Σε ένα άρθρο μου πέρυσι τέτοια εποχή με τον τίτλο «Ξεναγήσεις στην ιστορία, στον πολιτισμό και στη φύση του Ρεθύμνου» έγραφα πόσο τυχεροί είμαστε που στη μικρή μας πόλη είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε 13 διαφορετικές ξεναγήσεις μέσα σε 23 μόλις μέρες. Ανέφερα εκεί ότι ασφαλώς δεν είμαστε οι μοναδικοί τυχεροί, αφού τέτοιες ξεναγήσεις πραγματοποιούνται σε πολλά μέρη της χώρας μας, στην Αθήνα καταρχήν (32 ξεναγήσεις μέσα σε τρεις μήνες), αλλά και στο Ηράκλειο (από τον Δήμο Ηρακλείου), στα Χανιά (από τον Δήμο Χανίων), ακόμα και στους μικρότερους Δήμους Αρχανών και Πλατανιά.
Είναι λοιπόν παραπάνω από βέβαιο ότι δεν ανακαλύψαμε στο Ρέθυμνο την Αμερική, ούτε ασφαλώς και τις ξεναγήσεις! Όμως εξίσου σίγουρο είναι ότι, αναλογικά με το μέγεθός της, η πόλη μας προσφέρει τον μεγαλύτερο αριθμό ιστορικών ξεναγήσεων και μάλιστα σε κατά πολύ μεγαλύτερο κοινό. Είναι άλλο να συγκεντρώνεις 50 ή 100 συμμετοχές στην Αθήνα των 4.000.000 κατοίκων και άλλο στο Ρέθυμνο των 40.000 πολιτών να ξεναγείς 200 ή και 300 πολίτες! Η περυσινή αυτή διαπίστωση ισχυροποιήθηκε εφέτος, που ο αριθμός των συμμετεχόντων ξεπέρασε κατά πολύ τους 1.000: κατά σειρά πραγματοποίησης, ξενάγηση αυλών 150 συμμετοχές (μέχρι το ξέσπασμα της νεροποντής), Οθωμανικό Ρέθυμνο 250, ξενάγηση παιδική 30 (και άλλοι 30 γονείς), το Ρέθυμνο του τρόμου 200 (σε επανάληψη), επανάληψη Αυλών Ρεθύμνου 400 άτομα (κατά τις εφημερίδες 500). Στις παραπάνω ξεναγήσεις των «Ημερών Ρεθύμνου 2017» θα πρέπει να προσθέσουμε και εκείνη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου στο Αμάρι, που πραγματοποιήθηκε με επιτυχία στα πλαίσια των «Πράσινων Πολιτιστικών Διαδρομών 2017».
Μέχρι σήμερα στο Ρέθυμνο έχουν προσφερθεί ξεναγήσεις για την ανατολική και δυτική ακτογραμμή, για τους χώρους λατρείας, για την ενετική του ιστορία και την αναγεννησιακή ειδικότερα, για την ιστορία της γεύσης, για την ιστορία του τρόμου, για τη λιθολογία της πόλης, για τα τείχη της Φορτέτζας, για την ιστορία του Αγίου Φραγκίσκου και της περιοχής γύρω απ’ αυτόν, για τις αυλές του από τη βενετοκρατία μέχρι σήμερα, για την πόλη κατά την εποχή της άφιξης των Μικρασιατών προσφύγων κ.ά. Κι ακόμα η Εφορεία Αρχαιοτήτων έχει προσφέρει ξεναγήσεις σε ιστορικούς οικισμούς της υπαίθρου, στο Αρκάδι, στην Ελεύθερνα, στη Σύβριτο, στους Πέρα Γαλήνους, στο Ιδαίον Άντρον, σε μοναστήρια, σε μουσεία και αλλού.
