Ανδρέας Εμμ. Νεονάκης-Αντρουλής 1850-1936

Στις επόμενες επαναστάσεις, έως το 1897-98, κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, επεκράτησε το σύνθημα: ΕΝΩΣΗ ή ΘΑΝΑΤΟΣ. Με ακατανίκητη θέληση, ψυχική τόλμη, ένοπλες συγκρούσεις των επαναστατών κατά των τυράννων, αναγνωρίστηκε πλέον επίσημα την 1η Δεκεμβρίου 1913 η πολυπόθητη ΕΝΩΣΗ της ΚΡΗΤΗΣ με την ΕΛΛΑΔΑ.

Μέσα σ’ εκείνους που ανάλωσαν ένα μεγάλο μέρος από τη ζωή των, για την αποτίναξη της Σουλτανοτουρκικής σκλαβιάς, ήτο και ο Ανδρέας Εμμ. Νεονάκης (1850-1936) 6ος γιος του Εμμανουήλ Ιωάννου Νεονάκη.

Η ρίζα-καταγωγή, πατέρα και, υιού, συν ολοκλήρου του σογιού των, υπήρξε η Ανώπολη Σφακίων. Ο Μανόλης πατέρας του Ανδρέα, ήτο ένας από τους εγγονούς του: Γεωργίου Ανδρέου Βλάχου – Νεονάκη, επίσης ήτο ένας από τους δισεγγονούς του: Ανδρέα Βλάχου – Άρχοντα της Ανώπολης. Ιεραρχικά, ο Ανδρέας Εμμ. Νεονάκης (1850-1936) ήτο ένας, από τους τρισέγγονους του Άρχοντα Ανδρέα Βλάχου, φέρων και το όνομά του.

Μετά το έτος 1770 επακολούθησε η πιο βαριά και σκοτεινή σκλαβιά, για τους χριστιανούς της Κρήτης. Οι απόγονοι του Ανδρέα Βλάχου, κατεζητούντο από τους αιμοβόρους τυράννους και, οι γιοι του Γεωργίου Ανδρέα Βλάχου – Νεονάκη, με προσεκτικές κινήσεις διέφυγαν από τα Σφακιά, με το επίθετο: τα Νεονάκια. Έτσι κατέφυγαν στην περιοχή Αποστόλων Αμαρίου και Βαγιωνιάς Μεσαράς, όπου και μετοίκησαν.

Α) ο Ανδρέας Εμμ. Νεονάκης (1850-1936) – Αντρουλής από τα εφηβικά του χρόνια, έμαθε την τέχνη του μυλοθρού, από το θείο του Απόστολο (αδελφό του πατέρα του) και εργάστηκε επαγγελματικά σε νερόμυλους: στους Αποστόλους, στην Ι. Μονή Ασωμάτων, στου Μανουρά την Καμάρα, κατά περιόδους, δια τα προς το ζην.
Β) Από το θείο του, Νικόλαο Βενιανό: Αρχηγός Ανατολικών Επαρχιών Ρεθύμνης (αδελφό της μάνας του) εκπαιδεύτηκε από τα 18 του χρόνια στη χρήση των όπλων και πολεμικών τεχνών. Επήρε το βάπτισμα του πυρός: ζωντανά, κατά μέτωπο – κατάντι – των εχθρών κατακτητών, μαζί με συντρόφους μαχητές, υπό την καθοδήγηση του εμπειροπόλεμου επαναστάτη Νικόλα Βενιανού.

