Γνωστά, και από τον αυτόπτη μάρτυρα ποιητή Μαρίνο Τζάνε Μπουνιαλή, τα γεγονότα στο Ρέθυμνο, μετά την άλωσή του, κατόπιν πολιορκίας ενός μηνός περίπου.
Σύμφωνα με τις παραδόσεις ρίχτηκε επιστολή από το τουρκικό στρατόπεδο, δεμένη σε βέλος και η οποία καλούσε τους Ρεθεμνιώτες να παραδοθούν. Συμβούλευε δε τους ντόπιους να καταθέσουν τα όπλα, λέγοντάς τους, ότι ερχόντουσαν με σκοπό την απελευθέρωσή τους από τους Ενετούς. Στο μεταξύ οι συνθήκες γίνονταν όλο και αθλιότερες.
Η πανώλη αποδεκάτιζε τους πολιορκημένους Ρεθεμνιώτες. Αρχές Οκτωβρίου οι Τούρκοι όρμησαν στην πόλη του Ρεθύμνου. Ακολούθησε σφαγή και αιχμαλωσία. Τότε αιχμαλωτίστηκαν και οι κόρες του Παπά Βορρά. Οι κάτοικοι περίτρομοι έφευγαν προς το φρούριο της Φορτέτζας, μεταφέροντας μαζί τους αρρώστους και τραυματίες, ενώ ο Ανδρέας Κορνάρος έπεσε ηρωικότατα χτυπημένος στην καρδιά.
Θέριζε η πανώλη
Η Φορτέτζα άντεξε τον αδιάλειπτο βομβαρδισμό των Τούρκων μέχρι αρχές Νοεμβρίου. Στο διάστημα αυτό πολλοί απεβίωσαν από την πανώλη και τα πτώματά τους ριχνόντουσαν κάτω από τα τείχη. Μετά από συμβουλή του Λατίνου επισκόπου, ο διοικητής παρέδωσε το φρούριο δια συνθήκης. Οι περισσότεροι κάτοικοι μετανάστευσαν στο Μεγάλο Κάστρο δια ξηράς και θαλάσσης, εγκαταλείποντας τα σπίτια τους παρά τις προτροπές του Πασά. Η άλωση των Χανίων τους είχε διδάξει την αξία των τούρκικων υποσχέσεων. (Καρολίνα Ποθουλάκη).
«Τση Ρωμνιούς εσφάζασι…»
Κι είχαν δίκιο να είναι επιφυλακτικοί, γιατί όπως έγινε στη συνέχεια:
«Τσή Ρωμνιούς εσφάζασι τότες κ’ εκόφτασίν τση,
κι εις τον πασάν ταις κεφαλαίς εμπρός εφέρνασί τση.
Ταις εκκλησίαις τσ’ αγίαις ξεστολίσαν
ταις εύμορφαις εικόναις ετζακίσαν,
εσπούσανε τους τάφους κι όλους τσ’ ανοίξαν
τα λείψανα όλα εύγαλαν και τα ‘ρίξαν
κι ήτον τα περιγιάλια στολισμένα
κορμιά των Ρεθεμνιωτών σαπημένα.
Ολόγυμνα κοράσια εκεί καήκαν
εις το Καστέλλι κάτω και χαθήκαν.
Θανατικόν και πόλεμος ήτον ομάδι,
πτωχοί και πλούσιοι επηαίνασι στον Άδη».
Σπίθες αντίστασης
Κάποιοι Ρεθεμνιώτες όμως δεν περίμεναν να αξιολογήσουν το νέο τους δυνάστη. Η σκλαβιά δεν χάνει την εφιαλτική σημασία της, όταν αλλάζει δεσμά.
Βγήκαν λοιπόν στο βουνό και οργανώθηκαν για «κλεφτοπόλεμο». Τι άλλο μπορούσαν να κάνουν;
Οι Τούρκοι, αν και στην αρχή έδειξαν μια διάθεση να καλοπιάσουν τους ντόπιους, δεν μπορούσαν να μην πάρουν μέτρα για παραδειγματισμό.
Έτσι στα έγγραφα του Ιεροδικείου Ρεθύμνης (επιμέλεια Γιάννη Παπιομύτογλου) βρίσκουμε και τις πρώτες ποινές λίγα μόλις χρόνια μετά την άλωση.
