Η δεκαετία του 1950 ήταν από τις πιο σκληρές που έζησε το Ρέθυμνο. Μετά τον πόλεμο και τον εμφύλιο προσπαθούσε και η πόλη να φροντίσει τις πληγές της. Η ανεργία έγινε μόνιμος εφιάλτης για τους νέους και ενθάρρυνε το μεγάλο κύμα μετανάστευσης που κορυφώθηκε την επόμενη δεκαετία.Κι όμως τα νιάτα δεν έπαψαν να ονειρεύονται.
Όπως μας περιγράφει σε σχετικό μας ντοκιμαντέρ η εξαίρετη συμπολίτισσα κ. Ευριδίκη Τζιράκη ήξεραν οι Ρεθεμνιώτες να «κλέβουν» μέρες του χάρου με την αισιοδοξία, το τραγούδι και τη μουσική.Παρέες παρέες που είχαν δημιουργηθεί οργάνωναν αυτοσχέδια γλεντάκια στα φιλικά σπίτια και αρκετές φορές πήγαιναν στις γειτονικές πόλεις για να παρακολουθήσουν εκδηλώσεις και να διασκεδάσουν.
Άλλοι πάλι νέοι της εποχής προτιμούσαν αυτές τις αποδράσεις για να χαρούν τη νιότη τους χωρίς όμως να βάζουν σε κίνδυνο την υπόληψή τους που ήταν το μεγαλύτερο βιος τους.
Μια από τις παρέες αυτές ήταν και η ομάδα ανήσυχων Ρεθεμνιωτών που αγαπούσαν με πάθος τον τόπο τους Κώστας Καννάς, Κώστας Μανουράς, Όλγα Δασκαλάκη, Στέλιος Τσουρλάκης, Άλκης Μυρσιλίδης, Γιάννης Πρινιωτάκης, Κίμων και Δημήτρης Τζέτζος, Γιάννης Φωτόπουλος, Κώστας Μπιρικάκης, Βασίλης και Καίτη Παπαβασιλείου, Άννα Συνατσάκη, Γιάννης Τουρνοπετράκης και πολλοί άλλοι που περίμεναν ευκαιρία για να δώσουν ευκαιρία ανάπτυξης στην πόλη τους.
Από αυτούς γεννήθηκε η Περιηγητική Λέσχη το 1958 που ανέβασε το Ρέθυμνο μεσούρανα όταν τίποτα δεν προοιώνιζε ευκαιρία ανάπτυξης και το μέλλον διαγραφόταν εξαιρετικά αβέβαιο.Ας γνωρίσουμε καλύτερα τους πρωτεργάτες αυτού του άθλου ξεκινώντας με τον Κώστα Μανουρά.
Θυμάμαι ένα μικρόσωμο κύριο με ευγένεια και λεπτό χιούμορ που σε καθήλωνε με το σπινθηροβόλο πνεύμα του. Ενέπνεε το σεβασμό χωρίς καμιά προσπάθεια και επιτηδευμένη συμπεριφορά. Κι ενώ είχε αφήσει έντονη τη σφραγίδα του στην κοινωνική και πολιτιστική μας ζωή αυτός περιοριζόταν στα έργα του αποφεύγοντας κάθε είδους προβολή.
Γεννήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 1920 στο Ρέθυμνο. Ήταν καμάρι γονέων και συγγενών για τις επιδόσεις του στο σχολείο. Με άριστα τέλειωσε το πρακτικό τμήμα του Γυμνασίου Ρεθύμνου το 1938 και με τη γνωστή άνεση πέρασε και στις εξετάσεις για ανώτερες σπουδές. Πέτυχε δεύτερος στη Γεωπονική Σχολή Θεσσαλονίκης. Οι σπουδές του τον γέμιζαν γιατί το αντικείμενό τους ήταν από τα μεγάλα ενδιαφέροντα του νεαρού φοιτητή. Αγαπούσε τη φύση και λάτρευε κάθε στοιχείο που την αποτελούσε. Παρακολούθησε με συνέπεια τα μαθήματά του αλλά δεν έμενε αδιάφορος στα ιδεώδη της δημοκρατίας. Και όποτε αισθανόταν απειλή έμπαινε μπροστά για να τα προστατεύσει. Δεν ήταν κάτι απλό. Εκείνες τις εποχές κάθε ανεξάρτητη φωνή ενοχλούσε το καθεστώς και καθένας που ήθελε να σκέπτεται λεύτερα γινόταν το «κόκκινο πανί» για τους κρατούντες.