Τακτικός πλέον εθελοντής – μαχητής, είχε τη φλόγα στην καρδιά. Γιατί τρεις κατά ηλικία, μεγαλύτεροι αδελφοί του, συν ένας – πρωτεξάδερφός του, εθυσιάστηκαν κατά την επανάσταση (1866-69). Και, τώρα ενταγμένος σε επαναστατική ομάδα, ανταποκρίθηκε με σύνεση και θάρρος, σε όλα τα επεισοδιακά περιστατικά σύγκρουσης, που ετύχαιναν, μέρα ή νύχτα. Απέκτησε εμπειρίες πολεμικές, ήταν αρκετά χειροδύναμος και, είχε δυνατά πόδια, που κρατούσαν όρθιο το κορμί, σε κάθε περίπτωση βούλησής του. Είχεν οξεία όσφρηση, σε κλειστό ή ανοιχτό χώρο και στις εξοχές. Προσόντα που τον βοηθούσαν σε δύσκολα εγχειρήματα. Διαβάτης αθόρυβος, δίχως παραπάτημα ή σκοντούφλισμα, επί παντοδαπού εδάφους, μέρα ή νύχτα. Έπαιρνε εντολές: ελεύθερου σκοπευτή, δράση με επιτυχίες, καθώς και, νυχτερινές καταδρομές μικρής κλίμακας, με καλά αποτελέσματα. Μετά ένδεκα -11- χρόνια, συνεχούς θητείας, στον εθελοντικό επαναστατικό αγώνα, στα 30 χρόνια του, ο Αρχηγός του έδωσε, επ’ αόριστον άδεια, με ευχή δια βίου Τουρκομάχος. Στη φαρέτρα του υπήρχαν, 3-4 ντουφέκια της εποχής, ένα από αυτά σώζεται, είναι πανέμορφο, το κατέχει, ένας δισέγγονός του. Έτσι ξανασχολείται στο σπιτικό των γονιών του, που έως τώρα εστήριζε ο αδελφός του Κωσταντής, εφεδρικός αγωνιστής κι εκείνος.

Μαζί χέρι – χέρι, ανάπιασαν, συμμάζεψαν, ξερήμαξαν, έσπειραν, εφύτευσαν ελιές, αναστύλωσαν αμπέλια, για την επιβίωση. Στο μεταξύ ο πατέρας των Μανόλης απεβίωσε. Ανακαίνισαν τα σπίτια των, όσον ήτο δυνατόν. Παντρεύτηκε ο Κωσταντής και, μετά από λίγα χρόνια, παντρεύτηκε ο Ανδρέας – Αντρουλής. Από έξι αδελφοί που ήσαν, μόνον αυτοί οι δυο, απέκτησαν δική τους οικογένεια.

Επίσης είχαν έξι, πρωτοεξαδέλφους, αυτοί ήσαν γιοι του Γεωργίου Ιωανν. Νεονάκη εκ των οποίων δυο ήσαν τακτικοί αγωνιστές, όμως εθυσιάστηκαν, ο μεν πρώτος το 1867 και, ο έτερος ο μικρότερος το 1897. Οι υπόλοιποι ήσαν εφεδρικοί αγωνιστές. Από την αδερφοσύνη εκείνων, μόνον τρεις απέκτησαν, δική τους οικογένεια.

Ο Ανδρέας Εμμαν. Νεονάκης (1850-1936) ήτο αγνός άνθρωπος, που στη ζωή του δεν υπήρξε: καπνιστής, ούτε μπεκρής, ούτε χαρτοπαίκτης, ούτε κλέφτης. Προτερήματα που τον ωφέλησαν. Κατά την εργασία του, σαν μυλωθρός, δεν είχε δυο μέτρα και, δυο σταθμά. Γιατί στον νερόμυλο – αλευρόμυλο στους Αποστόλους, όπου κατοικούσαν μόνο χριστιανοί, έφερναν καρπό για αλευροποίηση κάπου – κάπου και Τούρκοι φαμελίτες γεωργοί, από πλησιέστερα χωριά.

Η φιλαλήθεια και ο ανθρωπισμός δεν του έλειψαν, εξυπηρετούσε με την ίδια σειρά προτεραιότητας και, είχε το ίδιο τιμολόγιο δικαιωμάτων αλευροποίησης και για τους χριστιανούς και, τους Οθωμανούς, δεν έκλεβε στα ζύγια.