Δύο σπίτια στο Γυαλί
Η απόφαση αναφέρει ότι: «Αφού με τη βοήθειαν του Θεού εκυριεύσαμεν την πόλιν της Ρεθύμνης, κατελήφθησαν αι εντός της παλαιάς πόλεως εις την συνοικίαν Γυαλί δύο μεγάλαι οικίαι, με επτά ανώγεια δωμάτια και πέντε ισόγεια και δύο άλλα ερειπωμένα με δύο περιβόλια και δύο αυλές και δύο θύρας, των φυγάδων πολεμιστών αδελφών Γιάννου και Μιχελή του Κυριάκου και κατεγράφησαν. Και συμφώνως προς το ληφθέν ειδικόν φιρμάνι, αφιερώθησαν εις το ιδρυθέν Τέμενος εις το Βαρούσι. Αλλά επειδή αι οικίαι αυται είναι ερειπωμέναι και κατά την προς τούτο διαταγήν του Μεγάλου Στρατάρχου Χουσείν Πασά τοιούτου είδους κατεστραμμένα κτίρια αφίενται εις την κρίσιν του αντιπροσώπου των αφιερωμάτων, να πωλούνται ή να επισκευάζονται, εκρίθη συμφερότερον να πωληθούν εις δημοπρασίαν.
Και εξεθέσαμεν αυτάς εις πλειοδοσίαν και αφού διεκηρύχθη δημοσία η πώλησις, επλειοδοτήθησαν από τον Μουσταφά Τσελεπήν δια πεντήντα ριαλίων εις τον οποίον και κατεκυρώθησαν με τον εξής όρον: Να καταβάλει ετησίως ογδοήκοντα πέντε παράδες εις το υπερ ου αφιερώθησαν Τέμενος. Και είναι από τούδε κύριος των οικιών χωρίς να έχει κανείς το δικαίωμα να επεμβαίνει Ενεγράφη ενταύθα και κατεχωρήθη. Το πωλητήριον συνετάχθη από τον υψηλότατον Μουσαλά αγά».
Χωρίς περιουσία ο Ανδρουλής
Κοντά στην απόφαση αυτή και μερικές ακόμα που αναφέρονται στο ίδιο πάντα όνομα ιδιοκτήτη, Ανδρουλής Γιουλούντας. Κι όπως αναφέρει ο κ. Γιώργος Εκκεκάκης, τεκμηριώνοντας την άποψή του, θα πρέπει να είναι ο πρώτος αντιστασιακός μετά την τουρκική κατοχή, αλλά και ο πρώτος που πληρώνει με τη ζωή του τους αγώνες του ενάντια στον εχθρό.
Τα πλήρη στοιχεία του αγωνιστή φαίνονται στις αποφάσεις του Ιεροδικείου. Μια από αυτές 3 Μαΐου 1657 αναφέρει:
«Ενώπιον του Ιεροδικείου ενεφανίσθη ο εκ των κορυφαίων Ιεροδιδασκάλων Οσμάν Εφέντης και λέγει:
«Εγείρω αγωγή εναντίον του τιμαριούχου της περιφέρειας του χωριού Πρασές Γενίτσαρου Μουσταφά και αναφέρω τα εξής: Εις την περιφέρειαν του χωριού Πρασσές της επαρχίας Ρεθύμνης ευρίσκεται το Μετόχι του εκ του χωριού Γιαννούδι καταγομένου Ανδρουλή αρχηγού ομάδας πολεμιστών Γιουλούντα δρομέος ή περιφερόμενου διαρκώς φυγόδικου το οποίον περιέχει κ.λπ. κ.λπ…»
Ένας άγνωστος ήρωας
Έτσι γνωρίσαμε τον Ανδρουλή Γιουλούντα, που πρέπει να είχε αρκετή περιουσία αν κρίνουμε από τις εκτάσεις που του δήμευσαν οι Τούρκοι σε αντίποινα.
Η αγωγή στο παραπάνω έγγραφο, γίνεται από Τούρκο εναντίον ομοεθνή του, που θεωρεί πως έχει καταπατήσει την κατασχεθείσα περιουσία του Ανδρουλή, η οποία παραχωρήθηκε εγγράφως σε αυτόν.
Τα ίδια θα συναντήσουμε και σε άλλες αποφάσεις για περιουσία του Ανδρουλή Γιουλούντα που κατασχέθηκε και την διεκδικούν τώρα διάφοροι.
Η πολύτιμη συμβολή των αρχείων
Εδώ πρέπει να ομολογήσουμε ότι κανένας δεν θα γνώριζε τον ήρωα, ούτε και οι απευθείας απόγονοί του, εάν έλειπαν οι μεταφράσεις των Τουρκικών αρχείων που έκανε όπως είδαμε ο Εσσάτ Σιδεράκης, (Τουρκογιώργης) με προτροπή του Λυκούργου Καφφάτου και στη συνέχεια επιμελήθηκε την έκδοσή τους ο Γιάννης Παπιομύτογλου τέως διευθυντής της Δημόσιας Βιβλιοθήκης, με παρότρυνση του Σπύρου Μαρνιέρου και την υποστήριξη του επίσης σημαντικού μας λογίου, Στέργιου Μανουρά.
