Αθηνά και Βιργινία Τσουδερού: Άφησαν έντονο το αποτύπωμά τους στην πολιτική και κοινωνική ζωή

Μπορεί να τίμησαν τη γενιά τους και τα τρία παιδιά του Εμμανουήλ Τσουδερού, πρωθυπουργού της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης στο Κάιρο, από το γάμο του με τη Μαρία Θειακάκη, αλλά οι κόρες του άφησαν έντονο το αποτύπωμά τους στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας.

Η Αθηνά, η πρωτότοκη, σύνδεσε το όνομά της με τη ΧΕΝ και μέσα από το φορέα της υπηρέτησε σε πολλούς τομείς το Ρέθυμνο.

Γεννήθηκε το 1920. Αν και η θητεία της κοντά σε τομείς δράσης του πατέρα, της άνοιγε δρόμο για καριέρα πολιτικού, ο εθελοντισμός την είχε κερδίσει από νεαρή ηλικία.

Και οι αρχές της ΧΕΝ ήταν η καλύτερη έκφραση των δικών της επιδιώξεων για την ανάπτυξη, την πρόοδο και την ισοτιμία της γυναίκας. Πίστευε στον εθελοντισμό γιατί όπως έλεγε, διαμορφώνει τον πολίτη του κόσμου. Έτσι, επέλεξε τον δρόμο της εθελοντικής κοινωνικής δράσης μέσω της ΧΕΝ. Υπό την προεδρεία της, όταν η Ελλάδα βρισκόταν στη φάση της αστυφιλίας, της φτώχειας και της μετανάστευσης, δημιούργησε στη ΧΕΝ τις υποδομές για να στεγάσει και να σιτίσει τη Νέα Γυναίκα. Της εξασφάλισε εκπαίδευση, ώστε να αποκτήσει επαγγελματικά προσόντα για να αναζητήσει εργασία. Ήξερε να εμπνέει τους συνεργάτες της, να τους μεταδίδει τον ενθουσιασμό, την πίστη για το έργο, στο οποίο εκείνη τόσο βαθιά και ακλόνητα πίστευε. Οι ηγετικές της ικανότητες αναγνωρίστηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο, όταν οι, περίπου 100, εθνικές ΧΕΝ των πέντε ηπείρων, την εξέλεξαν για δύο θητείες πρόεδρο της Παγκόσμιας ΧΕΝ (1967 – 1975). Στις ομιλίες της δεν χρησιμοποιούσε ποτέ το πρώτο πρόσωπο, τη λέξη ΕΓΩ. Στο λόγο της κυριαρχούσαν οι λέξεις εμείς, εσείς, οι πριν από μας, οι νέοι… Και το εννοούσε! Ενδεικτικό του χαρακτήρα της το απόσπασμα που ακολουθεί, από την ομιλία που έκανε προς τα μέλη της ΧΕΝ Ελλάδος για την εκλογή της στο ύπατο αξίωμα της προέδρου της Παγκόσμιας ΧΕΝ: «…Σήμερα είχαμε μια μεγάλη τιμή, μια τιμή που σας ανήκει. Μία από σας εξελέγη πρόεδρος της Παγκόσμιας ΧΕΝ. Ναι, μια για σας! Γιατί μόνο χάρις στο ότι ανήκω, δημιουργήθηκα, ωρίμασα μέσα στην ομάδα μας, ήταν δυνατό να μας ζητήσει ο κόσμος να υπηρετήσουμε όλες μαζί, δι’ εμού, στη θέση αυτή… Μετά από λίγο αρχίζουν οι καινούργιες μας υποχρεώσεις. Ετοιμασθείτε. Μόνο μαζί θα μπορέσουμε να τις βγάλουμε στ’ ανοιχτά…». Η Αθηνά Αθανασίου παραμένει μέχρι σήμερα σημείο αναφοράς για πάμπολλες γυναίκες, κάθε εθνικότητας και φυλής, οι οποίες ακολουθούν τους δρόμους που εκείνη χάραξε.

Η αείμνηστη Μαρία Τσιριμονάκη που είχε συνεργαστεί στενά με την Αθηνά Αθανασίου είχε πάντα να λέει για το σπάνιο ήθος της και το πάθος της να αποφεύγει τα λόγια και να επιμένει στις πράξεις.

Η Αθηνά είχε συνδέσει τη ζωή της με τον Αθανάσιο Αθανασίου απόφοιτο της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων που έφθασε μέχρι το βαθμό του υποναυάρχου και ήταν μητέρα δυο παιδιών.