Ήταν τραγουδιστής ριζίτικων, με ρεπερτόριο τραγουδιών. Σε χαρές των συγγενών του ετραγουδούσε στο τραπέζι και, σε καλές παρέες που έκαναν σε γιορτές. Επίσης τον καλούσαν οι χωριανοί, σε βαπτίσια των παιδιών των προτού γεράσει, για να τραγουδήσει στο τραπέζι της χαράς των.

Είχε έξι κοπέλια και μια κοπελιά, ποτέ δεν έστρεψε την παλάμη του να τα ραπίσει. Σε καιρό θερισμού των σιτηρών, διέμεναν τα βράδια στις εξοχές. Κάτω από τον έναστρο ουρανό, έδειχνε τα αστέρια στα παιδιά και, εξηγούσε την πορεία και ονοματολογία αυτών. Την επόμενη βραδιά, κατά τα μεσάνυχτα, τα κουνούσε ελαφρά, ξυπνούσαν και, συνέχιζε το μάθημα, γύρω από ονοματολογία και πορεία αυτών, έως το πρώτο χάραμα.

Αλληλεγγύη στις κοινωνίες συντοπιτών χριστιανών

1. Συνέβαινε κατά διαστήματα, στα γύρω χωριά ξάφνου, ένας Τούρκος που είχε προστριβές κοινωνικές, να βρεθεί νεκρός, από αγανακτισμένους χριστιανούς (ραγιάδες). Οι κατοχικές εξουσιαστικές αρχές, διερευνούσαν τα συμβάντα και, από πληροφοριοδότες, υποπτεύθηκαν τον Αντρουλή. Το απόσπασμα των Ζαπτιέδων (χωροφυλάκων) με τον επικεφαλής των, τον συνέλαβαν και τον έθεσαν σε ομηρία, τραβώντας τον μαζί των μέρα νύχτα, για ένα μικρό διάστημα, προς διαλεύκανση του ζητήματος, μήπως σταματήσει αυτό το κακό, για να καταλήξουν εάν είναι ένοχος ο κρατούμενος. Αλλά οι χωροφύλακες με τον επικεφαλής των, ήσαν καταπονημένοι, από τα πολλά και διάφορα ζητήματα τάξης, που των είχαν ανατεθεί, να τα εξιχνιάσουν. Έτσι κουρασμένοι, συν την μέριμνα απαιτήσεων διαβίωσης και ανάπαυλάς των, το έριξαν στο ραχάτι και στον βαθύ ύπνο. Τις νύχτες τον έβαζαν να κοιμηθεί απομονωμένο και, τριγύρω εκοιμώντο, οι φρουροί βαθύ ύπνο. Αυτός λαγοκοιμάτο και έκανε σχέδια με το νου του, πως ν’ απαλλαγεί. Εζύγισε όλες τις συνήθειες διαβίωσης των δεσμωτών του. Απέξω υπήρξε ενδιαφέρον γι’ αυτόν, από φίλους και συναγωνιστές. Μια βραδιά ησυχίας, έκαμε πρόβα, ενώ εκοιμούντο οι Ζαπτιέδες, εβγήκε στον ελεύθερο χώρο, είχε επαφή προσωπική και, ζήτησε να του φέρουν το επόμενο βράδυ, τη μπιστόλα γεμάτη – έτοιμη, καλά τυλιγμένη και προστατευμένη. Την έφεραν, ησυχία απόλυτη, βαθύς ύπνος. Εκείνος την πήρε, έφυγε ο εγχειρήσας τη μπιστόλα αμέσως αθόρυβα.

