Του ΧΑΡΗ ΣΤΡΑΤΙΔΑΚΗ*
Γράφαμε πριν από ένα περίπου μήνα στις «Αναδιφήσεις» μας ότι θα σταματούσαμε την εβδομαδιαία δημοσίευσή τους και ότι θα συνεχίζαμε μόνο όταν «θα είχαμε να συνεισφέρουμε κάτι πραγματικά καινούριο και ουσιαστικό». Σας καλούμε λοιπόν, φίλοι αναγνώστες, μαζί μας σήμερα για να γνωρίσουμε έναν άνθρωπο με προσφορά στον τόπο μας ουσιαστική και ταυτόχρονα πρωτοποριακή. Σήμερα, όπως άλλωστε και την τελευταία φορά με τον Μιχάλη Παπαδάκη (Δάνδολο), δεν θα μιλήσουμε απλά για την ιστορία, αλλά για έναν άνθρωπο που συμμετέχει στην ιστορία και στη λαογραφία της Κρήτης, επί 65 συναπτά χρόνια. Θα μιλήσουμε για έναν άνθρωπο που τιμά την Κρήτη αλλά και που ταυτόχρονα είναι σεμνός «σαν κοπελιά», που λέγαμε παλιότερα, όταν οι κοπελιές έκρυβαν και δεν «έβγαζαν στο μεϊντάνι» τα προσόντα τους, κατά τη λαογραφική ορολογία. Το έχουμε ξανακάνει απ’ αυτή αλλά και από άλλες θέσεις και για άλλους, εξίσου αθόρυβους και ουσιαστικούς ανθρώπους, όπως τον Γεώργιο Σμπώκο, τον Γιάννη Σπανδάγο, τον Γιάννη Παπιομύτογλου, τον Αντώνη Πλυμάκη, τον Γιώργη Εκκεκάκη, την Μαρία Τσιριμονάκη και μια δεκαπεντάδα εκλεκτών εκπαιδευτικών. Ο σημερινός μας λοιπόν πνευματικός άνθρωπος δεν είναι άλλος από τον Σταμάτη Αποστολάκη.
Γεννήθηκε στο χωριό Αγία Ειρήνη Σελίνου Χανίων το 1932. Αποφοίτησε από το 1ο Γυμνάσιο Χανίων και το 1950 εισήχθη στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ρόδου και αποφοίτησε το 1952 με άριστα. Την περίοδο 1953-1954 υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία. Το 1955 διορίστηκε στο δημοτικό σχολείο Μαυροκάμπου Κορεστίων της Δυτικής Μακεδονίας, παρά ότι ήταν μέλος πολύτεκνης οικογένειας και αριστούχος της Παιδαγωγικής Ακαδημίας και θα έπρεπε να διοριστεί στον τόπο του. Στη συνέχεια μετατέθηκε στο νομό Χανίων, αρχικά στο δημοτικό σχολείο Ροδοβανίου Σελίνου (1959-1965) και στη συνέχεια στο δημοτικό σχολείο Αγριλέ (1965-1966).
Από το 1966 μέχρι το 1968 παρακολούθησε κατόπιν εξετάσεων πρόγραμμα μετεκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, με καθηγητές τους Ι. Κακριδή, τον Γ. Σπυριδάκη, τον Ν. Τωμαδάκη και τον Ι. Θωμόπουλο. Το 1968-69 εργάστηκε σαν βοηθός επιθεωρητή στα Χανιά. Την περίοδο 1969-1975 δίδαξε στο 13ο Δημοτικό σχολείο Χανίων και τέλος στο 6ο Δημοτικό Σχολείο Χανίων (1975-1987), οπότε και αποστρατεύτηκε μετά από 34 έτη άσκησης του λειτουργήματος του δασκάλου. Διηγείται ότι ισχυρό κίνητρο για την απόφασή του να γίνει δάσκαλος στάθηκε το ομώνυμο βιβλίο του Γιάννη Μουρέλλου («Ο Δάσκαλος»), που ο πατέρας του είχε δανειστεί από τη βιβλιοθήκη του οικοτροφείου της Σούγιας, όπου εργαζόταν ως μαραγκός.