Έφυγε από τη ζωή το 2008 έχοντας αφήσει πλούσιο κοινωνικό έργο και μνήμη αγαθή.

Βιργινία Τσουδερού

Η δεύτερη κόρη του Εμμανουήλ Τσουδερού, η Βιργινία, γεννήθηκε στο Ηράκλειο το 1924.

Σπούδασε οικονομικά, φιλοσοφία και πολιτικές επιστήμες στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, δημοσιονομικά στο πανεπιστήμιο της Μινεσότα (ΗΠΑ) και οικονομικά περιφερειακής ανάπτυξης στο Ράντκλιφ-Χάρβαρντ (ΗΠΑ).

Από υπεύθυνες θέσεις υπηρέτησε με συνέπεια τις δημοκρατικές αξίες και εργάστηκε για την προώθηση των εθνικών συμφερόντων της χώρας. Παραλλήλως, έντονη υπήρξε, η μέριμνα και η ενασχόλησή της, πρακτικά, με σοβαρά κοινωνικά και πολιτιστικά ζητήματα τόσο στην Κρήτη, όσο και στην περιοχή της Θράκης, όπου παρουσιάζεται και πιο επείγουσα η ανάγκη ανάδειξής τους.

Κατά την παραμονή της στις ΗΠΑ εργάστηκε στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (1951-56), ενώ μετά την επιστροφή της στην Ελλάδα διετέλεσε συντάκτης στις εφημερίδες «Ελευθερία» και «Βήμα» (1958-1967) και σύμβουλος στην κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου.

Σημαντική υπήρξε και η αντιστασιακή της δράση κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών, ιδιαιτέρως με την ιδιότητα της γενικής γραμματέως της Εταιρείας Μελέτης Ελληνικών Προβλημάτων (ΕΜΕΠ). Ως αποτέλεσμα, συνελήφθη και να κρατήθηκε στο ΕΑΤ-ΕΣΑ (Μάρτιος – Αύγουστος 1973).

Αμέσως μετά την πτώση της δικτατορίας ανέπτυξε έντονη κοινοβουλευτική δραστηριότητα και το 1974 εξελέγη, για πρώτη φορά, βουλευτής Αθηνών (Ένωση Κέντρου-Νέες Δυνάμεις), θέση στην οποία επανεξελέγη στις εκλογές του 1977. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος του ΚΟ.ΔΗ.ΣΟ, τον Μάρτιο 1979.

Στις εκλογές του 1985 εξελέγη βουλευτής Επικρατείας ως ανεξάρτητη-συνεργαζόμενη με τη ΝΔ. Τον Ιούνιο του 1989 εξελέγη βουλευτής Α’ Αθηνών, καθώς και βουλευτής Επικρατείας τον Νοέμβριο του 1989 και τον Απρίλιο του 1990 (ΝΔ). Διετέλεσε κοινοβουλευτική εκπρόσωπος της ΝΔ (1990-1991), πρόεδρος της Κυβερνητικής Επιτροπής για τη Θράκη (1990) και πρόεδρος της Διακομματικής Επιτροπής Θράκης και Αιγαίου (1991).

Με γνώση και εμπειρία στα θέματα εξωτερικής πολιτικής, η Βιργινία Τσουδερού ανέλαβε υφυπουργός Εξωτερικών (1991-93) στην κυβέρνηση Κωνσταντίνου Μητσοτάκη.

Από νεαρή ηλικία, η Βιργινία Τσουδερού είχε πλούσια κοινωνική και πολιτιστική δράση. Με δική της πρωτοβουλία οργανώθηκε το Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού, ενώ υπήρξε, μεταξύ άλλων, ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος της Εταιρείας Οικογενειακού Προγραμματισμού, του Ελεύθερου Πολιτικού Εργαστηρίου, αντιπρόεδρος του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα (1979-2005) και ιδρυτικό μέλος (1996) και πρόεδρος του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης και μέχρι σήμερα επίτιμος πρόεδρός του. Υπήρξε, επίσης, ιδρυτικό μέλος και επίτιμος πρόεδρος του ελληνικού τμήματος της οργάνωσης Διεθνής Διαφάνεια, έργο της οποίας είναι η καταπολέμηση των φαινομένων της διαφθοράς.

Σημαντικό υπήρξε και το συγγραφικό της έργο, με έκδοση βιβλίων πολιτικού και κοινωνικού περιεχομένου. Μεταξύ αυτών Με Πυξίδα την Ευρώπη (1980), το εξάτομο Αρχείο Εμμανουήλ Τσουδερού 1941-43 (1990) (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών), Εξωτερική Πολιτική: Η Μεγάλη Ασθενής (1994), Όραμα και Πολιτική (1999), Όταν Πέφτουν οι Τοίχοι (2007).

