Αναδιφώντας το χθες (79)

Συνεχίζουμε και τελειώνουμε σήμερα με την εξιστόρηση των άσχημων ιστορικών στιγμών του Ρεθύμνου. Χρειάστηκαν πέντε συνέχειες των «Αναδιφήσεων» για να περιλάβουμε τις 65 στάσεις στους χώρους στους οποίους σημειώθηκαν οι σημαντικότερες ιστορικές καταστροφές. Όλες τους είναι παρμένες από το βιβλίο «Το Ρέθυμνο του Τρόμου», το οποίο περιέχει επίσης στάσεις στα περίχωρα της πόλης. Πρόκειται για τις Πούγκες των ακρωτηριασμένων παιδιών και των πυροβολείων στον Εβλιγιά, στα Τρία Μοναστήρια, στον Τίμιο Σταυρό και στα Καστελάκια, για το Σπήλαιο της Τρυπητής, για την μεγάλη πυρκαγιά στον Εβλιγιά τον Ιούλιο του 1970, για το Μνημείο των Περβολιανών και Μισιριανών Μαρτύρων, για την Ατσιπουλιανή καμάρα και την ανατίναξή της, για τα Σφαγεία, για τις «δαιμονικές δυνάμεις» και τη Στεφάναινα που τις απομάκρυνε και για τον εγκλεισμό και θάνατο τριών ανθρώπων στο Σπήλαιο Γερανίου πριν από 50 αιώνες. Το βιβλίο περιέχει ακόμη ένα εξαιρετικό κείμενο του Θοδωρή Ρηγινιώτη, το οποίο αναφέρεται στους αστικούς μύθους και θρύλους του Ρεθύμνου: στοιχειωμένα μέρη, φαντάσματα, επικίνδυνους κακοποιούς, θησαυρούς, σήραγγες, αλλά και αγίους και θαύματα. Θέλω να ελπίζω ότι ο φίλος Θοδωρής, με την εργατικότητα, μεθοδικότητα και σοβαρότητα που τον διακρίνουν, θα συνεχίσει την έρευνά του πάνω στο θέμα αυτό.

ΣΤΑΣΗ 51. Μικρή Παναγία: ο κομμένος μιναρές των δυνατών σεισμών. Η Μικρή Παναγία, η Κυρία των Αγγέλων της Βενετοκρατίας, μετατράπηκε, κατά την επόμενη ιστορική περίοδο, σε τέμενος του Ανγκεμπούτ Πασά. Το έτος 1687 όμως, ο μιναρές του κατέρρευσε από σεισμό και δεν ανοικοδομήθηκε, γι’ αυτό και επονομάστηκε από τους Χριστιανορεθύμνιους, οι οποίοι απέδιδαν το γεγονός σε θαύμα, Κομμένος Μιναρές και Κουτσοτρούλης. Στα νότια της εκκλησίας έχει στηθεί η προτομή του «αγίου» των καραβοτσακισμένων Μικρασιατών του 1922 και 1924, του παπα-Γρηγόρη Βοργιαδάκη: πρόσφυγας ο ίδιος ήδη από το 1914, στάθηκε στο πλάι τους καθοδηγητής. Τέλος, η εκκλησία συνδέεται με μια νεότερη τραγωδία. Το 1920 πέθανε, μετά από βασανιστική ασθένεια, η εικοσάχρονη Υπατία Μοάτσου (φωτογραφία). Η οικογένειά της δώρισε την προίκα της για την κατασκευή του καμπαναριού, όπως δώρισε και την εικόνα που η κοπέλα κρατούσε όταν ξεψύχησε, η οποία και φυλάσσεται μέσα στον ναό.