Το ενδιαφέρον των Ρεθεμνιωτών, παρόλο τον καταιγισμό πληροφοριών των ξεναγήσεων αυτών, παραμένει αμείωτο. Τα τελευταία μάλιστα χρόνια παρατηρούμε το φαινόμενο να τις παρακολουθούν και άνθρωποι που κάθε άλλο παρά θα φανταζόταν κανείς ότι ενδιαφέρονται για την ιστορία, μεταξύ αυτών και πολλοί νέοι. Αυτό όμως το ενδιαφέρον έχει οδηγήσει σε τεράστιες δυσκολίες παρακολούθησης από το κοινό, που αρχικά είχαμε ξεπεράσει με τη χρήση ηλεκτρονικού μεγαφώνου (της κοινώς λεγόμενης «ντουντούκας»). Πριν από αυτό είχαμε επιχειρήσει να προσφέρουμε τις ξεναγήσεις σε συγκεκριμένο αριθμό συμμετεχόντων, με όριο τους 30, χωρίς όμως επιτυχία, αφού από τις λίστες αποκλείονταν οι ενδιαφερόμενοι που ξεπερνούσαν τον αριθμό αυτό, παρότι συνεπείς στην προσπάθεια κλεισίματος συμμετοχής, ενώ στους τόπους εκκίνησης παρουσιάζονταν δεκάδες ασυνεπείς, οι οποίοι απαιτούσαν και τα κατάφερναν τελικά να παίρνουν μέρος. Μετά την εφετινή κοσμοσυρροή, νομίζω ότι θα πρέπει να ξαναγυρίσουμε σ’ αυτό το σύστημα, όντας πιο αυστηροί, σε μια προσπάθεια εκπαίδευσης του κοινού μας στη συνέπεια και την υπευθυνότητα.
Προσωπικά εφάρμοσα στις ξεναγήσεις μου, που μου αρέσει να τις ονομάζω «περιηγήσεις», δύο καινοτομίες: την συνέχισή τους με μια μεγάλη προβολή-συζήτηση, και την προσφορά ενός ενημερωτικού φυλλαδίου για τη βιβλιοθήκη των συμμετεχόντων. Η προβολή πραγματοποιείται σε χώρους δημόσιους μεν (συνεδριακά κέντρα ξενοδοχείων, εκθεσιακούς χώρους και μουσεία), όχι όμως και ικανούς να φιλοξενήσουν τον μεγάλο αριθμό των ενδιαφερομένων. Όμως η προσθήκη μίας έως δύο ωρών προβολής μετά από μια ξενάγηση που έχει διάρκεια το ελάχιστο δύο ώρες αποδεικνύεται απαγορευτική για πολλούς συμπολίτες, είτε για λόγους ηλικίας είτε για λόγους έλλειψης χρόνου. Από την άλλη πλευρά και η προσφορά του φυλλαδίου αποδεικνύεται πια δύσκολη υπόθεση, αφού ο μοναδικός μέχρι σήμερα χορηγός αδυνατεί να εξυπηρετήσει ένα τόσο μεγάλο αριθμό ενδιαφερόμενων.
Προκύπτει λοιπόν το ερώτημα του τι κάνουμε από εδώ και πέρα. Ως προς το πρώτο ερώτημα, του χρόνου και τόπου της προβολής κάθε ξενάγησης, αυτό λύνεται εύκολα με την ανεξαρτητοποίηση, τόσο ως προς τον χρόνο όσο και ως προς τον χώρο πραγματοποίησης. Έτσι, ως κατάλληλοι χώροι μπορούν να επιλεγούν μερικοί από εκείνους που έχουν μεγάλη χωρητικότητα, όπως το «Σπίτι του Πολιτισμού» και η αίθουσα «Π. Πρεβελάκης» του Ωδείου. Σ’ αυτούς η προβολή μπορεί να πραγματοποιείται κατά την χειμερινή περίοδο, οπότε ελάχιστα είναι τα πολιτισμικά δρώμενα που λαμβάνουν χώρα στο Ρέθυμνο, σε αντίθεση με την περίοδο Μαΐου-Αυγούστου, που την ίδια μέρα διοργανώνονται συνήθως περισσότερες από μία εκδηλώσεις.