Της είχε απονεμηθεί το βραβείο «Γυναίκες της Ευρώπης» και είχε τιμηθεί επίσης με το «Αργυρό Μετάλλιο της Βουλής των Ελλήνων» (2008), με τον «Μεγαλόσταυρο του Τάγματος Μακαρίου Α’» της Κυπριακής Δημοκρατίας και με τον «Τίμιο Σταυρό του Αποστόλου και Ευαγγελιστού Μάρκου» Α’ Τάξεως του Πατριαρχείου της Αλεξανδρείας.

Η Βιργινία Τσουδερού ήταν ο αντιπροσωπευτικός τύπος της γυναίκας πολιτικού που αξιοποιούσε τους θεσμικούς της ρόλους για να ωφελήσει τον τόπο της. Απλή, δυναμική, με ευφράδεια λόγου και διοικητικές ικανότητες, κοσμούσε το ελληνικό κοινοβούλιο.

Είχε πάντα μια ξεκάθαρη θέση και υπερασπιζόταν με θάρρος το δικαίωμά της να έχει άποψη κα να την εκφράζει αδιαφορώντας για τις συνέπειες.

Η επιστροφή την έφερε κοντά στον αγώνα του λαού μας για την αποτίναξη του ζυγού. Και δραστηριοποιήθηκε στην Αντίσταση με τον ενθουσιασμό κάθε κοπέλας στην ηλικία της. Ο ανθρώπινος πόνος τη συγκινούσε πάντα.

Αρκετά για την αντιστασιακή της δράση μιας είχε αφηγηθεί κατά καιρούς ο ιδρυτής των «Ρεθεμνιώτικων Νέων», Γιάννης Χαλκιαδάκης.

Σημαντική η κοινωνική της δράση

Αξιοποιώντας τις εξαιρετικές σπουδές της επικέντρωσε το ενδιαφέρον της σε δράσεις με επίκεντρο τον πάσχοντα συνάνθρωπο.

Αφοσιώθηκε στην οργάνωση δομών που θα βοηθούσαν τα ελληνόπουλα σε εποχές που η χώρα μας πάσχιζε να ανασυγκροτηθεί, να προοδεύσουν αποκτώντας το μεγάλο αγαθό της γνώσης.

Η συμβολή της στην ανάπτυξη και λειτουργία της Παιδικής Εστίας στο Ρέθυμνο ήταν καθοριστικής σημασίας. Εκατοντάδες ήταν τα παιδιά που βρήκαν στοργή και αγάπη σε ένα περιβάλλον που τα βοήθησε να βρουν το δρόμο τους με αξιοπρέπεια. Και τα πιο χαρισματικά χάρις στο ενδιαφέρον της Βιργινίας Τσουδερού απέκτησαν ανάδοχες οικογένειες που τα βοήθησαν να ακολουθήσουν ανώτερες σπουδές.

Από τα παιδιά που είχε ξεχωρίσει και διατηρούσε δεσμούς φιλίας μέχρι το τέλος της ζωής της ήταν ο δικηγόρος Κωστής Καλλέργης ο γνωστός μας ΚΙΓΚ, που η Βιργινία είχε προβλέψει από τα παιδικά του χρόνια πόσο σημαντικός θα γινόταν.

Ασχολήθηκε επίσης με τη συγκρότηση του Κέντρου Εργαζόμενου Κοριτσιού και κάθε δραστηριότητας της ΧΕΝ Ελλάδος στηρίζοντας τις προσπάθειες της αδελφής της.

Είχε συνδεθεί στενά με την «ψυχή» της Παιδικής Εστίας τη Μαρία Λιονή. Και η νεκρολογία της, όταν πέθανε η εκλεκτή της φίλη, δείχνει και μια άλλη πλευρά της Βιργινίας Τσουδερού, αυτή που την έφερνε πάντα πιο κοντά στον απλό κόσμο που είχε αισθήματα για την σπουδαία αυτή πολιτικό.

Είχε πει λοιπόν η Βιργινία νεκρολογώντας τη φίλη:

 «Μια φίλη έφυγε… Μια συνεργάτης πάει…

Ήταν αγωνίστρια, στον πόλεμο και στην ειρήνη.