ΣΤΑΣΗ 52. Οδός Χειμάρας: ο φόβος της μαλαφράντζας και του κοινωνικού διασυρμού. Οργανωμένη πορνεία γυναικών πρωτοεμφανίστηκε επίσημα στο Ρέθυμνο την περίοδο της Ρωσικής Κατοχής. Το 1898, μη επαρκούντος του ντόπιου δυναμικού, ο διοικητής των δυνάμεων, Θεόδωρος ντε Χιοστάκ, μετακάλεσε από τα Χανιά μια ομάδα «κοινών»γυναικών, τις οποίες κι εγκατέστησε σε παραπήγματα στην οροφή του πενταγωνικού οχυρού (διακρίνονται στη φωτογραφία), μπροστά από την κεντρική πύλη της Φορτέτζας. Στη συνέχεια, άλλες εκδιδόμενες γυναίκες εγκαταστάθηκαν κατά μήκος της οδού Χειμάρας. Το 1924, όμως, υποχρεώθηκαν να εγκατασταθούν κι αυτές μαζί με τις πρώτες. Η διαμόρφωση του κτηρίου σε φυλακές τις οδήγησε κατόπιν, όλες, στο εσωτερικό του φρουρίου, αλλά η κατεδάφιση του εκεί οικισμού, το 1958-1959, τις επανέφερε στην οδό Χειμάρας. Ο φόβος της αναγνώρισής τους σ’ αυτές τις περιοχές, διακατείχε φυσικά αρκετούς Ρεθεμνιώτες, όπως κι εκείνος της μετάδοσης κάποιας γενετήσιας ασθένειας, όπως η διαδεδομένη, τότε, μαλαφράντζα (σύφιλη).

ΣΤΑΣΗ 53. Παλιές φυλακές: σκηνές γενικευμένης οχλοκρατίας. Περιόδους οχλαγωγίας γνώρισε πολλές το Ρέθυμνο, και στη Βενετοκρατία (επανάσταση Σήφη Βλαστού, επιδρομή Ουλούτζ Αλή) και στα χρόνια των Οθωμανών (ιδιαίτερα κατά τις επαναστατικές περιόδους του 1867 και 1897). Αυτές, όμως, συνέβησαν σε περιόδους κατοχής του τόπου, και όχι ελευθερίας, όπως η εποχή του εθνικού διχασμού και μεταγενέστερα, αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Άφαντες, καθώς είχαν γίνει τότε, οι κρατικές αρχές, εισήλθε στην πόλη μια επικηρυγμένη για φόνους μουσουλμανικών οικογενειών ομάδα Ασηγωνιωτών και, στη συνέχεια, και μια άλλη ομάδα, Ροδακινιωτών. Παράλληλα, σημειώθηκαν και διαρπαγές των όπλων του στρατού και της χωροφυλακής. Μετά από απόπειρες εμπρησμών και λεηλασιών μουσουλμανικών καταστημάτων, οι πολίτες του Ρεθύμνου ανέλαβαν μόνοι τους τη διαφύλαξη της τάξης, συγκροτώντας πολιτοφυλακή. Αυτή έμελλε να προστατεύσει από το πλήθος ακόμα και τα τάγματα των «πεζοναυτών» (διακρίνονται στη φωτογραφία του 1921 στη Μητρόπολη), περιορίζοντάς τα στο τζαμί Κιουτσούκ Ιμπραΐμ και οδηγώντας τα, στη συνέχεια, στα πλοία.

ΣΤΑΣΗ 54. Φορτέτζα, Θέατρο Ερωφίλη: θάνατος στα έγκατα της γης. Ξεκινώντας μια περιήγηση στη Φορτέτζα από την κεντρική της πύλη και διασχίζοντας τη στοά της, συνειδητοποιούμε ότι αυτά τα τεράστια, για τα μέτρα της πόλης, οχυρωματικά έργα πραγματοποιήθηκαν με τις αγγαρείες πόνου των αγροτών, οι οποίες ανέρχονταν σε έξι ημερήσιες κατ’ έτος, τουλάχιστον. Κι ακόμα, ότι από εδώ ξεκίνησε το θλιβερό ταξίδι εκπατρισμού των Ρεθεμνιωτών προς το Μεγάλο Κάστρο, όταν η φρουρά παρέδωσε την πόλη στους Οθωμανούς με συνθήκη (φωτογραφία) στις 19 Νοεμβρίου 1646. Κατευθυνόμαστε, στη συνέχεια, προς τον προμαχώνα του Αγίου Ηλία, όπου βρίσκεται το πηγάδι της κοντράμινας κι αναλογιζόμαστε τις θηριώδεις μάχες που διεξήχθησαν μέσω αυτής στα έγκατα της γης, μεταξύ υπονομευτών και ανθυπονομευτών του φρουρίου. Βορειότερα, στις φυλακές της κατοικίας του ρέκτορα, φανταζόμαστε τα βασανιστήρια στα οποία υπεβλήθησαν όσοι, από το οθωμανικό στράτευμα, έπεσαν στα χέρια των πολιορκούμενων.

