Σ’ έναν ξεχασμένο δημιουργό είναι αφιερωμένη η εκδήλωση του Λυκείου Ελληνίδων. Στον Γιώργη Γεωρβασάκη που ανέσυρε από το λήθη ο Σπύρος Λίτινας και τον αφήνουν στην αθανασία τα παιδιά του με την ποιητική του συλλογή που εκδώσανε πριν από δέκα χρόνια και θα παρουσιαστεί το απόγευμα της Κυριακής.
Με την ευκαιρία αυτή αξίζει να ξαναθυμηθούμε τον τόσο αισθαντικό ποιητή: Αναφέρει γι’ αυτόν στα «Ατελεύτητα» ο Σπύρος Λίτινας και το παραθέτουμε αυτούσιο για του λόγου το αληθές:
«Ένας αποξεχασμένος δημιουργός μας ο Γιώργης Γεωρβασάκης. Τι ήταν; Ποιος ήταν; Αυτό το ερώτημα θα δημιουργηθεί σε πολλούς σημερινούς. Γιατί από το έτος που αφήκε τον άχαρο τούτο κόσμο. Έχουν περάσει πια τόσα πολλά χρόνια. Και ίχνη του δεν φαίνονται πουθενά….» (σελ. 203).
Έτσι αναδύεται από τη λήθη ένας εμπνευσμένος δημιουργός, που ο ίδιος ο Γιώργης Καλομενόπουλος του είχε γράψει κάποτε ότι ανάμεσα σε άλλους στιχουργούς εκείνος είναι ποιητής.
Σφακιανός στην καταγωγή
Ο Γεώργιος Γεωρβασάκης, γεννήθηκε το 1898 και μεγάλωσε στο Ρέθυμνο από πατέρα Σφακιανό από τους Κομητάδες και μητέρα Μανιάτισσα με κρητική καταγωγή. Παντρεύτηκε τη Σοφία Γιουλούντα και απέκτησε δυο γιους, τον Βαγγέλη και τον Μιχάλη.
Το πηγαίο ποιητικό του ταλέντο εκδηλώθηκε σε νεαρότατη ηλικία κι έτσι άρχισε να γράφει ποιήματα από μαθητής Γυμνασίου. Θα μπορούσε να είχε κάνει ζηλευτές σπουδές, αλλά δεν το επέτρεψαν οι σκληρές συνθήκες της εποχής. Γι’ αυτό και διάλεξε μια επαγγελματική κατεύθυνση πιο κοντά στα πνευματικά του ενδιαφέροντα.
Το 1923 άνοιξε στο Ρέθυμνο, στην οδό Αρκαδίου, δικό του Τυπογραφείο και Βιβλιοπωλείο, όπου πολλοί Ρεθεμνιώτες το είχαν σαν φιλολογικό στέκι.
Παράλληλα με το επάγγελμά του ασχολήθηκε και με τη δημοσιογραφία και την ποίηση και εξέδιδε τις εφημερίδες «Έρευνα» και «Νέα Κρήτη», όπου ήταν διευθυντής και ιδιοκτήτης.
Μεγάλη ευχέρεια στο στίχο
Είχε μεγάλη ευχέρεια στην ποιητική έκφραση. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο Σπύρος Λίτινας:
«Κυριολεκτικά στο πόδι μέσα στο μαγαζί του, μέσα στη ρουτίνα καταλάμβανε το από ποιητικό οίστρο και απήγγειλε ολόφωτος, ολοφώτιστος και χαμογελαστός.
Ο Γιώργης Γεωρβασάκης μπορεί να μην ήταν ανώτερος μόρφωσης. Την αδυναμία του όμως αυτή, την υπερκάλυπτε η ζωντάνια του, η λαϊκή του σοφία και η πολυμέρεια. Στίχοι του έχουν γίνει κυριολεκτικά κλασσικοί. Τα ποιήματα του Γεωρβασάκη εκφράζουν την εικόνα της στιγμής.