Ο Κώστας Μανουράς όμως αδιαφορούσε για τους κινδύνους και τις απειλές. Το γόητρό του δεν του επέτρεπε συμβιβασμούς. Άλλωστε δεν είχε κανένα λόγο να συνθηκολογήσει για να πετύχει την κοινωνική του άνοδο. Ήταν έξυπνος, με δημιουργικό μυαλό και παραγωγική φαντασία. Η ζωή ανοιγόταν μπροστά του για να την κατακτήσει και να διακριθεί.
Έτσι έκανε πάντα αυτό που τον εξέφραζε, χωρίς ποτέ να γίνει «αυλή» σε κανέναν από τους ισχυρούς.
Κατοχή και Αντίσταση
Κι ήρθε ο πόλεμος. Ο Κώστας αν και τόσο νέος δεν σκέφτηκε ούτε μια στιγμή να καθίσει άπραγος για να μην γίνει στόχος του κατακτητή.
Από τις πρώτες σπίθες της αντίστασης πρόσθεσε κι αυτός τη φλόγα της νιότης του αναλαμβάνοντας τις πιο επικίνδυνες αποστολές. Μια από αυτές ήταν να μυήσει τη νεολαία από το Αμάρι μέχρι το Ρέθυμνο στην Οργάνωση, για να απαλλαγεί το συντομότερο ο κόσμος από τον κατακτητή. Με ορμητήριο το Άνω Μέρος ετοίμαζε «δελτία ειδήσεων» με τις πληροφορίες που έπαιρνε από το ραδιόφωνο που λειτουργούσε παράνομα. Κι έδινε με αυτά φώτα ελπίδας στον σκλαβωμένο λαό.
Από καιρό είχε αντιληφθεί ότι το χωριό βρισκόταν σε κίνδυνο. Οι ναζί είχαν πληροφορηθεί από τους δοσίλογους τη δράση των Ανωμεριανών στην Αντίσταση και δεν έβλεπαν την ώρα να χτυπήσουν.
Εκείνη την αποφράδα μέρα της 22 Αυγούστου 1944 που επρόκειτο οκτώ χωριά του Κέντρους να πληρώσουν το βαρύ τίμημα της αντίστασης στον κατακτητή ήταν και ο Κώστας στο Άνω Μέρος.
Βίωσε από κοντά τη φρίκη του ολοκαυτώματος και της εκτέλεσης των κατοίκων. Ο ίδιος συνελήφθη με άλλους και βρέθηκε όμηρος στο Μέρωνα αρχικά, όπου φρουρούμενος περίμενε να οδηγηθεί στις φυλακές της Φορτέτζας όπου κρατούνταν και άλλοι όμηροι.
Φύση ανυπότακτη όμως δεν άντεχε να μην κάνει την ύστατη προσπάθεια της σωτηρίας.
Και κατάφερε να διαφύγει της προσοχής των Γερμανών και να δραπετεύσει.
Στην ταινία μου «Το Κέντρος έχει καταχνιά» ο κ. Νίκος Καλοειδάς στο Μέρωνα μας μιλά για τη δραπέτευση αυτή χωρίς όμως να θυμάται ονόματα.
Ο ίδιος με άλλους χωριανούς είχε δεχθεί πιέσεις να μαρτυρήσει αν γνωρίζει κάτι για την απόδραση. Κράτησε όμως το στόμα του κλειστό. Έτσι σώθηκαν οι δραπέτες. Ο κ. Καλοειδάς δεν αναφέρει ονόματα επειδή δεν τα θυμόταν. Από τα γεγονότα όμως και τις ομοιότητες που παρουσιάζουν τα ιστορικά στοιχεία, οδηγούμεθα στο συμπέρασμα ότι αναφέρεται και στον Κώστα Μανουρά.