ΣΤΑΣΗ 55. Φορτέτζα, βόρειες αποθήκες: περιμένοντας τη θανατική καταδίκη. Κατευθυνόμενοι προς τις αποθήκες της βόρειας πύλης (fontico), αναλογιζόμαστε την αναγκαιότητα αποθήκευσης σιτηρών, όπως και νερού, εν όψει πιθανών σιτοδειών και επικείμενων πολιορκιών. Σιτοδείες, βέβαια, σημειώθηκαν και σε μεταγενέστερες περιόδους, όπως το 1917, με τον αποκλεισμό της Κρήτης από τα γερμανικά υποβρύχια και, περισσότερο, κατά τη Γερμανοκατοχή. Πιο πέρα, τα τούρκικα κανόνια, αφημένα στην τύχη τους και στις καιρικές συνθήκες, μας κάνουν ν’ αναλογιστούμε τον θάνατο που θα είχαν σκορπίσει στην εποχή τους. Ακόμη, κοιτώντας από ψηλά τη βάση του τείχους, φανταζόμαστε το μνημείο που είχε στηθεί εκεί για τον σεχίτη (>τουρκ. şehit = μάρτυρας, αυτός που χάνει τη ζωή του στον Ιερό Πόλεμο), ο οποίος είχε αιχμαλωτιστεί, βασανιστεί και εκπαραθυρωθεί από τους πολιορκούμενους. Πλησιάζοντας στην έξοδο, θυμόμαστε ότι, τρεις αιώνες αργότερα, στα Σύρματα της Φορτέτζας εγκλείονταν από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής οι αγωνιστές της Αντίστασης, για να μεταφερθούν, στη συνέχεια, στο κολαστήριο της Αγιάς.

ΣΤΑΣΗ 56. Άγιος Σπυρίδωνας: σωροί θυμάτων από τα θύματα της πανούκλας. Στο δυτικό πρανές του λόφου του Παλαιοκάστρου, περίοπτη θέση κατείχε, από τη Βενετοκρατία, ο σπηλαιώδης ναός του Αγίου Σπυρίδωνα. Ο Άγιος, και ο ναός του, θεωρούνταν προστάτης του Ρεθύμνου από την πανούκλα. Επιδημίες της νόσου είχαν πλήξει βαριά τους κατοίκους της πόλης τα έτη 1292, 1340-50, 1553, 1556, 1558, 1592 έως 1595, 1646, 1700 και 1817-39. Σημειώθηκαν, βέβαια, και μικρότερες επιδημίες. Τελευταία ήταν εκείνη του 1920, οπότε οι επικοινωνίες διακόπηκαν και οι κάτοικοι κλήθηκαν για ομαδικό εμβολιασμό. Σ’ αυτήν την ιστορία τρόμου και φρίκης, ιδιαίτερη θέση κατέχουν τα αποτελέσματα της πανδημίας του 1646, όταν πολιορκητές και πολιορκούμενοι έπεφταν θύματά της, εξ αιτίας και του συγχρωτισμού τόσου πληθυσμού στον περιορισμένο τειχισμένο χώρο. Τότε ήταν που τα θύματα, αντί να θάβονται, πετούνταν, το ένα πάνω από το άλλο, μπροστά στις πύλες του φρουρίου, προς αποτροπή της προσέγγισης των οθωμανικών στρατευμάτων.

ΣΤΑΣΗ 57. Γήπεδο Σοχώρας: «Ο θάνατος φτερούγισε προχθές στο Ρέθυμνο». Στον χώρο του γηπέδου της Σοχώρας δεν θα συναντήσουμε σήμερα τίποτα το τρομακτικό. Ωστόσο, η διαμόρφωση του χώρου ως Πεδίου του Άρεως, το 1869, κατέστρεψε ένα από τα αρχαιότερα νεκροταφεία της Ρίθυμνας των κλασικών χρόνων, που υπολογίζεται ότι περιλάμβανε δύο εκατοντάδες λαξευτών τάφων. Στα νότια του διαμορφούμενου, τότε, χώρου, είχαν οικοδομηθεί οι επιβλητικοί Στρατώνες, που δεν έμειναν αλώβητοι από τους ισοπεδωτικούς βομβαρδισμούς της Μάχης της Κρήτης, το 1941. Μια ακόμα σκηνή φρίκης έχει εκτυλιχθεί στην περιοχή, στην επέτειο, μάλιστα, της εθελοθυσίας στη Μονή Αρκαδίου, το 1967: στον συνωστισμό που δημιουργήθηκε κατά το άνοιγμα της πύλης του Γηπέδου, ώστε το κοινό να παρακολουθήσει τις τελετές εορτασμού, μια γυναίκα σκοτώθηκε και τουλάχιστον δέκα ακόμη άτομα τραυματίστηκαν. Το περιστατικό δεν έτυχε δημοσιότητας από τον Τύπο, καθώς το καθεστώς της εποχής δεν άφησε περιθώρια…