Όμως το πρόβλημα της χορήγησης φυλλαδίων δεν μπορεί και δεν πρέπει να λυθεί από τον διοργανωτή των «Ημερών Ρεθύμνου» Σύλλογο Κατοίκων Παλιάς Πόλης. Υπάρχουν και άλλοι φορείς στην πόλη που μιλούν στο όνομα του πολιτισμού και πρώτος από αυτούς ο Δήμος Ρεθύμνης, ο οποίος μάλιστα διαθέτει και ειδική υπηρεσία. Όπως λοιπόν και σε άλλες ελληνικές πόλεις, ο Δήμος μας θα πρέπει να αντιληφθεί ότι πολιτισμός δεν είναι μόνο το καρναβάλι, άντε και το αναγεννησιακό φεστιβάλ ανά διετία, αλλά, πολύ περισσότερο κι απ’ αυτά, η γνώση των πολιτών για την πόλη τους και την ιστορική της εξέλιξη. Απ’ αυτή την άποψη χαρακτηριστικός είναι ο τίτλος που έχει δώσει ο διπλανός μας Δήμος Χανίων στις ξεναγήσεις του «Γνωρίζω και σέβομαι την πόλη μου». Αν δεν γνωρίσεις σε βάθος τον τόπο σου, δεν τον εκτιμάς!
Παράλληλα και άλλοι φορείς θα πρέπει να ασχοληθούν με το θέμα, όπως για παράδειγμα οι σύλλογοι αποδήμων Ρεθεμνιωτών. Το γράφω αυτό μετά από σχετικό αίτημα του σεβαστού μου απόδημου στην Αθήνα δικηγόρου Μανόλη Γιαννακάκη, που επικοινώνησε μαζί μου με το αίτημα διοργάνωσης ξεναγήσεων και κατά τον μήνα Αύγουστο, τον μόνο άλλωστε κατά τον οποίο οι απόδημοι Ρεθεμνιώτες έχουν τη δυνατότητα να τις παρακολουθήσουν. Με δεδομένο μάλιστα ότι στον τόπο μας οι δωρεάν υπηρεσίες δεν εκτιμούνται, θα πρέπει από τον επόμενο χρόνο να ξεκινήσει η καταβολή ενός μικρού ποσού ως συμμετοχής, το οποίο να κατατίθεται σε ευαγείς σκοπούς ή και για τη διοργάνωση των υπόλοιπων εκδηλώσεων των «Ημερών Ρεθύμνου». Αν υποθέσουμε ότι οι πάνω από χίλιοι συμμετέχοντες εφέτος στις ξεναγήσεις εισέφεραν από δύο ευρώ ο καθένας, τότε το πρόβλημα της υποχρηματοδότησης των εκδηλώσεων αυτόματα θα λυνόταν!
Εάν όμως ενδιαφερόμαστε πραγματικά για το μέλλον του θεσμού των ξεναγήσεων, μετά από έξι χρόνια επίσημης πραγματοποίησής τους και δεκαετίες ανεπίσημης, θα πρέπει να προχωρήσουμε σε συνέργειες ως προς την εμψύχωσή τους. Για το θέμα αυτό έχω προσωπικά μοχθήσει, γινόμενος συχνά κουραστικός. Πρόσφατα ευτυχώς άρχισαν να φαίνονται οι πρώτοι καρποί: αποφασίσαμε να προετοιμάσουμε από κοινού με τον Νίκο Δασκαλάκη την μελλοντική ξενάγηση «Οι ρεθεμνιώτικοι δρόμοι του νερού», με τον Μανώλη Καρνιωτάκη μια άλλη με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Άρωμα Προκυμαίας», ενώ υποσχέθηκα να βοηθήσω σε τεχνογνωσία τον αρχιτέκτονα Στέλιο Στεφανάκη σε μια αρχιτεκτονική ξενάγηση στην ruga maistra του βενετσιάνικου Ρεθύμνου, στην οποία παρατηρείται ένα παλίμψηστο ρυθμών και τυπολογιών κτηρίων. Σε συνέχεια αυτών θα μπορούσα να προσφέρω την -όποια- τεχνογνωσία έχω αποκτήσει από το 1985 αλλά και τα στοιχεία που έχω συγκεντρώσει για πολλές ακόμη υπό σχεδιασμό ξεναγήσεις, ενδεικτικούς τίτλους των οποίων παραθέτω παρακάτω, μαζί με τα ονόματα των κατεξοχήν ειδημόνων, άρα και εν δυνάμει εμψυχωτών, των θεμάτων:
• Η ιστορία του βιβλίου στο Ρέθυμνο (Μιχάλης Τζεκάκης και Γιάννης Παπιομύτογλου)
• Η εκπαιδευτική ιστορία του Ρεθύμνου (Χαράλαμπος Καμηλάκης κ.ά.)