Στέλεχος της ΑΤΕ
Ήρθε και η ειρήνη για να ξαναβρεί η ζωή τους ρυθμούς της. Ο Κώστας επέστρεψε στις σπουδές του και αποφοίτησε το 1946 επίσης με άριστα.
Αν και νέος δεν άργησε να κερδίσει το σεβασμό της τοπικής κοινωνίας και όχι μόνο. Οι πάντες επιδίωκαν τη φιλία του γιατί ήταν σοβαρός, μετρημένος, ακόμα κι όταν έκανε χιούμορ δεν έχανε τα όρια της ευπρέπειας. Τιμούσε τους φίλους του κι έτρεφε μεγάλο σεβασμό στις ηθικές αξίες.
Εκεί όμως που διακρινόταν ήταν στην επαφή του με τον απλό κόσμο. Τους ανθρώπους που η έλλειψη ακόμα και της στοιχειώδους μόρφωσης τους άφηνε έρμαια των καιροσκόπων που προσπαθούν να επωφεληθούν όταν βρίσκουν πρόσφορο έδαφος.
Ο Κώστας Μανουράς με αφάνταστη υπομονή προσπαθούσε να τους διαφωτίσει και να τους βοηθήσει να πάρουν σωστές αποφάσεις για τη ζωή και το μέλλον τους, χωρίς να τους φέρει σε δύσκολη θέση. Ποτέ δεν δέχτηκε αντάλλαγμα για την προσφορά του αυτή. Γινόταν ένας κοινωνικός απόστολος χωρίς να επιδιώκει αναγνώριση και εύσημα. Πεδίο δράσης για να γίνει ο καλός άγγελος κάθε ταπεινού αγρότη ήταν η Αγροτική Τράπεζα που υπηρέτησε με ζήλο και μεγάλη επαγγελματική ευσυνειδησία.
Προσπαθούσε με απλά λόγια να συμβάλει στην αναδιοργάνωση και εκσυγχρονισμό της αγροτικής τάξης και στην Κρήτη και στα Δωδεκάνησα που υπηρέτησε.
Ο κόσμος τον λάτρευε και η υπηρεσία του είχε ως πρότυπο το στέλεχός της αυτό. Ευτυχώς αναγνώρισε την προσφορά του και έμπρακτα και τον προήγαμε σε ανώτερες υπηρεσιακές βαθμίδες. Γιατί άξιζε πραγματικά ένα αντίδωρο της μεγάλης προσφοράς του.
Ήταν ακούραστος εργάτης πολιτισμού
Ο Κώστας Μανουράς δεν ήταν από τους ανθρώπους που επαναπαύονται όταν κατακτούν τη ζωή. Μπορεί να είχε μια εξαίρετη σύζυγο και να είχε δημιουργήσει μαζί της μια υπέροχη οικογένεια με εξαιρετικά παιδιά, αντάξια των γονέων, αλλά δεν ησύχαζε. Ήθελε τον κόσμο γύρω του χαρούμενο και αφοσιωμένο σε δημιουργικές ασχολίες. Τάχτηκε λοιπόν στην υπηρεσία φορέων που είχαν αυτούς τους στόχους. Και δεν δίστασε μάλιστα να ιδρύσει τους περισσότερους στους οποίους ήταν και πρόεδρος, όπως την Ένωση Τραυματιών Πολεμιστών Νομού Ρεθύμνης, τον Σύλλογο Κρητών Δωδεκανήσου, τον Σύλλογο Γεωπόνων που εκπροσώπησε ως Νομαρχιακός Σύμβουλος μέχρι το 1989, την Περιηγητική Λέσχη, αλλά και φορείς που με καθήκοντα απλού μέλους και όχι προέδρου υπηρέτησε με ζήλο, όπως την Ιστορική και Λαογραφική Εταιρία.
Αυτό που ελάχιστοι γνωρίζουν είναι ότι το 1962 ως πρόεδρος της Συμβουλευτικής Επιτροπής Χειροτεχνίας έδωσε φτερά για να δημιουργήσει το σπουδαίο έργο που άφησε στην Ελένη Παπαδογιάννη, δημιουργώντας το πρώτο παράρτημα του τότε ΕΟΕΧ στην Κρήτη με έδρα το Ρέθυμνο. Πρωτοστάτησε επίσης στην έρευνα και την παραγωγική αξιοποίηση της Υφαντικής, της Λαϊκής Τέχνης και της Χειροτεχνίας στην Κρήτη.