ΣΤΑΣΗ 58. Οδός Δημακοπούλου: το τείχος δεν απέτρεψε την καταστροφή. Οι πειρατές που επιχείρησαν να καταλάβουν το Ρέθυμνο, δεν τα κατάφεραν. Ακόμα κι ο παρακάτω εικονιζόμενος Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, ως αρχιναύαρχος του οθωμανικού στόλου, τότε πλέον, μόνο τα περίχωρα της πόλης κατάφερε να λεηλατήσει στα 1538. Κατόπιν, ξεκίνησε η οικοδόμηση του περιμετρικού τείχους, ένα υπόλειμμα του οποίου σώζεται ακόμη, απέναντι από το 3ο Δημοτικό Σχολείο. Το τείχος εκπλήρωσε τον σκοπό του μόλις μια φορά: το 1562, απέτρεψε την κατάληψη της πόλης από τον Ντραγούτ-Ρεΐς. Το 1571, όμως, δεν κατάφερε να αποτρέψει τον Ουλούτζ Αλή, που κατέστρεψε εκκλησίες και κατοικίες (1.591 από τις 3.091), και άνοιξε ως και τους τάφους για να αποσπάσει τιμαλφή. Ούτε και το 1646 αποδείχθηκε ικανό να αποκρούσει αποτελεσματικά τη νέα εχθρική επίθεση. Βέβαια, τότε πια, ούτε και το, κατά πολύ ισχυρότερό του, τείχος της Φορτέτζας μπόρεσε να αντισταθεί στην οθωμανική λαίλαπα.

ΣΤΑΣΗ 59. Ναός Αγίου Νικολάου: «Είδα φόβους, είδα τρόμους, είδα βάσανα και πόνους». Η χριστιανική παράδοση θεωρεί τον Άγιο Λάζαρο ως τον μοναδικό θνητό που, αν και πέθανε, μπόρεσε να επανέλθει στη ζωή με τη βοήθεια του Ιησού. Οπωσδήποτε, κοινή πεποίθηση αποτελεί το ότι αυτά που είδε «εκεί» ήταν φρικιαστικά, όπως άλλωστε αποτυπώνεται και στους αγερμούς της ημέρας της εορτής του: «Είδα φόβους, είδα τρόμους, είδα βάσανα και πόνους». Στο Ρέθυμνο, δύο τουλάχιστον ναοί ήταν αφιερωμένοι στον Άγιο Λάζαρο: ο ένας βρισκόταν μέσα στην πόλη, πιθανότατα στην οδό Πατελάρου, και ο άλλος εδώ, στη θέση του μεταγενέστερου ναού του Αγίου Νικολάου, όπου και στεκόμαστε τώρα. Επρόκειτο για ένα δίκλιτο καθολικό μονής, με αμυντικό πύργο (βλ. στην εικόνα, κτήριο C). Οι εγκαταστάσεις της μονής χρησιμοποιούνταν επίσης ως λοιμοκαθαρτήριο/σταθμός καραντίνας (Lazzaretto). Σε περιπτώσεις, πάντως, περιορισμένου κινδύνου εξάπλωσης επιδημικών ασθενειών, ως αποτρεπτικός λειτουργούσε ένας άλλος χώρος, στα νεώρια του λιμανιού.