Ο κρατούμενος σε ομηρία, σε λίγο χρόνο έπρεπε να κάμει ό,τι κάμει και, να βρίσκεται στην κοιμητέ του – κοιμώμενος. Επήγε, όχι πολύ μακριά, εκτύπησε δυνατά και παραπλανητικά, μια πόρτα, αμέσως ετραβήχθη λίγο πίσω. Η πόρτα μισάνοιξε και ο οικοδεσπότης – πληροφοριοδότης, πρόβαλε και είπε, ποιος και ήντα θέλει. Η απάντηση ήτο μια μπιστολέ κατάστηθα. Εγύρισε γρήγορα και αθόρυβα στην κοιμητέ που τον είχαν βάλει για να κοιμηθεί, αφού πρώτα είχε κρύψει την μπιστόλα. Την επομένη ακούστηκε το χαμπάρι. Ο Αντρουλής υπεράνω υποψίας, σε λίγες ημέρες αφέθη ελεύθερος. Ο επικεφαλής των χωροφυλάκων, τον απέλυσε και έφυγε.

Το κακό συναπάντημα με τον Γενίτσαρο του
κεντρικού Αμαρίου

2. Ο Γενίτσαρος Μασλούμης για πρώτη φορά αντάμωνε τον Αντρουλή στον Αφρατέ, που εβάδιζε στον τότε δρόμο, δυτικά για τους Αποστόλους. Ο Γενίτσαρος Καβαλάρης στη φοράδα, ερχόταν Ανατολικά στον ίδιο δρόμο. Ήτο απογεματάκι, σε μια ισιάδα του δρόμου, από απόσταση ο Μασλούμης, του φώναζε: «Δε με θωρείς σκατόσταυρε να σταθείς στην μπάντα; Ήτο θεσμός των κατακτητών τυράννων: οι βαδίζοντες σε δρόμο χριστιανοί, έπρεπε να σταματήσουν πλάι, με υπόκλιση της κεφαλής, τη στιγμή που αντιπαρήρχετο, Οθωμανός – Τούρκος. Ο Αντρουλής δε σταμάτησε, είχε και τον ήλιο κατάματα, αλλά στο ντάλωμα του ήλιου, εκείνος εζύγισε τον καβαλάρη με το αετήσιο μάτι του, κρατώντας τη βέργα (ο οδοιπόρος πάντα κρατεί βέργα). Στο κουτέλωμα λοιπόν (στον αντιπαρέλθην), με μια γρήγορη χειρονομία, άρπαξε από τον πηγουνίτη (βάση του χαλινού) τη φοράδα και σταμάτησε. Συγχρόνως του σέρνει μια διαπεραστική φωνή, κοιτάζοντάς τον στα μάθια: γιάντα μωρέ θα σταθώ στην μπάντα… ποιος είσαι εσύ… ο Γενίτσαρος, εκέρωσε τα ‘χασε, είχε ακόλουθο εργάτη, γιατί γύριζε από δουλειά ο εργάτης μάρτυρας, του φώναζε: «παίξε μια σκαλέ τσι φοράδας να τον εκαβαλικέψει». Απάνω στη φράση αυτή, του γύρισε μια δυνατή ραβδέ, που του έπιασε, από μάγουλο – μηλίγγια – κεφάλι. Εγύρισε από την άλλη μεριά της φοράδας και, κρεμάστηκε στη σκάλα, πέφτοντας στη στράτα λιπόθυμος.

Η φοράδα δεν πήρε ζάλο – εμαρμάρωσε η παντέρμη. Ο εργάτης του έφυγε απομακρυνόμενος, ειδοποίησε τους δικούς των και τον αναμάζωξαν. Το συμβάν έγινε σε καιρό «ειρήνης» γι’ αυτό δεν τον αποσκότωσε, διότι θα κατηγορείτο για φόνο. Ο Γενίτσαρος υπήρξε μεγάλη μάστιγα για τις χριστιανές γυναίκες δυο χωριών. Εκρυβόταν στις εξοχές τον καιρό που ήσαν τ’ άγρια λάχανα και κυνηγούσε τις ανυποψίαστες γυναίκες που έβγαναν άγρια χόρτα για μαγείρεμα. Είχε κάμει φόνους χριστιανών, χωρίς να δικαστεί.