Ως πρόεδρος επίσης της Περιηγητικής Λέσχης συνέβαλε τα μέγιστα στην οργάνωση τόσο της Γιορτής Κρασιού όσο και του Καρνάβαλου.
Σαν ανώτερος άνθρωπος άνοιγε δρόμους για να περάσουν και οι άλλοι άξιοι. Ποτέ δεν μονοπώλησε θριάμβους των φορέων στους οποίους προήδρευε γιατί πίστευε στο θαύμα της συλλογικής εργασίας. Και ενίσχυε με κάθε τρόπο το πνεύμα συνεργασίας αποτελώντας πρότυπο ανθρώπου που εκφράζει τα ιδεώδη του με την συμπεριφορά του και τον τρόπο ζωής του.
Το ήθος, η συνέπειά του και η μεγάλη του προσφορά είχαν ευτυχώς την αναγνώριση που άξιζαν. Για τη μεγάλη του κοινωνική προσφορά και την επαγγελματική του δράση έλαβε το 1990 το τιμητικό δίπλωμα του διεθνούς Ρόταρυ.
Ο Κώστας Μανουράς έφυγε στις 8 Δεκεμβρίου 1993 απολαμβάνοντας την κοινωνική καταξίωση που κατέκτησε με το έργο και την τεράστια προσφορά του. Και μένει το όνομά του χαραγμένο με χρυσά γράμματα στις δέλτους της τοπικής κοινωνίας που τον είχε πρότυπο αγωνιστή, κοινωνικού εργάτη αλλά κυρίως ανθρώπου με αρχοντιά ψυχής και απροσκύνητη Κρητική περηφάνια.
Kώστας Καννάς: Το όνομα του έχει συνδεθεί με κορυφαίες διοργανώσεις
O Kώστας Καννάς ήταν ο άνθρωπος που είχε συνδέσει το όνομά του άμεσα με κορυφαίες διοργανώσεις, όπως η Γιορτή Κρασιού και το Καρναβάλι.
Εκείνος ήταν η αφορμή να παρακολουθήσω πως ετοίμαζαν τα άρματα με εργαστήρια, που θυμάμαι στο κτίριο της σημερινής Φιλαρμονικής και στην αίθουσα του Αγίου Φραγκίσκου.
Αυτός ο άνθρωπος είχε τη μεγάλη ικανότητα να μεταδίδει το πάθος του για την αναβάθμιση της πολιτιστικής ζωής της πόλης. Το Καρναβάλι και η Γιορτή Κρασιού ήταν οι βασικοί τομείς που έκλεβαν το ενδιαφέρον του. Δεν απουσίαζε όμως και από πολλές άλλες δραστηριότητες. Για παράδειγμα ήταν από τους πιο τακτικούς στη Μικτή Χορωδία Ρεθύμνου.
Η αξέχαστη Δανάη Μαραγκουδάκη είχε να κάνει με τη συνέπειά του.
Ο Κώστας Καννάς εκτός από συνεπής χορωδός έδινε και ζωντάνια στο σχήμα με το αστείρευτο χιούμορ που η ευγένεια της ψυχής του δεν επέτρεπε ποτέ να ξεφύγει από το μέτρο.
Αυτό το πηγαίο χιούμορ του είχε εμπνεύσει και τον έμμετρο απολογισμό που έκανε κάθε φορά στο τέλος του Καρναβαλιού όταν μαζεύονταν τα μέλη της Περιηγητικής να πιουν ένα κρασί ξεκούραστο πια μετά από τόσο μόχθο για να ετοιμαστούν τα άρματα της παρέλασης.
Είχε και για τον καθένα συνεργάτη να πει κάτι στον έμμετρο αυτό απολογισμό. Και μια μέρα τους έδωσε και …παράσημα. Ήταν στο σχήμα της …ανοικτής παλάμης. Μια πρωτοβουλία που σκόρπισε πολύ γέλιο.