Άραγε τη «γλωσσοφάγαμε;» όπως λέει η λαϊκή θυμοσοφία;

Τέλεια μητέρα, τέλεια σύζυγος, τέλεια φίλη, τέλεια πολίτης. Δίκαια ίσως ο Γιώργος, ο αγαπημένος σύζυγός της, μου είπε:

 «Όλοι τη λέγανε καλή, τη γλωσσοφάγανε. Δεν ήταν να βρεθεί κανείς να την πει κακιά, ίσως να μην εύρισκε τέτοιο άδικο τέλος».

Αλλά πώς να πει και ο πιο δύσκολος άνθρωπος κακιά τη Μαρία; Πώς να της βρούμε ψεγάδι;

Ομολογώ ότι το Ρέθυμνο, που τόσο αγαπώ, για μένα δεν θα είναι το ίδιο από δω και πέρα. Στην είσοδο της πολιτείας μας με υπεδέχετο πάντα το χαμόγελο της ηρωικής γλυκομίλητης Μαρίας…».

Και παρακάτω η Βιργινία Τσουδερού περιγράφει με τα πιο φωτεινά χρώματα τη φιλοξενία της Ατσιπουλιανής αρχόντισσας, και το σπάνιο χάρισμα να ηρεμεί τους πάντες και να συγχωρεί κάθε ανθρώπινη αδυναμία.

Από τις συμπολίτισσες που θαύμαζαν ιδιαίτερα τη Βιργινία και η Ειρήνη Γρηγοριάδου. Σε κάθε της αναδρομή στο πλούσιο σε κοινωνική δράση παρελθόν της πάντα ανέφερε τη Βιργινία Τσουδερού με αγάπη όπως και την αδελφή της Αθηνά. Και ήταν πάντα κοντά τους αρωγός σε κάθε προσπάθεια για αναβάθμιση των κοινωνικών δομών της πόλης.

Η ύδρευση των Αλώνων

Η Βιργινία Τσουδερού έχει συνδέσει το όνομά της και με το ιστορικό χωριό των Αλώνων στην ύδρευση του οποίου είχε συμβάλει καθοριστικά.

Διάβασα κάποιες ανακρίβειες σε ορισμένα δημοσιεύματα αλλά η αλήθεια κρύβεται στο σχετικό δημοσίευμα της εφημερίδας «Κρητική Επιθεώρηση» (28 Σεπτεμβρίου 1966).

«Μια συγκινητική ιστορία γράφτηκε αυτές τις μέρες, μια ιστορία που αξίζει να αναφερθεί, γιατί δείχνει πόσο ευαίσθητες είναι και παραμένουν οι καρδιές των ανθρώπων, όπου γης και τόποι. Και πόσο πολύ συγκινούνται, από τα ωραία και τα ανθρώπινα, όταν θιγούν κατάλληλα οι χορδές των.

Όπως είναι γνωστό με την παρακίνηση της κυρίας Βιργινίας Τσουδερού, ο κ. Ντουράν, γενικός διευθυντής του ΟΗΕ, συγκέντρωσε και πρόσφερε 40.000 δραχμές για την αγορά σωλήνων που δωρίθηκαν από τον ίδιο, πριν από λίγο καιρό, για την ύδρευση του χωριού Αλώνες Ρεθύμνης.

Για το έργο όμως της υδρεύσεως δεν έφθαναν μόνο οι σωλήνες, χρειάζονταν και άλλες δαπάνες για την κατασκευή του δικτύου που δεν μπορούσε να αναπληρώσει η προσωπική εργασία των κατοίκων των χωριού.

Και η οικονομική βοήθεια για την ολοκλήρωση του έργου της υδρεύσεως ήλθε, προχθές, ουρανόπεμπτη, ή ακριβέστερα από την Ολλανδία, από την οποία έφθασαν στις Αλώνες 60.000 δραχμές (ή 6000 φιορίνια).

Ήταν το προϊόν ενός αυθόρμητου και χωρίς προαγγελία εράνου που έκαναν οι ακροατές ενός ολλανδικού ραδιοσταθμού που συγκινήθηκαν από την εκπομπή που έγινε σχετικά με την ιστορία της ύδρευσης ενός χωριού Αλώνες της Κρήτης και την ιστορία του παπά, του Γιάννη Αλεβυζάκη με τη μεγάλη αντιστασιακή δράση στη Γερμανική Κατοχή, που κοντά στ’ άλλα του στοίχισε και τη ζωή του γιου του.

Έτσι χάρις στη δραστηριότητα της κυρίας Βιργινίας Τσουδερού και τη βοήθεια από τη μακρινή Ολλανδία, οι Αλώνες θα έχουν σύντομα νερό!».