Εκδίωξη των Γιαμακιών από το χωριό

3. Τα Γιαμάκια ήσαν από άλλο χωριό, ντεληκανήδες. Εδρούσαν, ανά μικροομάδες, τρεις, τέσσερις. Ερχόταν στους Αποστόλους σε ώρα κολατσού (ώρα 9 έως 10) άνοιγαν τις πόρτες, έμπαιναν στα σπίτια, ενεργούσαν έρευνα φανερά και έπαιρναν ό,τι τους άρεσε. Βέβαια ερχόταν σε εποχές, που ήσαν πολλές δουλειές στις εξοχές, οπότε οι κάτοικοι ήσαν στις εξοχικές δουλειές. Στα σπίτια έμεναν οι ανήμποροι. Ο Αντρουλής αλέθοντας στο μύλο τους καρπούς για αλευροποίηση εγύριζε ενωρίς στο σπίτι του. Έτσι μια φορά κατά τις 10 το πρωί, άκουσε στην αποκάτω γειτονιά φασαρία – φωνασκίες και μια σκληρέ. Εκατέβηκε στον αποκάτω δρόμο και στο παράλληλο στενό που δεν είχε διέξοδο, να τα Γιαμάκια με τα μαχαίρια στις μέσες των, κτυπούσαν την πόρτα ν’ ανοίξει. Εκείνος δεν κρατούσε ούτε βέργα.

Προχωρεί, τους κουτελώνει και με μια διαπεραστική φωνή, δυο χαστούκια, άρπαξε ενός το μαχαίρι από τη μέση του, με μια αναποδαρέ, τους έβαλε ομπρός του. Όταν μπήκαν στο μεγάλο σοκάκι τρέχοντες, τους πέταξε το μαχαίρι τους ξυστά στο καλντερίμι, που εσπίθισε. Φωνάζοντάς τους να το πάρουν και να μην ξαναπατήσουν στο χωριό. Για χρόνια κρατούσε αυτή η μάστιγα και να που έπαψε να υπάρχει.

Πολιορκία Τούρκου
ερωτύλου

4. Σε ένα κοντινό χωριό των Αποστόλων, ένα σεφέρι, κατακτυπούσε την πόρτα μιας χριστιανής, σχεδόν κάθε αργαδινή, ένας Τούρκος από παραδιπλανό χωριό. Η χριστιανική κοινωνία το ήξερε και δεν το δεχόταν. Το είπαν στον Αντρουλή, αν μπορεί να τον αναγυρίσει. Εκείνος μια βραδιά τον εκουτέλωσε μεταξύ των δυο χωριών και τον αναγύρισε οριστικά, από το κατακτηπουριό αργά, ταχιά της ξένης πόρτας. Αυτή η μάστιγα έπαψε.

Με τον πνιγάρη
αγριόγατο της Κρήτης

5. Μια περίοδο, οι τότε γιδάρηδες, εζήτησαν από τον Αντρουλή να τους απαλλάξει από μια πληγή. Στη Ντόργια ένας αγριόγατος τους έπνιγε τσ’ αίγες. Εκείνος επήγε αθόρυβα, εκαρτέρεψε στση Ντόργιας το Φαράγγι. Εντοπίστηκε ο αγριόγατος και με υπομονή επερίμενε να περάσει σε καθαρό τόπο. Όπερ και εγένετο. Με μια και μόνη ντουφεκιά ο αγριόγατος έπαψε να ‘ναι ζωντανός. Απαλλαγή από τη μάστιγα.