ΣΤΑΣΗ 60. Περιοχή νέας Βιβλιοθήκης. Αμπουχούρη: ο φόβος της απαγωγής των γυναικών. Η περιοχή του Αμπουχούρη, που είχε πάρει το όνομά της από το καφενείο του Χασάν Αμπουχουράκη, ήταν κάποτε η αγαπημένη των γυναικών. Τόσο γιατί μπορούσαν να κάνουν αθέατες το μπάνιο τους στην εκεί παραλία Γυναικωνίτης, όσο και γιατί, λίγο παραπέρα, βρισκόταν ένα από τα ελάχιστα καφενεία στα οποία γίνονταν δεκτές, εκείνο του Κουτσουράκη, όπου κι έχει τραβηχτεί η παραδίπλα φωτογραφία. Η εκτίμηση αυτή, όμως, έμελλε να κρατήσει ως τον Ιούλιο του 1929. Ένα περιστατικό που έλαβε τότε χώρα στην περιοχή, έκανε στο εξής τις Ρεθεμνιώτισσες να την αποφεύγουν. Ένα αυτοκίνητο, με επιβαίνοντα έναν βοσκό από τα Χάρκια, απήγαγε βίαια μια εκλεκτή δασκάλα της πόλης, που είχε μόλις γυρίσει από μετεκπαίδευση στην Αθήνα. Οι -χωρίς τη θέλησή τους- απαγωγές των διδασκαλισσών βρίσκονταν, τότε, σε ημερήσια διάταξη, για λόγους που συναρτώνταν, όχι τόσο με κάποια ιδιαίτερη ομορφιά, όσο με την κοινωνική θέση και τον μισθό τους.

ΣΤΑΣΗ 61. Νεκροταφεία ορθόδοξο και καθολικό: «Ἔνθα οὐκ ἔστι πόνος, οὐ λύπη, οὐ στεναγμός». Βρισκόμαστε στην περιοχή του φόβου του αναπότρεπτου θανάτου. Το νεκροταφείο της Μεσαμπελίτισσας ξεκίνησε τη λειτουργία του μετά το 1701, όταν δύο χριστιανοί, πιθανότατα ιερείς, αγόρασαν το αρχικό οικόπεδο. Το επόμενο έτος, μια μουσουλμάνα Ρεθεμνιώτισσα δώρισε τον παρακείμενο αγρό, έτσι που το νεκροταφείο να αποκτήσει αρκετή έκταση. Έκτοτε, έχουν ταφεί εδώ περισσότεροι από 50.000 ορθόδοξοι χριστιανοί. Οπωσδήποτε, ο ρυθμός ταφής μειώθηκε από το 1989 κ.ε., οπότε εγκαινιάστηκε η λειτουργία του νέου, δημοτικού πια κοιμητηρίου, έξω από την πόλη. Το καθολικό δόγμα εξυπηρετούνταν ιστορικά από το παρακείμενο Πολωνικό νεκροταφείο, το οποίο πήρε το όνομά του από τους πρώτους 18 Πολωνούς στρατιώτες που ήρθαν στο Ρέθυμνο με τα ρωσικά στρατεύματα κατοχής (1897-1905) και απεβίωσαν εδώ. Το εβραϊκό νεκροταφείο, που είχε χωροθετηθεί βορειότερα, εγκαταλείφθηκε ήδη από το 1919.

ΣΤΑΣΗ 62. Γενικό Νοσοκομείο Ρεθύμνου. Τραγωδία: πνιγμός 21 νεαρών κοριτσιών. Ήταν η δυσκολότερη στιγμή που έζησε το Ρέθυμνο στο β’ μισό του 20ού αιώνα. Είχε προηγηθεί το ναυάγιο του Ε/Γ-Ο/Γ Ηράκλειον στα ανοιχτά της Φαλκονέρας, τη νύχτα της 7ης προς 8η ∆εκεμβρίου 1966. Τρία ακριβώς χρόνια αργότερα, στις 8 Δεκεμβρίου 1969, ακολούθησε η πτώση στην Κερατέα του αεροπλάνου της πτήσης ΟΑ954 από τα Χανιά. Και στα δύο δυστυχήματα, η πόλη είχε πληρώσει βαρύ τίμημα αίματος. Όμως το κακό «τρίτωσε», σύμφωνα με τους προληπτικούς, πάλι μετά από τρία χρόνια. Στις 4 Μαΐου 1972, μια αθώα μαθητική εκδρομή του Γυμνασίου Σπηλίου στη Γεωργιούπολη Χανίων μετατράπηκε σε τραγωδία. Εκείνο το βράδυ αποδείχτηκε το πιο δύσκολο της ιστορίας και του ίδιου του Νομαρχιακού Νοσοκομείου του Ρεθύμνου, που δεν κατάφερε να προσφέρει καμία βοήθεια στα 21 άτυχα κορίτσια, αφού, όταν διακομίστηκαν σ’ αυτό, ήταν ήδη νεκρά.