Έτσι κι έγινε.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής της η Βιργινία ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη μελέτη και συγγραφή εμπνεόμενη από το αρχείο του πατέρα της.

Η Βιργινία Τσουδερού δίδαξε πολιτικό ήθος με την εν γένει δράση της χωρίς να αναλώνεται σε δημόσιες εμφανίσεις για λόγους καθαρά προβολής. Διατήρησε το κύρος της μέχρι το τέλος της ζωής της τιμώντας την οικογένεια και τις κρητικές παραδόσεις της, αρθρώνοντας πάντα γνήσιο πολιτικό λόγο και διατηρώντας ένα γνήσιο πατριωτισμό που επέδειξε όπου και όταν χρειαζόταν. Έτσι θα παραμείνει από τις σημαντικότερες μορφές της πολιτικής ζωής που τιμήθηκε όσο λίγοι ακόμα και από τους πολιτικούς της αντιπάλους.

Έφυγε το 2018 σε ηλικία 94 χρόνων.

Άφησε πίσω της σημαντικό έργο στο υπουργείο Εξωτερικών, αλλά και πλούσια πολιτική και κοινωνική δράση μέσα από οργανώσεις όπως η Διεθνής Αμνηστία και η Διεθνής Διαφάνεια.

Η Βιργινία Τσουδερού το 2012 είχε δωρίσει ένα μεγάλο μέρος της προσωπικής της βιβλιοθήκης (περισσότερα από 3.277 βιβλία) στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης (η παραλαβή ολοκληρώθηκε το 2013). Άλλο σημαντικό τμήμα της προσωπικής της βιβλιοθήκης είχε ήδη δωρίσει στην Κρητική Εστία στην Αθήνα, ενώ το «Aρχείο Βιργινίας Ε. Τσουδερού» απόκειται στη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων. Μετά το θάνατό της η κόρη της Μίρκα Γόντικα δώρισε στη Βιβλιοθήκη του ΠΚ το 2018 ένα ακόμη τμήμα της προσωπικής βιβλιοθήκης της Βιργινίας Τσουδερού, συνολικά 1.082 ακόμη βιβλία.

Ο Γιάννης Ε. Τσουδερός

Ο Γιάννης ήταν το τρίτο παιδί του Εμμανουήλ Τσουδερού, για το οποίο ο θείος του Γεώργιος είχε καταφέρει να τον καταξιώσει στον πολιτικό χώρο του Ρεθύμνου.

Ο Γιάννης Τσουδερός γεννήθηκε επίσης στο Ηράκλειο  το 1923 Σπούδασε οικονομικά και κοινωνιολογία στις ΗΠΑ  και συμμετείχε ως αλεξιπτωτιστής σε πολεμικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με τον αμερικανικό στρατό. Κατά τη διάρκεια αυτών τραυματίστηκε, ενώ για την συνολική του δράση τιμήθηκε πολλάκις. Εργάστηκε ως καθηγητής σε πανεπιστήμια στις ΗΠΑ  και το 1959 εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα.

Ακολούθησε πολιτική σταδιοδρομία εκλεγόμενος βουλευτής Ρεθύμνου με την Ένωση Κέντρου. Το 1965 αποχώρησε από την Ένωση Κέντρου στηρίζοντας τις λεγόμενες κυβερνήσεις αποστατών. Στις εκλογές του 1974 συμμετείχε στο ψηφοδέλτιο επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας, με το οποίο και εξελέγη βουλευτής μετά την παραίτηση του Μιχαήλ Στασινόπουλου προκειμένου ο τελευταίος να αναλάβει προσωρινά την προεδρία της Δημοκρατίας. Είχε διατελέσει αναπληρωτής υπουργός συντονισμού στην κυβέρνηση Στέφανου Στεφανόπουλου.

Ήταν παντρεμένος με την Μαργαρίτα Παρασκευοπούλου και είχαν αποκτήσει τρία παιδιά. Απεβίωσε στις 21 Μαρτίου 1997 σε ηλικία 74 ετών και κηδεύτηκε στις 24 Μαρτίου, από το Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών.

Πηγές:

Βικιπαίδεια

Εύας Λαδιά: Μαρία Λιονή: Άγγελος αγάπης για χιλιάδες παιδιά

Εύας Λαδιά: Ύδρευση του χωριού Αλώνες -Αφιέρωμα Γουσταύου Ντουράν

Πολιτιστικό Ρέθυμνο: Συνέντευξη της Ειρήνης Γρηγοριάδου

ΧΕΝ : Ομάδες βιβλίου