Η αγωγή των προβάτων

6. Η υπόθεση του δικαστηρίου των 20 προβάτων. Αρχή της επανάστασης του 1897 ένας Τούρκος κάτοικος Γέννας, έφερε αυτά τα πρόβατα στο ρυάκι, πάνω από του Τσίγκα – δίπλα στους Αποστόλους. Βρήκε τον Αντρουλέα (έτσι τον έλεγαν οι Τούρκοι), του τα έδωσε να τα βλέπει και να τα πάρει πίσω όταν γυρίσει. Αυτός όμως δεν έγινε φαμεγιούρι του Τούρκου. Αυτά τα πρόβατα τα έφαγαν μαζί, οι επαναστάτες του χωριού, το 1897-98. Ήταν απροσκύνητος στη Σουλτανο-οθωμανική σκλαβιά. Και μάλιστα δεν μπορούσε να ξεχάσει, ούτε να συγχωρήσει την καταστροφή που έκαμαν στους Αποστόλους οι τούρκοι το 1867-68 και, ιδιαίτερα στο σπιτικό του πατέρα του, καθ’ όσον τότε, μπουλούκι οι επιδρομείς έσφαξαν τον αδελφό του, Τίτο (βοσκός) και συναποκόμισαν φεύγοντες, τις 180 έγγαλες που εφύλαγε και, επάλεψε, για να τις γλιτώσει (το βιος τους), ο απωλέσας τη ζωή του αδελφός.

Προλέγοντας το τέλος του έφυγε τραγουδώντας

7. Ο Ανδρέας Εμμ. Νεονάκης (1850-1936) ήταν ευαίσθητος. Το 1925 απεβίωσε ο αδελφός του Κωσταντής. Ένας από τους γιους του επήγε στον αλευρόμυλο της Ι.Μ. Ασωμάτων και του είπε: πατέρα έλα στο χωριό, γιατί πέθανε ο αδελφός σου. Εδιηγήθηκε μετά ο γιος του ότι αφού εφύγαμε μαζί, έτρεχε το δάκρυ στο μάγουλό του και έκλαιγε. Εγώ τα ‘χασα και του είπα: Μπαμπά, σταμάτα το κλάμα, γιατί θα αρχίσω και εγώ να κλαίω. Στην πορεία της ζωής του, έβλεπε: ξυπνητός, πομπή εξόδιου, μέλλοντος αποθανήν ένα 24ωρο πριν το θάνατό του. Ούτω πως, είδε και το ιδικό του εξόδιο: Ο εφημέριος της εκκλησίας, συνήθιζε μετά από λειτουργία, να πηγαίνει να κοινωνεί τους γέροντες. Έτσι εκοινώνησε και εκείνον στο σπίτι του. Δεν κατάπεσε στο κρεβάτι, δεν παραβάρεσε καθόλου, τους οικείους του. Μονάχα ζήτησε να του φέρουν από την Κρυονερίτισσα, νερό να πιει. Βλέποντας το εξόδιό του, είπε: Έτζοι απού ‘ρχονται, παίξετε μωρέ μια μπαταριά. Έτσι έλεγε τις ντουφεκιές. Αντιμετώπισε το χάρο άφοβα, στα 86 του χρόνια.

Ένας βοσκός ψυχομαχεί σ’ αγριελιάς τη ρίζα, θεριά το τριγυρίζουνε να φάνε το κορμί του, θεριά, άμετέ στσι τόπους σας και στα κατοικητά σας, ώσπου να ‘ρθεί ο Άγγελος να πάρει την ψυχή μου, κι ύστερα, να ‘ρθετε και ‘σεις να φάτε το κορμί μου. Να φάτε πόδια γρήγορα, χέρια αντρειωμένα, να φάτε και τη γλώσσα μου, την αϊδονολαλούσα.

Όπου την ‘παίρναν τα πουλιά αντάμα και λαλούσαν. Μετά από 28 χρόνια, το 1964, άνοιξε ο τάφος του για να θάψουν τη σύζυγό του, Μαρία Σηφοπούλα.Αυτή ήταν η εικόνα που αντικρίσαμε: ο σκελετός λελυμμένος σε σχήμα. Μεγάλα οστά, κάτασπρα, ωσάν τα χιόνια.