Ήταν εντυπωσιακά τα στοιχεία που κατέθεσε στην ταινία «Το Ρέθυμνο του Όχι» ο αντιστράτηγος ε.α κ. Νίκος Σαμψών για τη δράση της V Mεραρχίας Κρητών στην Αλβανία το 1941.
Αυτό που σχολιάστηκε για πρώτη φορά από χείλη ειδικού ήταν η λανθασμένη τακτική του επιτελείου να στέλνει στην πρώτη γραμμή περισσότερα άτομα από μια οικογένεια με αποτέλεσμα να καταστραφούν πολλές οικογένειες εντελώς άδικα.
Τα στοιχεία που κατέθεσε ο κ. Σαμψών έχουν ληφθεί με προσωπική του έρευνα από το βιβλίο «Αγώνες και νεκροί 1940-45» της Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού του Γ.Ε.Σ.
Με απαίτηση θεατών της ταινίας δημοσιεύουμε τα στοιχεία αυτά που είναι πολύτιμα για κάθε ιστορικό ερευνητή αλλά ρίχνουν φως και σε μια άλλη ενότητα της εποποιίας στην Αλβανία που δεν έχει μελετηθεί αρκετά.
Κάνοντας μια εισαγωγή ο κ. Σαμψών ανέφερε σχετικά:
Η V Μεραρχία Κρητών στην Αλβανία το 1941
Στις αρχές του 1941 η V Μεραρχία Κρητών, που συγκροτήθηκε από τρία Συντάγματα, το 14ο Χανίων, το 44ο Ρεθύμνου και το 43ο Ηρακλείου, μεταφέρθηκε στον κεντρικό τομέα του μετώπου στην Αλβανία για ενίσχυση του Β’ Σώματος Στρατού. Ανέλαβε την επιχείρηση κατάληψης των ορεινών όγκων Τρεμπεσίνας και Σεντέλι για να διευκολυνθεί η προώθηση του Ελληνικού Στρατού προς το Τεπελένι.
Η επιχείρηση άρχισε στα τέλη του Ιανουαρίου 1941 κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες καιρού και εδάφους. Αρκετό χιόνι, μεγάλα υψόμετρα, χαμηλές θερμοκρασίες, δυσκολίες ανεφοδιασμού σε τρόφιμα και πυρομαχικά, ανεπαρκής εξοπλισμός και εκπαίδευση σε ορεινό αγώνα, και η αριθμητική υπεροχή των Ιταλών, ήταν οι εχθροί των Κρητικών. Οι μεγάλοι σύμμαχοί τους ήταν η ψυχή τους, η γενναιότητά τους και η πίστη στο δίκαιο του αγώνα τους. Έτσι κατάφεραν να εκτελέσουν την αποστολή τους.
Κατέλαβαν την Τρεμπεσίνα και το Σεντέλι αλλά η νίκη τους ήταν «Πύρρειος». Οι απώλειες της Μεραρχίας ήταν 7700 νεκροί, εξαφανισθέντες, τραυματίες, και παγόπληκτοι. Το 44ο Σύνταγμα του Ρεθύμνου, που κατέλαβε το ύψωμα Πούντα Νόρντ (υψ. 1647) του όρους Σεντέλι, άφησε στο πεδίον της μάχης περισσότερους από 300 νεκρούς.