Από το 1952 ασχολείται με τη συλλογή λαογραφικού υλικού, όπως τα δημοτικά τραγούδια, οι παραδόσεις, οι θρύλοι και οι ιστορίες, το οποίο καταχώρησε για πρώτη φορά στο περιοδικό «Κρητική Εστία». Πάνω από 220 μελέτες του έχουν δημοσιευτεί μέχρι σήμερα, ανάμεσά τους οι «Κρήτες Μακεδονομάχοι», που κυκλοφόρησε το 1984. Επηρεάστηκε βαθειά στη διάρκεια της θητείας του ως δάσκαλος στην περιοχή των Κορεστίων, που υπήρξε κέντρο του Μακεδονικού αγώνα, από τις διηγήσεις των γερόντων, που θυμούνταν πολλούς Κρητικούς Μακεδονομάχους να τραγουδούν ριζίτικα τραγούδια. Έτσι άρχισε να συγκεντρώνει υλικό, αφού πολλοί συγχωριανοί του είχαν πάει εθελοντές στον Μακεδονικό αγώνα. Το έργο του αυτό το χάρισε στο Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα στη Θεσσαλονίκη. Πιο πρόσφατα παραχώρησε στο «Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών Ελευθέριος Βενιζέλος» χωρίς αμοιβή το υλικό των ομιλιών 70 χρόνων (1937-2007) που συγκέντρωνε κατά το επίσημο ετήσιο μνημόσυνο του Εθνάρχη Ελευθέριου Βενιζέλου, με τα βιογραφικά των ομιλητών κάθε χρονιάς, φωτογραφικό υλικό κ.ά.
Έχει εργασθεί σαν ραδιοφωνικός παραγωγός στο ΕΙΡ Αθηνών και στην ΕΡΑ Χανίων, πάντα αμισθί, με τις εκπομπές «Συγγραφείς και κείμενα της Κρήτης» και «Λαογραφία της Κρήτης», και στο «Ράδιο Μαρτυρία» Χανίων, στην εκπομπή «Χριστιανική Λαογραφία». Έχει συμμετάσχει σε πολλά κρητολογικά και διεθνή συνέδρια και έχει αρθρογραφήσει σε όλο σχεδόν τον κρητικό τύπο. Είναι Μέλος της Ελληνικής Ονοματολογικής Εταιρείας, της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας και της Ιστορικής Λαογραφικής Εταιρείας Κρήτης (ΙΛΑΕΚ). Είναι Τακτικό Μέλος της Ένωσης Πνευματικών Δημιουργών Χανίων και Ιδρυτικό Μέλος του Συλλόγου Δημιουργίας Ιστορικού Φυσικολαογραφικού Μουσείου Ομαλού και του Ιστορικού Μουσείου Αγίας Ειρήνης.
Μερικοί από τους τίτλους των βιβλίων του είναι: «Ριζίτικα και δημοτικά τραγούδια της Κρήτης», εκδόσεις «Γνώση», 1993 και 2010, «Λαογραφικά Μελετήματα στον Ελευθέριο Βενιζέλο» (1995), «Η μάχη της Κρήτης στη Νεοελληνική ποίηση», «Το Τοπωνυμικό του Καμπανού» (1968), «Η Χριστιανική Διδασκαλία στη Δημοτική ποίηση της Κρήτης» (1981), «Λαογραφικά του Δωδεκαήμερου» (1981), «Αθλητισμός και Αγωνίσματα στην Κρήτη επί Τουρκοκρατίας» (1988), «Οι Μακεδονομάχοι μας στη Δημοτική ποίηση» (1985), «Γνωρίστε το Ανατολικό Σέλινο», «Τα λαογραφικά του Χορού στη Δυτική Κρήτη».