• Το Ρέθυμνο της μαρμαρένιας μνήμης: αγάλματα, προτομές και αναμνηστικές στήλες (Κωστής Ηλ. Παπαδάκης)
• Το Ρέθυμνο των αρχειακών συλλογών: (Ασπασία Παπαδάκη και Κώστας Μ. Παπαδάκης)
• Λογοτεχνικοί περίπατοι 1. Το Ρέθυμνο του Παντελή Πρεβελάκη (Νίκος Παπαδογιαννάκης)
• Λογοτεχνικοί περίπατοι 2. Το Ρέθυμνο του Γιώργη Καλομενόπουλου (Γιώργος Φρυγανάκης)
• Λογοτεχνικοί περίπατοι 3. Το Ρέθυμνο του Ανδρέα Νενεδάκη (Παναγιώτης Παρασκευάς)
• Η ρεθεμνιώτικη ιστορία του καπνού (Μιχάλης Παπαδάκης-Δάνδολος)
• Ανιχνεύοντας τη ρεθεμνιώτικη ιστορία του πολιτικοκοινωνικού κατατρεγμού (Χάρης Παπαδάκης)
• Η βιομηχανική ιστορία του Ρεθύμνου: (Παναγιώτης Παρασκευάς και Νίκος Σταγάκης)
• Το Ρέθυμνο της Γερμανοκατοχής (Δημήτρης Σκαρτσιλάκης)
• Στις ρεθεμνιώτικες συνοικίες. 1. Παλιά Πόλη (Θωμάς Κρεβετζάκης και Σύλλογος Κατοίκων)
• Στις ρεθεμνιώτικες συνοικίες. 2. Κιουλούμπασης (Μανόλης Κούνουπας)
• Στις ρεθεμνιώτικες συνοικίες. 3. Σχολή Χωροφυλακής (Χάρης Στρατιδάκης)
• Στις ρεθεμνιώτικες συνοικίες. 4. Σοχώρα (Γιάννης Παπιομύτογλου)
• Στις ρεθεμνιώτικες συνοικίες. 1. Άγιος Νικόλαος και Κουμπές (Νίκος Σταγάκης)
• Το Ρέθυμνο της ζωγραφικής και των ζωγράφων (Φρεντ Φήταμ)
• Το Ρέθυμνο της μουσικής και των μουσικών (Αντώνης Μαυράκης)
• Το Ρέθυμνο των επικοινωνιών και των μεταφορών (Κωστής Δαμανός)
• Το Ρέθυμνο της ενδοαστικής και περιαστικής φύσης (Μαριάννα Καλαϊτζιδάκη)
• Το Ρέθυμνο των κρυφών και των φανερών σπηλαίων (Μπάμπης Σκεπετζάκης και Γιώργος Καλούδης)
• Η ιστορία του ρεθεμνιώτικου τουρισμού (Ευγένιος Φραγκιαδάκης)
• Γνωρίζοντας βαθύτερα το μουσουλμανικό Ρέθυμνο (Ηλίας Κολοβός)
• Στο Ρέθυμνο της διασκέδασης (Μανόλης Καρνιωτάκης)
• Ανιχνεύοντας τη ρεθεμνιώτικη ιστορία της φωτογραφίας (Μάνος Γοργοράπτης και Θωμάς Κρεβετζάκης)
Αναζητούνται, τέλος, συνδιοργανωτές και συνεμψυχωτές για τις ακόλουθες ξεναγήσεις:
• Στο Ρέθυμνο των μεγάλων ερώτων
• Η ρεθεμνιώτικη ιστορία του χιούμορ