Έγινε η πλάκα του γιαλού
βασιλική ταράτσα
και διπλοπόδι κάθισεν
απόψε η Γαλήνη…».
Σκόρπια ποιήματα
Πολλά του ποιήματα έχουν δημοσιευθεί σε Ρεθεμνιώτικες εφημερίδες, καθώς επίσης σε Χανιώτικα περιοδικά και εφημερίδες μετά την εγκατάστασή του στα Χανιά.
Προσμονή
«Να βγαίνη ο ήλιος ψηλά κι έτσι, ως θα δίνη,
τα μεστρωμένα στάχυα να ομορφίζη,
η οπώρα πάνω στα δέντρα να γυαλίζη,
διάπλατη σ’ όλο τον κόσμο η γαλήνη…
Να βγαίνη ο ήλιος και να φέγγη μέρα,
Δίχως κακία το μάτι ν’ αντικρύζη,
του δειλινού η καμπάνα να σκορπίζη,
του δειλινού η καμπάνα να σκορπίζη
μια δέηση, σε τέκνα ενός πατέρα.
Και ν ‘ρχεται ο ύπνος σαν το μέλι
γλυκός, τα βλέφαρά μας να σκεπάζη
και τα του απαλά, ως θα τινάζη,
στα βρεφικά μας όνειρα να σβήνη
μ’ ό,τι η καρδιά μας, λαχταρά και θέλει.
να βγαίνη ο ήλιος κι έτσι να μας δίνη».
Το ποίημα αυτό χαράχτηκε στον τάφο του ποιητή σύμφωνα με επιθυμία του.
Μεγάλο μέρος των ποιημάτων του σε σκόρπια χαρτιά και σημειώματα περισυνέλεξε και διέσωσε ο καλός του φίλος Γιώργης Εμμ. Μυλωνάκης σε ένα δακτυλογραφημένο τόμο.
«Αραξοβόλια δε ζητώ, κι αστέρια δεν κοιτάζω
και σε λιμάνια απάνεμα ποτέ μου δεν αράζω!
Τραβώ και πάω και δε ρωτώ του ταξιδιού την άκρη,
στεφάνι ο αφρός στον κόπο μου κι η πληρωμή μου δάκρυ!»
(Eφημερίς «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» 18 Αυγούστου 1923).
Ξαφνικός θάνατος
Πέθανε ξαφνικά το 1971, χωρίς να προλάβει ο ίδιος να εκδώσει την πλούσια ποιητική του συλλογή.
Είχε πάει οικογενειακώς για επίσκεψη στον επιστήθιο φίλο του Βαγγέλη Ανδρουλιδάκη τον επιφανή δημοσιογράφο. Θα του έκανε σίγουρα κι εκείνου τη χαρά, όπως είχε κάνει το πρωί στο γιο του Βαγγέλη, μετά το καθιερωμένο τσεκ απ. Ο γιατρός είχε αποφανθεί ότι είχε ακόμα μια εικοσαετία μπροστά του κι επειδή η επιστήμη προχωρά, για το καλό της ανθρωπότητας, έβλεπε να έχει ακόμα περισσότερες πιθανότητες μακροζωίας μπροστά του.
Εκεί όμως στο σπίτι του φίλου του άφησε την τελευταία του πνοή. Κι έμεινε μόνο η μνήμη του να αναμοχλεύει τις αναμνήσεις των επιστήθιων φίλων του όπως ο Σπύρος Λίτινας.
«…Θυμούμαι τον εκρηκτικό αυτό Γιώργη το Γεωρβασάκη: Να μας απαγγέλλει, με ακράτητο ενθουσιασμό, μπουκωτά λίγο, τα ποιήματά του, χαμογελαστός πάντα. Για να αναστήσω, έστω και βιαστικά και επιπόλαια, τη μνήμη του εξαίρετου αυτού συμπολίτη μας, που έσβησε κι αυτός και εχάθηκεν, όπως όλοι σχεδόν οι εργάτες εκείνης της προσπάθειας. Εκείνης της εποχής.