Η πρώτη δημοσιευμένη εργασία του ήταν τα «Λαογραφικά του κυνηγίου» το 1965 στην «Κρητική Εστία» του Ιδομενέα Παπαγρηγοράκη. Το 1966 έκανε επίσης μία δημοσίευση, όπως και το επόμενο έτος. Το 1968 οι δημοσιεύσεις του ήταν δύο, το 1969 τρεις και το 1970 και 1971 από μία. Το 1972 και το 1976 έκανε από δύο δημοσιεύσεις, το 1977 τρεις, το 1978 μία και το 1981 έντεκα. Είναι φανερό ότι όλα αυτά τα χρόνια συγκέντρωνε λαογραφικό υλικό, το οποίο προοιώνιζε τη μελλοντική εκδοτική έκρηξη της επόμενης 35ετίας, κατά την οποία εξέδωσε 180 περίπου νέες μελέτες. Παράλληλα τεκμηρίωνε το υλικό αυτό με φωτογραφήσεις σε slides και ηχογραφήσεις, σ’ ένα ογκώδες μαγνητόφωνο (μπομπινόφωνο) της εποχής εκείνης.
Ένα άλλο μεγάλο έργο του είναι η εβδομαδιαία ολοσέλιδη στήλη του στα «Χανιώτικα Νέα», από το 1966 μέχρι σήμερα ανελλιπώς. Αυτό σημαίνει ότι έχει προσφέρει -ούτε λίγες ούτε πολλές- 2.600 συνεργασίες, με την παρουσίαση εκδόσεων και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων στη στήλη «Πνευματικά και καλλιτεχνικά νέα του τόπου μας». Βέβαια, ο «τόπος μας» αποδείχτηκε ιδιαίτερα διευρυμένος, όπως φαίνεται και στην επισυναπτόμενη φωτογραφία με τη συνεργασία του της 23ης Φεβρουαρίου 2018. Σ’ αυτήν ξεκινάει με τη θρησκευτική επικαιρότητα, συνεχίζει με την παρουσίαση του τελευταίου τεύχους της λασιθιώτικης «Αμάλθειας», περνά στο καστρινό «Παλίμψηστον», έρχεται στα ρεθεμνιώτικα με το δικό μας «Μαρία Τσιριμονάκη. Κόσμημα πνευματικόν της Ρεθύμνης» και φτάνει στα Χανιά με την παρουσίαση του Ημερολογίου του 1ου Λυκείου. Με αναγωγή στα 52 χρόνια παρουσίας της στήλης, με τέσσερις κατά μέσο όρο παρουσιάσεις σε καθεμιά, αντιλαμβανόμαστε ότι μιλάμε για έναν πλούτο περισσότερων από 10.000 εγγραφών, γεγονός που έχει οδηγήσει τη στήλη να αποδελτιώνεται από πολλές βιβλιοθήκες, μεταξύ των οποίων και απ’ αυτήν του Πανεπιστημίου Κρήτης, από την εποχή της διεύθυνσής της από τον Μιχάλη Τζεκάκη.
Παράλληλα ο ζωηρός αυτός νέος των 86 χρόνων συμμετέχει στο σύνολο σχεδόν των πνευματικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων των Χανίων και μάλιστα αρκετές φορές ως εισηγητής. Παράλληλα διατελεί ανελλιπώς εισηγητής σε συνέδρια κρητολογικά, ιστορικά, λαογραφικά και θρησκευτικά. Σε καθένα απ’ αυτά γίνεται ζηλευτός όχι μόνο για την εμβρίθεια αλλά και για την πρωτοτυπία του. Πρόσφατα, στα τέλη του 2017, τον παρακολούθησα σε ημερίδα διάδοσης του είδους της ιστορίας που προσδιορίζεται ως «προφορική» να δίνει μάθημα σύγχρονης κυριολεκτικά αντίληψης σε μερικούς από τους εκλεκτότερους εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων στο Πνευματικό Κέντρο των Χανίων. Παράλληλα είχα την τιμή να παρακολουθήσω την παρουσίαση του βιβλίου μου «Ιστορικές περιηγήσεις στα Χανιά» στον ίδιο χώρο λίγες μέρες αργότερα, με τον ίδιο μεταξύ των εισηγητών. Αλήθεια, ποιος Ρεθεμνιώτης θα έλεγε σ’ ευρύ κοινό για κάποιον «ξένο», όπως είμαι εγώ στα Χανιά: «Τα γνωρίζαμε ολ’ αυτά; Μπορούσαμε να ξεναγήσουμε τα παιδιά μας, εμείς οι Χανιώτες, έτσι; Σ’ αυτόν τον χιλιοπερπατημένο τόπο; Όχι!».