Σε αυτή την τιτάνια προσπάθεια χάθηκαν αδέλφια, εξαδέλφια και συγγενείς από τα ίδια χωριά, που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του πυρός. Πολλές μάνες θρήνησαν τα παιδιά τους και τα δάκρυα στέρεψαν στα μάτια τους εκείνο τον τρομερό χειμώνα στις αρχές του 1941. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις πεσόντων Ρεθεμνιωτών είναι οι παρακάτω:
1. Βαβουράκης Ανδρέας του Στυλιανού, Κοξαρέ
2. Βαβουράκης Κων/νος του Στυλιανού, Κοξαρέ
3. Βαβουράκης Σπύρος του Στυλιανού, Κοξαρέ
4. Βαβουράκης Στυλιανός του Δημητρίου, Άγιος Ιωάννης
5. Βαβουράκης Ευριπίδης του Αρτεμίου, Άγιος Ιωάννης
6. Βαβουράκης Κων/νος του Ανδρέου, Άγιος Ιωάννης
7. Βαβουράκης Σπύρος του Εμμανουήλ, Άγιος Ιωάννης
8. Βρέντζος Γεώργιος του Εμμανουήλ, Ανώγεια
9. Βρέντζος Δημάρατος του Εμμανουήλ, Ανώγεια
10. Βρέντζος Γεώργιος του Δημητρίου, Αξός
1. Γαγάνης Ιωάννης του Ελευθερίου, Ατσιπόπουλο
12. Γαγάνης Γεώργιος του Ελευθερίου, Ατσιπόπουλο
13. Γουμενάκης Γεώργιος του Ιωάννου, Ακούμια
14. Γουμενάκης Κων/νος του Ιωάννου, Σελιά
15. Γουμενάκης Αντώνιος του Μιχαήλ, Ακούμια
16. Δακανάκης Εμμανουήλ του Γεωργίου, Ανώγεια
17. Δακανάκης Κων/νος του Γεωργίου, Ανώγεια
18. Καλοειδάς Δημήτριος του Γεωργίου, Μέρωνας
19. Καλοειδάς Χρήστος του Ιωάννου, Μέρωνας
20. Κεφαλογιάννης Κλέαρχος του Γεωργίου, Ανώγεια
21. Κεφαλογιάννης Αντώνιος του Γεωργίου, Ανώγεια
22. Κεφαλογιάννης Μενέλαος του Ιωάννου, Ανώγεια
23. Κλάδος Αντώνιος του Σταύρου, Γαράζο
24. Κλάδος Νικόλαος του Εμμανουήλ, Γαράζο
25. Κλάδος Μιχαήλ του Βασιλείου, Λειβάδια
26. Κουτελιδάκης Βασίλειος του Σταύρου, Γερακάρι
27. Κουτελιδάκης Παναγιώτης του Σταύρου, Γερακάρι
28. Κουτελιδάκης Μιχαήλ του Χαραλάμπου, Γερακάρι
29. Κουτελιδάκης Πολυζώης του Μιχαήλ, Γερακάρι
30. Μιχελιουδάκης Γεώργιος του Ιωάννου, Άγιος Μάμας
31. Μιχελιουδάκης Ιωάννης του Αντωνίου, Άγιος Μάμας
32. Μιχελιουδάκης Δημήτριος του Κων/νου, Λούτρα
33. Μιχελιουδάκης Κων/νος του Ιωάννου, Αβδελά
34. Μυστράκης Ελευθέριος του Μιχαήλ, Ατσιπόπουλο
35. Μυστράκης Σπύρος του Ιωάννη, Ατσιπόπουλο
36. Νικηφόρος Εμμανουήλ του Κων/νου, Ζωνιανά
37. Νικηφόρος Ευάγγελος του Εμμανουήλ, Αξός
38. Ουρανός Ιωάννης του Γεωργίου, Ερφοί
39. Ουρανός Κων/νος του Δημητρίου, Ερφοί
40. Παπαδάκης Γεώργιος του Βασιλείου, Δοξαρό
41. Παπαδάκης Γεώργιος του Στυλιανού, Επισκοπή
42. Παπαδάκης Ελευθέριος του Αντωνίου, Κεραμέ
43. Παπαδάκης Εμμανουήλ του Γεωργίου, Αμνάτος
44. Παπαδάκης Ιωσήφ του Χαραλ., Αγγελιανά
45. Παπαδάκης Κων/νος του Μύρωνος, Βάτος
46. Παπαδάκης Μάρκος του Γεωργίου, Δαμοβόλος
47. Παπαδάκης Ναπολέων του Κων/νου, Άρδακτος
48. Σταγάκης Γεώργιος του Ιωάννου, Κούμοι
49. Σταγάκης Ευάγγελος του Ιωάννου, Κούμοι
50. Σταυριανάκης Νικόλαος του Στυλιανού, Δρίμισκος
51. Σταυριανάκης Παντελής του Ιωάννου, Δρίμισκος
52. Ταξάκης Ανδρέας του Γεωργ., Φουρφουράς
53. Ταξάκης Μιχαήλ του Ανδρ., Φουρφουράς
54. Φλουρής Εμμανουήλ του Χαρ. Θεοδώρα Μυλ.
55. Φλουρής Ιωάννης του Εμμ. Θεοδώρα Μυλ.