• Αναζητώντας τις θρησκείες και τα δόγματα του Ρεθύμνου
• Το Ρέθυμνο της ευποιίας
• Το Ρέθυμνο της μετανάστευσης
• Το Ρέθυμνο των χαμένων μνημείων
• Αναζητώντας τους επιφανείς Ρεθεμνιώτες στην τελευταία τους κατοικία
• Τα κιόσκια του Ρεθύμνου
• Ανακαλύπτοντας τους θησαυρούς των κρυμμένων ρόπτρων και σιδεριών της Παλιάς Πόλης
• Αποθαυμάζοντας τους πέντε αναγεννησιακούς ρυθμούς στα βενετσιάνικα θυρώματα του Ρεθύμνου.
Θα ήθελα στο σημείο αυτό να κάνω την παρατήρηση ότι, αντίθετα από όταν μοιραζόμαστε τα χρήματά μας, οπότε γινόμαστε φτωχότεροι, όταν μοιραζόμαστε τις γνώσεις μας γινόμαστε πλουσιότεροι. Είναι εξαιρετικό το συναίσθημα που νιώθεις όταν ανακαλύπτεις μέσα στο κοινό των ξεναγήσεων ανθρώπους που είτε έχουν βαθιές γνώσεις είτε προσωπικές εμπειρίες από εκείνα που παρουσιάζεις. Έτσι ένιωσα ευτυχής όταν στις περιηγήσεις μου βρέθηκαν και κλήθηκαν να μιλήσουν εκλεκτοί συμπολίτες, μεταξύ των οποίων ο Νίκος Σταγάκης, ο Αλκιβιάδης Μαυράκης, ο Χάρης Παπαδάκης, ο Μανώλης Καρνιωτάκης, η Ελένη Τζέτζου, ο Γιώργος Ζουρμπάκης, ο Χάρης Καλαϊτζάκης και πιο πρόσφατα ο κ. Λιονής, ο οποίος όχι μόνο μίλησε στην ξενάγηση για του «Τρόμου» για το αυτοκινητιστικό ατύχημα στο οποίο έχασε τη μητέρα του Μαρία αλλά και για ένα εργατικό στον κινηματογράφο «Ευφροσύνη», όπως και για το εβραϊκό νεκροταφείο και για το «Σχολείο της κυρίας Αμαλίας», προσκομίζοντας μάλιστα και αναμνηστική φωτογραφία από την περίοδο στην οποία διετέλεσε μαθητής του! Ευτυχής ένιωσα επίσης πρόσφατα, όταν μέσα στο κοινό της ξενάγησης βρέθηκε η παλιά συμπολίτης Μαλβίνα Παπαδάκη, που προσκόμισε λεπτομέρειες για τον καναπέ που βρέθηκε καρφωμένος στο αλεξικέραυνο του καμπαναριού της Μητρόπολης κατά τους βομβαρδισμούς της Μάχης της Κρήτης. Γιατί, πρέπει να το πούμε αυτό, ο εμψυχωτής της ξενάγησης έχει ανάγκη την ανατροφοδότηση από τους ξεναγούμενους, προκειμένου να συνεχίσει και να γίνει αποδοτικότερος σ’ εκείνα που τους προσφέρει.
