσε η Μικρασιατική καταστροφή η οποία ανάγκασε την εγκατάλειψη της Ιωνίας και την αιματοβαμμένη Μεσογίδα.»
Αυτή ήτανε η δράση του υπομοιράρχου Στυλιανού Μπριλλάκη, του αληθινού ήρωα της Μ. Ασίας για τη δόξα και το μεγαλείο της Ελλάδας.
Με την οπισθοχώρηση ο Στ. Μπριλλάκης έφυγε μέσω Χίου για Αθήνα. Το 1935 έλαβε μέρος στο κίνημα του Βενιζέλου, ενώ υπηρετούσε στην Καβάλα ως διοικητής Διοικήσεως Χωρ/κής. Συνελήφθηκε, καταδικάσθηκε σε θάνατο, φυλακίσθηκε στις φυλακές Ναυπλίου για έντεκα μήνες μετά αφέθηκε ελεύθερος, αφού του δόθηκε χάρη από το Βασ. Γεώργιο Β’. Ως πολίτης πλέον το 1941 εντάχθηκε στην Εθνική Αντίσταση Αθηνών. Το 1942 έφυγε στη Μ. Ανατολή, όπου οργάνωσε την Ελληνική Χωρ/κή, μετά από πρόσκληση της εξόριστης Κυβέρνησης Τσουδερού. Τον Οκτώβριο του 1944 επέστρεψε στην Αθήνα και επάνδρωσε την Ελ. Χωρ/κή Αθηνών. Επί Κυβερνήσεως Σοφούλη ανέλαβε Αρχηγός Χωρ/κής μέχρι το 1948, οπότε αποστρατεύθηκε με το βαθμό του αντιστράτηγου. Του έχουν απονεμηθεί πάμπολλα παράσημα και μετάλλια και επ’ ανδραγαθία και βάσει των βαθμών του. Πέθανε το 1975.
Από τα αρχεία της ΕΛ.ΑΣ
Από το Αρχηγείο Ελληνικής Αστυνομίας δόθηκαν εγγράφως στον κ. Σταύρο Φωτάκη για την έρευνά του οι παρακάτω πληροφορίες :
Ο Μπριλλάκης Στυλιανός κατετάγη στην Ελληνική Χωροφυλακή την 18-09-1907 ως εθελοντής Χωροφύλακας, προήχθη στους βαθμούς:
- Υπενωμοτάρχη, 01-03-1911, • Ενωμοτάρχη, 01-03-1914,
- Ανθυπασπιστή, 14-12-1916, • Ανθυπομοίραρχο, 13-12-1917,
- Υπομοίραρχο, 01-06-1919, • Μοίραρχο, 24-12-1923,
- Ταγματάρχη, 13-06-1924 και αποστρατεύθηκε την 14-06-1935.
- Την 11-10-1943 ανεκλήθη στην ενεργό του στρατού υπηρεσία, προαχθείς στο βαθμό του αντισυνταγματάρχη και συγχρόνως του συνταγματάρχη Χωροφυλακής από 21-04-1938. • Υποστράτηγος 20-04-1945 (η προαγωγή του αυτή ελογίσθη από 22-05-1942). • Στις 21-05-1945 τοποθετήθηκε ως υπαρχηγός του Σώματος της Ελληνικής Χωροφυλακής. • Στις 07-07-1945 ανέλαβε τα καθήκοντα του Αρχηγού του Σώματος της Ελληνικής Χωροφυλακής. • Αποστρατεύθηκε με το βαθμό του αντιστράτηγου Χωροφυλακής στις 29-10-1948.
Προσέφερε εθνικές υπηρεσίες στη Μέση Ανατολή κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, υπηρέτησε τη συμμαχική υπόθεση και ως εκ τούτου συνεισέφερε στην απελευθέρωση της Ευρώπης.
Του απονεμήθηκαν μετάλλια και παράσημα ανάλογα των βαθμών που κατείχε.
Έτσι πέρασε ακόμα ένας ήρωας στο πάνθεον που μετά από πολύμοχθη έρευνα αναδεικνύει ο κ. Σταύρος Φωτάκης με ιδιαίτερη έμφαση στους Αμαριώτες τιμώντας τη γεννέτειρά του.
Αδελφός του Στυλιανού Μπριλλάκη ήταν ο Αντώνιος που γεννήθηκε στις 3 Μαΐου 1901 και σκοτώθηκε κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις στη Μικρά Ασία, σε ηλικία 20 χρόνων.
Αγησίλαος Τιτ. Καπαρός- Εμμανουήλ Μιχ. Φωτάκης
O Aγησίλαος Τιτ.Καπαρός,γεννήθηκε περί το έτος 1898 και σκοτώθηκε στο Περγάζιο Ανδριανούπολης στις 3-6-1919, κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις στη Μ. Ασία, σε ηλικία 21 ετών.
Ο Εμμανουήλ Μιχ. Φωτάκης,γεννήθηκε στο χωριό Αποδούλου Αμαρίου το έτος 1895. Υπηρέτησε στον Ελληνικό Στρατό έντεκα συνολικά χρόνια, εθελοντής στους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-1913, στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο 1914-1918, αλλά και στις πολεμικές επιχειρήσεις της Μικράς Ασίας 1919-1922. Έχουν μείνει ζωντανές στη μνήμη πάμπολλες πολεμικές ιστορίες τις οποίες επανειλημμένα είχε διηγηθεί, για τη συμμετοχή του σε μάχες της πρώτης γραμμής στο Εσκί Σεχίρ – Κιουτάχεια – ΑφιόνΚαραχισάρ, αλλά και στις πολλές ταλαιπωρίες του συνεπεία της Μικρασιατικής καταστροφής και κατά την οπισθοχώρηση του Ελληνικού Στρατού.