Επειδή του αξίζει. Τόσο περισσότερο επειδή, απ’ όσο γνωρίζω, όλο του το έργο έχει χαθεί. Μου έλεγεν ο άλλος αξέχαστος συμπολίτης φίλος μου Γιώργος Εμμ. Μυλωνάκης, ότι αυτός εφρόντιζε να συγκεντρώσει τα ποιήματά του και να τα εκδώσει. Αυτός, αφού ο ίδιος ο Γεωρβασάκης αμελούσε κι αδιαφορούσε, ενώ είχε δικό του τυπογραφείο! Αλλά εν των μεταξύ πέθανε κι αυτός (ο Γ. Μυλωνάκης) χωρίς να ολοκληρώσει την προσπάθειά του αυτή. Θάνατος του ενός, θάνατος του άλλου. Θάνατος ολωνών!
Και όταν δεν υπάρξει συγκεντρωμένη, τυπωμένη σε βιβλίο, πνευματική εργασία, σβήνει και χάνεται κι εξαφανίζεται. Κι ο δημιουργός της αποξεχνιέται.
Δεν πρέπει όμως ν’ αποξεχαστεί ο φίλος μας ο Γιώργης Γεωρβασάκης. Όχι μόνο γιατί ήταν ένας σημαντικός αυτοδημιούργητος λαμπρός συμπολίτης μας. Αλλά και γιατί ήταν ένας εμπνευσμένος εργάτης των Γραμμάτων. Μια αληθινή, πηγαία, ζωντανή, εκρηκτική πνοή.
Γι’ αυτό και η ταπεινότης μου σύρει την πέννα επάνω στο χαρτί. Να τον αναστήσω με μερικά, έστω, πενιχρά λόγια τώρα, επιφυλασσόμενος να τον ξαναθυμηθώ αργότερα…».
Μεγάλη πνευματική δωρεά
Ο Γιώργης Γεωρβασάκης θα μπορούσε κι αυτός να έχει χαθεί στη λήθη που ανθεί στην πάλαι ποτέ πόλη των Γραμμάτων και Τεχνών. Αλλά χάρις στην πρωτοβουλία των άξιων παιδιών του, έγιναν κτήμα μας οι ακριβές λογοτεχνικές του δωρεές.
Πρόκειται για την έκδοση 250 ποιημάτων του, αυτά που είχε συγκεντρώσει ο φίλος του Μυλωνάκης που δεν εκδόθηκαν για να πάρουν θέση στα ράφια των βιβλιοπωλείων, αλλά για να δοθούν σαν πνευματική μετάληψη σε όσους παραμένουν διάκονοι της τέχνης του λόγου και του πολιτισμού.
Και οφείλουμε χάρη στα παιδιά του αξέχαστου Γεωργίου Γεωρβασάκη, τον Βαγγέλη και τον Μιχάλη, επιφανών σήμερα της Χανιώτικης κοινωνίας, που μας έκαναν αυτή τη μεγάλη προσφορά, εκδίδοντας τα ποιήματα του πατέρα τους. Έβαλαν με τον τρόπο αυτό, ένα λιθάρι στην υποχρέωση της πόλης να δώσει επιτέλους μια θέση στους πνευματικούς της προγόνους, που οι περισσότεροι σήμερα είναι άγνωστοι στους νεότερους.
Ιδιαίτερα τώρα που είναι καιρός να θυμηθούμε το πολιτιστικό παρελθόν αυτού του τόπου μήπως του δώσουμε μια συνέχεια. Γιατί τραβώντας μονοκονδυλιές στις πνευματικές αξίες του χθες, κρατώντας μόνο τις εξαιρέσεις που δεν εκθέτουν την ανεπάρκειά μας σε πολιτιστική παιδεία, το ίδιο μας τον τόπο βλάπτουμε. Κι όταν αφήνουμε να ξεχαστούν αφορμές της περηφάνιας μας, τι άραγε κληροδοτούμε στους μεταγενέστερους για να νιώθουν ευλογημένοι που γεννήθηκαν στον τόπο αυτό του πνεύματος και της παράδοσης;