56. Φουντουλάκης Αθανάσιος του Αλεβ., Νίθαυρη
57. Φουντουλάκης Γαβριήλ του Εμμ., Γεράνι
58. Φουντουλάκης Κων/νος του Νικολ., Θρόνος
59. Φουσταλιεράκης Ανδρέας του Εμμαν., Μαλάκι
60. Φουσταλιεράκης Κων/νος του Εμμαν., Μαλάκι
Συγκεκριμένα τα αδέλφια ήταν τρεις Βαβουράκηδες από την Κοξαρέ, δυο Βρέντζηδες από τα Ανώγεια, δυο Γαγάνηδες από το Ατσιπόπουλο, δυο Δακανάληδες από τα Ανώγεια, δυο Κουτελιδάκηδες από το Γερακάρι, δύο Κεφαλογιάννηδες από τα Ανώγεια, δυο Σαγάκηδες από τους Κούμους και δυο Φουσταλιέρηδες από το Μαλάκι
Ο κ. Σαμψών σε άλλα του σημειώματα αναφέρεται στην οδύνη των γονέων που έπεσαν θύματα αυτής της αλόγιστης τακτικής με περιγραφές που συγκλονίζουν.
Αναφέρει σχετικά σε κάποια από αυτές :
Οι Ατσιπουλιανοί που επιστρατεύθηκαν το 1940, κατατάχθηκαν στο 44 Σύνταγμα Πεζικού στο Ρέθυμνο. Το Σύνταγμα αυτό μεταφέρθηκε ατμοπλοϊκώς από το λιμάνι της Σούδας στον Πειραιά και απ’ εκεί σιδηροδρομικώς μέχρι τα σύνορα και έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις της V Μεραρχίας Κρήτης για την κατάληψη του όρους Σεντέλι και την διάνοιξη της οδού προς το Τεπελένι. Η Μεραρχία έδωσε ένα τιτάνιο αγώνα πάνω σε χιονισμένα βουνά με υψόμετρα μέχρι 1800 μ. και θερμοκρασίες -20ο Κελσίου. Κατήγαγε μια πύρρεια νίκη και οι απώλειες της έφτασαν τους 7500 νεκρούς, τραυματίες, παγόπληκτους και άλλους ασθενείς.
Ανάμεσα στους 347 πεσόντες Ρεθεμνιώτες έπεσαν και οι παρακάτω Ατσιπουλιανοί: 1. Aνθυπολοχαγός Όθων Γιαννούλης, την 14η Φεβρουαρίου 1941 στην Τρεμπεσίνα.
2. Δεκανέας Ιωάννης Γαγάνης και Στρ. Ελευθέριος Μυστράκης, την 15η Φεβρουαρίου 1941 στο ύψωμα Πούντα Νόρντ.
3. Στρ. Σπύρος Μυστράκης, την 17η Φεβρουαρίου 1941 στο ύψωμα Πούντα Νόρντ.
4. Στρ. Γεώργιος Γαγάνης, εξαφανίσθηκε τον μήνα Μάρτιο στην Τρεμπεσίνα. Σύμφωνα με πληροφορίες μεταφερόταν τραυματίας στο ορεινό χειρουργείο στο οποίο δεν έφτασε ποτέ. Τραυματίες επέστρεψαν στο Ατσιπόπουλο ο Μιχάλης Δημητρακάκης και ο Αλέξανδρος Αγγελάκης.
Η μάχη στο ύψωμα Πούντα Νόρντ σε υψόμετρο 1647 μ. και στον αυχένα Μετζγκοράνης υπήρξε μια από τις φονικότερες της Αλβανίας μετά την μάχη στο ύψωμα 731. Εκεί το 44 Σύνταγμα κατατρόπωσε τους Ιταλούς και κατέλαβε το όρος Σεντέλι αλλά με βαριές απώλειες. Δίκαια οι Κρητικοί φαντάροι σημάδεψαν το γεγονός με την μαντινάδα: «Το Πουντανόρι το βουνό και το Μετζικοράνι, έκαμαν μάνες να πονούν, παιδιά ‘στειλε στον Άδη».