Οι πεσόντες του Ατσιπόπουλου
Και από τον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου ας μεταφερθούμε στο ηρωικό Ατσιπόπουλο, που έστειλε και αυτό λεβέντες στο μέτωπο της Μικράς Ασίας.
Ήρωες όπως ο Παντελής Σταγάκης που πρόσφατα σχετικά έγιναν τα αποκαλυπτήρια της προτομής του και για τον οποίο έχει κάνει ιδιαίτερες αναφορές ο αντιστράτηγος ε.α κ. Νίκος Σαμψών.
Ο Παντελής Σταγάκης γεννήθηκε στο Ατσιπόπουλο το 1866. Ήταν γιός πολυμελούς οικογένειας του Γεωργίου και της Αικατερίνης Σταγάκη και είχε τρεις αδελφούς και δύο αδελφές. Έζησε όλη την σύντομη ζωή του, μέσα στη δίνη των δύο Βαλκανικών Πολέμων, του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και την Μικρασιατική Εκστρατεία.
Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο Παντελής Σταγάκης με τον βαθμό του λοχαγού έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις του Ελληνικού Στρατού στο Μακεδονικό Μέτωπο. Τον Απρίλιο του 1918 παντρεύθηκε την Ελληνογαλλίδα Marie de Mauflie και απέκτησαν δυο κόρες, που δεν γνώρισαν τον πατέρα τους γιατί έφυγε στην Μικρά Ασία, απ’ όπου δεν επέστρεψε ποτέ.
Μετά την αποβίβαση στην Σμύρνη την 31η Μαΐου 1921 το Τάγμα του κινήθηκε ανατολικά και έδωσε την πρώτη νικηφόρα μάχη κατά των Τούρκων στη θέση Αλμπανός. Την 7η Αυγούστου πέρασε τον Σαγγάριο και συνέχισε προς το Ταμπούρ Ογλού, όπου έδωσε νέα νικηφόρα μάχη. Τέλος την 20η Αυγούστου συμμετείχε στην επίθεση κατά της τελικής αμυντικής τοποθεσίας των Τούρκων προ της Άγκυρας. Εδώ οι Τούρκοι είχαν συγκεντρώσει το σύνολο των δυνάμεων τους για να αποτρέψουν την κατάληψη της, πράγμα που πέτυχαν.
Με απόφαση της Κυβέρνησης στα τέλη Αυγούστου 1921 άρχισε η υποχώρηση του Ελληνικού Στρατού. Το Τάγμα του Παντελή Σταγάκη υποχώρησε, πέρασε πάλι τον Σαγγάριο και παρέμεινε στην περιοχή του Αφιόν Καραχισάρ μέχρι τα τέλη Ιουλίου1922. Την 16η Αυγούστου έδωσε ολοήμερη μάχη αποκρούοντας τις επιθέσεις των Τούρκων και διευκολύνοντας έτσι την υποχώρηση των Μονάδων του Ελληνικού Στρατού.Tην νύκτα της ίδιας ημέρας υποχώρησε προς την κοιλάδα του Αλή Βεράν, όπου οι δυνάμεις του Α’ και Β’ Σώματος Στρατού υπό τον στρατηγό Νικ. Τρικούπη βρέθηκαν περικυκλωμένες από ισχυρές Τουρκικές δυνάμεις και εκεί επήλθε η ολοκληρωτική καταστροφή.
Ο ταγματάρχης Σταγάκης με το Τάγμα του έδωσαν σκληρό αγώνα όλη την ημέρα αντιμετωπίζοντας υπέρτερες Τουρκικές δυνάμεις και την 18η Αυγούστου υποχώρησαν προς τις υπώρειες του βουνού Μουράτ Νταγ. Εκεί έπεσε μαχόμενος όπως και αρκετοί από τους στρατιώτες του. Ήταν τυχερός που δεν έζησε την επόμενη ημέρα της καταστροφής και αιχμαλωσίας. Η φονική μάχη του Αλή Βεράν επισφράγισε με τον πλέον τραγικό τρόπο την Μικρασιατική Εκστρατεία και καταγράφηκε με τα πλέον μελανά χρώματα στην ιστορία του έθνους μας.
Μετά το θάνατό του, του απονεμήθηκε ο βαθμός του συνταγματάρχη.
Το αφιέρωμά μας συνεχίζεται
Πηγές:
Σταύρου Φωτάκη: Βιογραφίες Στυλιανού και Αντωνίου Μπριλλάκη – Αγησίλαου Τιτ. Καπαρού και Εμμ. Φωτάκη.
Νικολάου Σαμψών: Ομιλία στην τελετή αποκαλυπτηρίων του ήρωα Παντελή Σταγάκη (5 Ιουνίου 2018).
Γ. Πορτάλης: «Η Μεσογίς» (Μυτιλήνη 20 Ιουνίου 1926).
Φωτογραφίες από το αρχείο Σταύρου Φωτάκη