Ο Κώστας Καννάς και πριν αναλάβει καθήκοντα προέδρου ήταν ο άνθρωπος για όλες τις δουλειές. Είχε ιδέες, είχε φαντασία, έπιαναν τα χέρια του. Δίκαια τον θεωρούσαν πολύτιμη παρουσία και τον τιμούσαν ανάλογα.
Η δράση του πολλές φορές προκαλούσε την αντίδραση των ανθρώπων που ζυγιάζουν τα γεγονότα με τα δικά τους πενιχρά σταθμά κι όπως είναι φυσικό οι υπεραξίες δεν χωράνε σ’ αυτά.
Κινητήριος μοχλός σε κάθε διοργάνωση
Σε μια διοργάνωση Καρναβάλου, θα πρέπει να ήταν το 1972, η μεγάλη προσέλευση κόσμου δυναμίτισε τη φαντασία του στρατιωτικού διοικητή.
Και πολύ απλά ζήτησε να σταματήσει η παρέλαση των αρμάτων πριν να αρχίσει. Τα πρώτα όμως άρματα κατέβαιναν από την οδό Κριάρη. Και πώς να ειδοποιηθούν οι συντελεστές να γυρίσουν πίσω;
Και γιατί ο κόσμος να πάρει αυτή την απογοήτευση που περίμενε με τόση χαρά την παρέλαση;
Αυτή και μόνο η σκέψη έκανε τον Κώστα Καννά να ξεχάσει ποιο καθεστώς κυβερνούσε. Και αδιαφορώντας για τις συνέπειες ζήτησε το λόγο από το… στρατιωτικό διοικητή.
Μόνο όποιος δεν ήξερε τον Καννά θα μου χρεώσει υπερβολή. Μπροστά στο δίκιο δεν υπολόγιζε κανέναν.
Όλα έδειχναν ότι εκείνη η διοργάνωση δεν θα είχε αίσιο τέλος. Και ο Καννάς κινδύνευε να συλληφθεί για …αντίσταση κατά της αρχής.
Όπως μου είχε αναφέρει ο ίδιος τότε που μου έκανε την ιστορική αναδρομή στην πορεία της Περιηγητικής Λέσχης ο Δημήτρης Αρχοντάκης δια της διπλωματικής οδού κατάφερε να κατευνάσει τα πνεύματα… Και ο στρατιωτικός διοικητής να σκεφθεί και μια άλλη παράμετρο που μπορεί να του στοίχιζε «γαλόνια».
Γιατί αν ματαίωνε μια τόσο επίπονη σε προετοιμασία παρέλαση σίγουρα θα προκαλούσε δυσαρέσκεια που θα έφερνε σε δύσκολη θέση τους κρατούντες. Άλλωστε με «άρτο και θεάματα» δεν προσπαθούσαν να εδραιώσουν τη θέση τους;
Μεσολάβησαν και άλλα γεγονότα που δεν είναι της παρούσης.
Σημασία έχει όμως ότι κάτι παραπάνω ωφέλησε αυτή η περιπέτεια. Την επόμενη χρονιά εκλήθη ο Καννάς στην στρατιωτική διοίκηση κι εκεί που περίμενε να τον στείλουν σε καμιά φυλακή του δήλωσαν τη συνεργασία με τροχοφόρα για την άνετη και χωρίς κίνδυνο μεταφορά των αρμάτων.
Αυτά είναι καταγεγραμμένα στο αρχείο μου αλλά περίμενα να κάνω την ταινία για την ιστορική πορεία του Καρναβαλιού και να τα αναδείξω. Γι’ αυτά και άλλα πολλά είναι η ταινία αφιερωμένη στον Κώστα Καννά.
Κανένας βέβαια δεν είχε αντίρρηση για την επιλογή μου αυτή. Οι πάντες αναγνωρίζουν την προσφορά του Κώστα Καννά και στο Καρναβάλι.