Ο επίλογος του δράματος
Ο επίλογος του δράματος παίχθηκε στο Ατσιπόπουλο, που βυθίσθηκε σε βαρύ πένθος και έκλαψε πολύ για τα πέντε γενναία παλικάρια του, που έμειναν για πάντα θαμμένα στα χιονισμένα βουνά της Αλβανίας. Ο Ελευθέριος Γαγάνης πατέρας των δύο πεσόντων αδελφών ήταν ένας υπερήφανος Ατσιπουλιανός, που προσπάθησε να κρύψει τον αβάστακτο πόνο του από τους συγχωριανούς του. Σύμφωνα με μαρτυρία του εξαδέλφου του Ευαγγέλου Σαμψών, όταν πήγαινε στο κτήμα του στη θέση Καβαλούρα, έκλαιγε ασταμάτητα με λυγμούς για τον άδικο χαμό των δύο παιδιών του. Ήταν μεγάλο λάθος του τοπικού στρατιωτικού διοικητή, που έστειλε και τα δύο αδέλφια στην πρώτη γραμμή. Το ίδιο είχε συμβεί και με τα αδέλφια Σπύρο και Μανώλη Μυστράκη, που ήταν επίσης στην πρώτη γραμμή. Ευτυχώς στην περίπτωση αυτή μετά τον θάνατο του Σπύρου, ο Μανώλης μεταφέρθηκε στα μετόπισθεν και επέζησε.
Όταν τα Γερμανικά στούκας τον Μάιο του 1941 βομβάρδιζαν την περιοχή του Ρεθύμνου πριν από την ρίψη των αλεξιπτωτιστών στα ανατολικά της πόλης, ο Ελευθέριος Γαγάνης είχε ανεβεί στην κορυφή ενός πλατάνου και πυροβολούσε με πολεμικό όπλο εναντίον τους. Με αυτό τον τρόπο πίστευε ότι υπερασπιζόταν την πατρίδα του και ταυτόχρονα έπαιρνε εκδίκηση για τον άδικο χαμό των δύο παιδιών του. Ο τραγικός πατέρας τελικά δεν μπόρεσε να αντέξει τον άδικο χαμό των παιδιών του. Ο αβάστακτος πόνος και η βαριά θλίψη του σύντομα τον οδήγησαν στον θάνατο. Η χαροκαμένη μάνα τους έζησε το υπόλοιπο της ζωής της πονεμένη χωρίς τα παιδιά της και τον σύζυγο της, μόνη μέσα στην δυστυχία της και με την στήριξη των δύο θυγατέρων της Αικατερίνης και Ελένης και των άλλων συγγενών της. Κρυφή ελπίδα της ήταν ότι κάποια μέρα θα επέστρεφε ο αγνοούμενος γιός της Γιώργης, πράγμα που δεν έγινε ποτέ.
Κάποια μέρα ο ταχυδρόμος έφτασε στο χωριό για να της παραδώσει τα χρήματα της σύνταξης για τον θάνατο των παλικαριών της. Δεν τόλμησε να κτυπήσει την πόρτα του σπιτιού της και παρακάλεσε τον γαμπρό της Νίκο Πολογιωργάκη να αναλάβει αυτό το δύσκολο έργο. Εκείνος με την σειρά του παρέδωσε τα χρήματα στην σύζυγο του Αικατερίνη, η οποία τα μετέφερε στο σπίτι της μητέρας της, που με κλάματα και μοιρολόγια αρνήθηκε να τα παραλάβει. Τελικά έφυγε αφήνοντας τα χρήματα πάνω στο τραπέζι.
Όλο το βράδυ η δυστυχισμένη μάνα θρηνούσε και έσχιζε σε μικρά κομμάτια τα χαρτονομίσματα. Την επομένη το πρωί, που την επισκέφθηκε η κόρη της, διαπίστωσε τι είχε συμβεί. Προσπάθησε να την παρηγορήσει και έφυγε με την ποδιά της γεμάτη με τα σχισμένα χαρτονομίσματα.
Την τύχη των χαρτονομισμάτων είχαν και τα δύο τιμητικά διπλώματα, που είχε απονείμει το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας στην οικογένεια σε αναγνώριση της μεγάλης προσφοράς της προς την πατρίδα. Αυτά τα έσχισε η Αικατερίνη Πολογιωργάκη.
Οι Μυστράκηδες, που είχαν δώσει και άλλους νεκρούς κατά την διάρκεια των Κρητικών Επαναστάσεων, θρήνησαν ακόμη δύο παλικάρια τους τον Σπύρο και τον Λευτέρη, που ακολούθησαν το παράδειγμα των προγόνων τους.
ΠΗΓΗ: Πολιτιστικό Ρέθυμνο 28η Οκτωβρίου