Θα ήθελα λοιπόν και από τη θέση αυτή να ευχαριστήσω όλους και όλες τις παραπάνω, όπως και τους υπεύθυνους των χώρων που φιλοξένησαν μέχρι σήμερα τις προβολές μας: τον Μπάμπη Μπιρλιράκη και το ξενοδοχείο Ιδαίον, τον Γιώργο Καλούδη και την Έκθεση του Τοπικού Τμήματος Δυτικής Κρήτης της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας, τον Βασίλη Σιμιτζή και το Παλαιοντολογικό Μουσείο, την Εφορεία Αρχαιοτήτων για την χρήση του εγκάρσιου κλίτους του Αγίου Φραγκίσκου, την Ρένα Κουτσαλεδάκη για τη χρήση χώρου του βενετσιάνικου λιμανιού και την Αναστασία Πλατυρράχου για την προετοιμασία αλλεπάλληλες φορές της αίθουσας προβολών αλλά και του αύλειου χώρου του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου. Κι ακόμα τον Στέλιο Δασκαλάκη του ομώνυμου βιβλιοπωλείου για την δωρεάν αναπαραγωγή εκατοντάδων αντιτύπων, όπως και τον Κώστα Ανδρώνη για την επίσης δωρεάν προσφορά των γραφιστικών του υπηρεσιών στην παραγωγή οκτώ μέχρι σήμερα διαφορετικών φυλλαδίων. Μαζί μ’ αυτούς και τον Στέλιο Δαφέρμο, χάρη στις υπηρεσίες του οποίου λύνονταν πάντα τα αναπόφευκτα προβλήματα ήχου και εικόνας για τους εκατοντάδες συμμετέχοντες στις ξεναγήσεις.
Κλείνοντας το άρθρο-κάλεσμα αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω και όλους όσοι δεν δίστασαν να μας ανοίξουν τα σπίτια, τα καταστήματα και τις αυλές τους στις ξεναγήσεις των τελευταίων χρόνων. Για την «Ιστορία της γεύσης» τον Γιώργο Αλεξανδράκη, τη Σοφία Νικολακάκη, τον Νίκο Σκαρτσιλάκη και τον Γιώργο και την Κατερίνα Χατζηπαράσχο. Για το «Ρέθυμνο του τρόμου» τον θεολόγο καθηγητή Θοδωρή Ρηγινιώτη για την εξαίρετη εισήγηση με θέμα «Αστικοί μύθοι του Ρεθύμνου» και τον Μανόλη Χαλκιαδάκη για την έκδοση της περιήγησης αυτής σε όμορφο βιβλίο. Για την πρόσφατη ξενάγηση «Εις ποίαν κούρτην κάθεσαι κι εις ποίαν λόντζαν είσαι» την καθηγήτρια Αναστασία Κοπανάκη, την Πέπη Μπιρλιράκη για την άδεια εισόδου στην «αυλή της κυρίας Αμαλίας», τον δάσκαλο Σταμάτη Βεδουρά που μας ξενάγησε στην «Περβόλα Χατζηδάκη» και τον Μανόλη Χαλκιαδάκη, που δεν δίστασε να μας ανεβάσει 400 ανθρώπους (κατά ομάδες!) στο δώμα του σπιτιού του για να έχουμε τη χαρά να δούμε εκ των άνω την «Περβόλα Φραϊδάκη». Όλως ιδιαιτέρως θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια Γιώργου Δρανδάκη, η οικία και η αυλή των οποίων δεν λείπει από καμία σχεδόν ξενάγησή μου, όπως και τον φίλο Θωμά Κρεβετζάκη των «Ημερών Ρεθύμνου», με την ευχή να ζήσει να δει τον θεσμό αυτό που εμπνεύστηκε και καθιέρωσε στο Ρέθυμνο να μακροημερεύει και να αυτονομείται από τον ίδιο και την ιδρυτική ομάδα γύρω απ’ αυτόν!
* Ο Χάρης Στρατιδάκης είναι Δρ παιδαγωγικής-ιστορικός ερευνητής