Οι μέχρι σήμερα βραβεύσεις του Σταμάτη Αποστολάκη από πνευματικά ιδρύματα, υπηρεσίες, πολιτιστικούς συλλόγους, λαογραφικές εταιρείες και θρησκευτικά ιδρύματα ξεπερνούν τις εβδομήντα. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν οι δύο της Ακαδημίας Αθηνών, από τις οποίες πιο πρόσφατη είναι εκείνη της 29ης Δεκεμβρίου 2011 «…δια την 50ετή εργασία του για την διάσωση και μελέτη του εν Κρήτη λαϊκού πολιτισμού».
Ξεχωρίζει επίσης ανάμεσα στις βραβεύσεις η χειροθέτησή του τον Μάρτιο του 2017, με τον τίτλο «Άρχων Προστάτης των Γραμμάτων της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας», με τις ευλογίες του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Είναι η μόνη που έχει αναρτήσει στο σπίτι του στη Νέα Χώρα και μάλιστα στην κρεβατοκάμαρά του. Κι αυτό όχι μόνο γιατί την θεωρεί μεν ως την ουσιαστικότερη όλων αλλά και επειδή «την κρατάει για την εαυτό του», στο πλαίσιο της σεμνότητας και μετριοφροσύνης του. Αν θα χρειαζόταν να την περιγράψω αυτή την τελευταία, θα χρησιμοποιούσα χωρίς δεύτερη σκέψη το απόφθεγμα «Ό,τι αν αγαθόν πράσσης, θεούς, μη σεαυτόν αιτιώ» του σοφού Βία του Πριηνέα, που στην κοινή νεοελληνική θα μεταφραζόταν «Ό,τι καλό κάνεις, απόδωσε την αιτία του στους θεούς, όχι στον εαυτό σου»!
Δεν είναι άγνωστη και μια άλλη, εξίσου σημαντική συνεισφορά του, το ότι δηλαδή αποτέλεσε για πολλές δεκαετίες το δεξί, κυριολεκτικά, χέρι, του αείμνηστου Μητροπολίτη Κισάμου και Σελίνου Ειρηναίου Γαλανάκη. Στάθηκε δίπλα του σε εύκολες και δύσκολες στιγμές, που δεν ήταν και λίγες, όπως για παράδειγμα η στιγμή της ανακοίνωσης από τον απεσταλμένο της δικτατορίας των συνταγματαρχών της απόφασης μετάθεσης (εξορίας) του στην τότε Δυτική Γερμανία. Απ’ την πλευρά του ο μακαριστός Μητροπολίτης στάθηκε ο «προξενητής» της πιο γλυκιάς στιγμής της ζωής του, του γάμου με την Ελευθερία του, με την οποία απέκτησαν δύο εξαιρετικά παιδιά και στη συνέχεια πολλά εξίσου εξαιρετικά εγγόνια.