ΣΤΑΣΗ 63. Σπηλαιώδης ναός Αγίας Άννας: Αυτοκτονίες αντί ατίμωσης. Τι τρομακτικό μπορεί να κρύβουν δυο γραφικές βραχοκλησιές, κτισμένες η μια δίπλα στην άλλη, στο πρανές του λόφου του Τιμίου Σταυρού; Κι όμως, το εκκλησάκι δίπλα στον Άγιο Αντώνιο δεν είναι χωρίς λόγο αφιερωμένο στην Αγία Άννα. Κρατά ζωντανή τη μνήμη της Άννας Βλαστού, που η επανάσταση του πατέρα της, Σήφη Βλαστού, το 1453, δεν είχε αίσιο τέλος, οδηγώντας στον απαγχονισμό του ίδιου και των συνεργατών του, για παραδειγματισμό. Αυτό έγινε ακριβώς πάνω από το εκκλησάκι, στην κορυφή του λόφου, εκεί που, το 1949, οικοδομήθηκε ο ναός του Τιμίου Σταυρού. Η παράδοση αναφέρει ότι η Άννα πρόλαβε να αυτοκτονήσει πέφτοντας από ψηλά, προκειμένου να μη γνωρίσει την ίδια τύχη. ∆υο αιώνες αργότερα, το 1646, οι μοναχές της Μονής Παναγίας Μεσαμπελίτισσας επέλεξαν το ίδιο τέλος, για να αποφύγουν τη σύλληψη και την ατίμωσή τους από τα προελαύνοντα οθωμανικά στρατεύματα.

ΣΤΑΣΗ 64. Λόφος Τιμίου Σταυρού: από το Φουρκοκέφαλο στη Μεσκηνιά. Η κορυφή του λόφου του Τιμίου Σταυρού είναι ένα σημείο, στο οποίο δεκάδες περιηγητές κοντοστάθηκαν τους τελευταίους τέσσερις αιώνες, για να αποθαυμάσουν ή και να ζωγραφίσουν το Ρέθυμνο. ∆εν συνέβαινε, όμως, το ίδιο επί Βενετοκρατίας, όταν εδώ υπήρχαν μόνιμες κρεμάλες για τον παραδειγματικό απαγχονισμό κάθε εγκληματία και επαναστάτη. Γι’ αυτό ακριβώς, ο λόφος είχε αποκτήσει το κακόηχο όνομα Φουρκοκέφαλο. Αλλά και κατά τον 18ο αιώνα, το όνομα του λόφου δεν βελτιώθηκε. Μετατράπηκε σε Μεσκηνιά, εξαιτίας της φιλοξενίας των τρωγλοδυτικών κατοικιών των λεπρών του Ρεθύμνου. Σήμερα πια, το χειρότερο, που θα μπορούσε να μας συμβεί εδώ, θα ήταν να τρομάξουμε βλέποντας και ακούγοντας την ελεγχόμενη (;) εκκωφαντική έκρηξη ενός πυραύλου Stinger πάνω από το Ρέθυμνο, όπως συνέβη στις 21 Οκτωβρίου 2016!

ΣΤΑΣΗ 65. Λόφος Τιμίου Σταυρού: Ο αργός υγρός θάνατος της πόλης (ένας όχι και τόσο μακρινός φόβος…). Τά πάντα ρεῖ, μηδέποτε κατά τ’ αὐτό μένειν. Η ρήση του Ηράκλειτου φαίνεται να επαληθεύεται και στην περίπτωση του Ρεθύμνου. Βρισκόμαστε στο τέλος της περιήγησής μας, στον λόφο του Τιμίου Σταυρού. Απέναντί μας, ο λόφος της Φορτέτζας (Παλαιοκάστρου). Στο πολύ μακρινό παρελθόν, τότε που η Κρήτη αναδύθηκε από τον βυθό της Τηθύος, ο λόφος αυτός δεν ήταν παρά μια νησίδα. Η λωρίδα νότια αυτής, από τη μετέπειτα περιοχή της Σοχώρας ως εκείνην του νέου λιμανιού, καλυπτόταν από θάλασσα… Η αντίστοιχη λωρίδα στεριάς, όπως τη γνωρίζουμε αιώνες τώρα, θα είναι η πρώτη που θα κατακλυστεί και πάλι (περίπου όπως φαίνεται στο εξώφυλλο του βιβλίου…), αν η στάθμη της θάλασσας ανυψωθεί, ως αποτέλεσμα του φαινομένου του θερμοκηπίου. Το όμορφο Ρέθυμνο, όπως και κάθε άλλος τόπος, δεν αξίζει τέτοια τύχη. Είναι στο χέρι μας να την αποτρέψουμε!