Μου έκανε εντύπωση σε πρόσφατη επίσκεψη στον εκλεκτό συμπολίτη μας κ. Γιώργο Αγγελιδάκη αν θυμάται κάτι για το Καρναβάλι. Εκείνος μου δήλωσε βέβαια ότι μια φορά μόνο στη ζωή του είχε παρέλαση αποκριάτικων αρμάτων εκτός Κρήτης. Όμως για το Ρεθεμνιώτικο Καρναβάλι ήξερε κάποιον που έκανε μάλιστα κορνίζες στην οδό Τσουδερών, δεν θυμόταν το όνομά του. Αυτός λοιπόν για το γιατρό ήταν το πιο γνωστό πρόσωπο που ανακατευόταν με την ετοιμασία του κορυφαίου αυτού θεσμού. Και φυσικά η εμβληματική αυτή προσωπικότητα της πόλης μας «φωτογράφιζε» τον Κώστα Καννά.
Ο αξέχαστος συμπολίτης ήταν και ο κινητήριος μοχλός σε κάθε διοργάνωση. Έτρεφε μεγάλο πάθος για την κατασκευή των αρμάτων.
«Αν δεν το φτιάξεις κι εσύ, δεν μπορείς να καταλάβεις απόκρια», συνήθιζε να λέει.
Και να πεις πως είχαν τα σημερινά μέσα; Όλα ήταν χειροποίητα. Για βδομάδες πονούσαν οι παλάμες εκείνων που συμμετείχαν ενεργά στην κατασκευή.
Η λεβεντιά ωστόσο αυτού του ανθρώπου φαινόταν όπου έπρεπε κι όταν έπρεπε. Μας λέει και στην ταινία ο Μιχάλης Καρράς.
Ήταν τότε που επρόκειτο ο δήμος να αναλάβει το Καρναβάλι. Σε μια συνάντηση των φορέων όμως ο τότε δήμαρχος -πριν τον Αρχοντάκη- είχε μιλήσει απότομα σχεδόν προσβλητικά στον Μιχάλη.
Και τότε σηκώθηκε ο Καννάς να φύγει. Έκπληκτος ο δήμαρχος τον ρώτησε που πηγαίνει κι εκείνος απάντησε με το γνωστό του ύφος «Δεν έχω καμιά θέση εκεί που περιφρονείται ένας άνθρωπος που νοιάζεται για την πόλη και τον πολιτισμό. Η προσβολή που δέχτηκε ο Μιχάλης είναι και δική μου προσβολή». Αυτός ήταν ο Κώστας Καννάς εν ολίγοις.
Ο άνθρωπος που πικράθηκε όσο δεν άξιζε από θεσμούς και ανόητες τυπικές διαδικασίες. Ο άνθρωπος που είχε μέχρι το τέλος ένα μεγάλο παράπονο. Για διοργανώσεις που δεν προχωρούσαν με δικαιολογίες που δεν μπορούσαν να καλύψουν τα αδικαιολόγητα. Πόσες φορές δεν μας είχε κάνει κατάθεση ψυχής από το 1972 που είχαμε αρχίσει να ασχολούμεθα με τη δράση της Περιηγητικής Λέσχης και να αισθανθούμε από τους ίδιους τους πρωτεργάτες τον παλμό του πάθους τους για το Ρέθυμνο και την προκοπή του.
Από τους αφανείς εργάτες της προκοπής του τόπου και ο Κώστας Καννάς ο αξέχαστος φίλος.
Ακόμα και στο κρεβάτι του πόνου, τελευταία στιγμή πριν το τέλος, παραμονή Πρωτοχρονιάς, η μόνη του έγνοια ήταν αν είχε βγει το άρμα με τον Άγιο Βασίλη.
Κι όταν πήρε καταφατική απάντηση έγειρε το κεφάλι και ξεψύχησε.
Μπορεί τάχα εύκολα να ξεχαστεί αυτός ο άνθρωπος που μέχρι και την ώρα του θανάτου είχε στο νου το Ρέθυμνο και την Περιηγητική του;
Το αφιέρωμά μας στην Περιηγητική Λέσχη συνεχίζεται…
Πηγή:
Πολιτιστικό Ρέθυμνο (Άρθρα και συνεντεύξεις)
Εύας Λαδιά: Η ιστορία του Ρεθεμνιώτικου Καρναβαλιού (ντοκιμαντέρ) Υπάρχει στο Youtube