Τα τελευταία χρόνια ο Σταμάτης Αποστολάκης αντιμετωπίζει ένα σημαντικό πρόβλημα υγείας. Οποιοσδήποτε άλλος θα το είχε «βάλει κάτω» προ πολλού, όχι όμως αυτός. Συνεχίζει απτόητος το πνευματικό του έργο, έχοντας την αναγνώριση όλων ως ένας εκ των τελευταίων Κρητολόγων, στην χορεία των οποίων ανήκουν όχι παραπάνω από μια εικοσάδα Κρήτες: ο Στέφανος Ξανθουδίδης, ο Νικόλαος Πλάτων, ο Στέργιος Σπανάκης, ο Νικόλαος Σταυρινίδης, ο Μενέλαος Παρλαμάς, ο Ελευθέριος Πλατάκης, ο Ανδρέας Καλοκαιρινός, ο Στυλιανός Αλεξίου, ο Θεοχάρης Δετοράκης και οι «δικοί μας», Ρεθεμνιώτες Μανούσος Μανούσακας, Γεώργιος Δρανδάκης και Γιώργος Εκκεκάκης. Έχει επίσης τη συμπαράσταση και αναγνώριση των εκατοντάδων μαθητών του, οι οποίοι ορκίζονται στο όνομά του για τις αξίες ζωής που τους μετέδωσε. Και βέβαια, παίρνει δύναμη από την αφοσίωσή του στο καθήκον -όπως το θεωρεί- της ανάδειξης και διάδοσης του πνευματικού έργου του «Παππούλη της Κισάμου». Και είναι παραπάνω από αλήθεια ότι αυτός είναι ο μόνος που μπορεί να το φέρει σε πέρας.
Για να γνωρίσουμε το έργο του σημαντικού αυτού δασκάλου, λαογράφου και ιστορικού ερευνητή και να τον τιμήσουμε, διοργανώνουμε εκδήλωση την προσεχή Δευτέρα 19 Μαρτίου από τις 7.00 μέχρι τις 8.30 το βράδυ στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης. Οκτώ Ρεθεμνιώτες ερευνητές του θα το παρουσιάσουμε σε πεντάλεπτες -το πολύ- ο καθένας εισηγήσεις. Στο βήμα θα ανέβουμε για να του προσφέρουμε το μικρό μας αντιδώρημα η Μαριέττα Ασημομύτη-Εκκεκάκη, ο Μάνος Γοργοράπτης, η Εύα Λαδιά, ο Γιάννης Παπιομύτογλου, ο Θεόδωρος Πελαντάκης, η Αναστασία Πλατυρράχου, η Κατερίνα Τσακάλη και ο υπογραφόμενος.
Μαζί με μας και τέσσερις γνωστοί Χανιώτες διανοούμενοι, ο δάσκαλος, ποιητής και δημοσιογράφος Βαγγέλης Κακατσάκης, ο φιλόλογος και πρώην Προϊστάμενος του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης Κωνσταντίνος Φουρναράκης, ο μαθηματικός και Πρόεδρος της Πολιτιστικής Εταιρείας Κρήτης Ματθαίος Φραντζεσκάκης και ο δάσκαλος και λαογράφος Βασίλης Χαρωνίτης θα του αποδώσουν τα δέοντα. Μαζί μας, με χαιρετισμό της, θα είναι και η Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία και ο πρόεδρός της και ομότιμος καθηγητής Λαογραφίας Μιχάλης Μερακλής. Θα ακολουθήσει η προσφώνηση και τίμησή του από την Πρόεδρο του Μουσείου Φαλή Γ. Βογιατζάκη και αντιφώνηση του τιμώμενου.
Κύριε Σταμάτη, σου ευχόμαστε να ξαναβρείς την υγεία και να έχεις πάντα τη δύναμη, σωματική και πνευματική, ώστε, όπως στο έγραψε στην τιμητική πλακέτα που σου απένειμε ο Αντιπεριφερειάρχης Χανίων «…με κόπο, επιμονή και υπομονή να διατηρείς στις μέρες μας τα διαμαντάκια της κρητικής παράδοσης, έτσι που να έχουμε γερές τις ρίζες μας και στερεή την ταυτότητά μας!».
* Ο Χάρης Στρατιδάκης είναι Δρ Παιδαγωγικής-ιστορικός ερευνητής-συγγραφέας
strharis@yahoo.gr, 2831055031