Υμνήθηκε και από τον Σπύρο Λίτινα
Αυτή τη σημαντικότητα της έκδοσης επισημαίνει μια ακόμα από τις ψηλότερες πνευματικές μορφές του Ρεθύμνου, ο πολυσήμαντος Σπύρος Τίτου Λίτινας, που αναφέρει σχετικά και για τον ήρωα Ανδρουλή στο βιβλίο του «Τα Ατελεύτητα»:
«Το Ρέθεμνος το κατέλαβαν οι Τούρκοι το έτος 1646. Υπήρξεν αντίσταση όχι μόνον των συντεταγμένων στρατιωτικών μονάδων των ενετών, αλλά μαζί και του ελληνικού-κρητικού πληθυσμού. Του λαού του. Η αντίστασης αυτή υπήρξε πάνδημος και ένοπλη.
Μεγαλυτέρα και αποτελεσματικοτέρα αντίστασις υπήρξε του Αρχιαντάρτη Αντρουλή Γιουλούντα, καταγομένου από το χωριό μας το Γιαννούδι, με την ομάδα του, το Σώμα του, που αποτελούσαν όπως διαβάζουμε στα έγγραφα αυτά πολλοί αγωνιστές, μεταξύ των οποίων και οι Μαρής, Ροδής και Γιακουμής».
Αυτούς υμνεί, στη συνέχεια, και με το στίχο του ο Σπύρος Λίτινας:
-Μαρή-τ’ Αμπελάκι
Ροδή-Γιακουμή
Ακόμη δαμάκι
Μη φεύγετε !Μή!
Οκτώ χρόνια τώρα
χτυπάτε γερά
τον Τούρκο ως την ώρα
και πάντα σκληρά
Κι εσένα Αρχιαντάρτη
η Δόξα η τρελή
κι εσένα είναι-πάρτη
γενναίε Αντρουλή!
Χωριό μας, Γιαννούδι
κι εσάς Αντρουλή
σας πρέπει τραγούδι
η Δόξα λαλεί.
«Επικίνδυνος» αντάρτης
Αντίσταση όμως, όπως σχολιάζει ο Λίτινας, υπήρξε και κατά των συμπατριωτών μας, εκείνων που μετά τις τόσες πιέσεις των Τούρκων, αφού δεν άντεχαν πια τα μαρτύρια έσπευδαν στους Καντήδες να τουρκέψουν.
Πόσο επικίνδυνος για τους Τούρκους ήταν ο Ανδρουλής, φαίνεται από ένα έγγραφο με ημερομηνία 10 Φεβρουαρίου 1658, στο οποίο αναφέρεται ότι είχε διαταχθεί η σύλληψη του Γιουλούντα από το 1656, με χαρακτηρισμό Αρχηγός «επικίνδυνου Αντάρτικου σώματος».
Φαίνεται ότι για διπλωματικούς λόγους δεν αναφέρεται ότι ο Ανδρουλής ενοχλούσε και τους Τούρκους, αλλά μόνο τους ραγιάδες κατοίκους της περιφέρειας του χωριού Πρασσές. Αυτό δείχνει μια προσπάθεια υποτίμησης του αγωνιστή και να θεωρηθεί η σύλληψή του ως ευεργεσία προς τους ραγιάδες που εξισλαμίστηκαν και τώρα τους ενοχλεί. Η αιώνια Τουρκική πολιτική που διαθέτει πονηρία αλεπούς.
Σύλληψη και καταδίκη
Τελικά οι Τούρκοι κατάφεραν να συλλάβουν τοΝ γενναίο αυτό άνδρα, τον Ανδρουλή Γιουλούντα, στις 14 Φεβρουαρίου 1658, ύστερα δηλαδή από δράση οκτώ ολόκληρων χρόνων, στον Καρινιώτικο Μύλο, στους «Ποταμούς». Τον δίκασαν και τον καταδίκασαν σε θάνατο.
Δυο στοιχεία ακόμα αποδεικνύουν πόσο σημαντικός ήταν ο αγωνιστής αυτός.
Σε όλη τη διάρκεια της δίκης δεν αξίωσε να δώσει καμιά απάντηση στους δικαστές του, που ζητούσαν επίμονα, να αιτιολογήσει τη δράση του.
Σιωπή που έδειχνε φυσικά την περιφρόνησή του σε αυτούς. Και από τον τρόπο που ορίζεται να γίνει η εκτέλεση φαίνεται πως ο Ανδρουλής εθεωρείτο ήρωας, ήδη, και οι Τούρκοι φοβήθηκαν μην ξεσπάσουν ταραχές με την καταδίκη του.
Αναφέρει η απόφαση:
«Συμφώνως με την εκδοθείσαν 14 Φεβρουαρίου 1068 (1658) απόφαση, να ετοιμάσετε τον αναφερόμενο Ανδρουλή Γιουλούντα αρχηγόν επικίνδυνον συμμορίας και χωρίς θόρυβον μυστικώς, όπως συνήθως γίνεται μετά το μεσονύκτιον και να εκτελέσετε την ποινή του εις τον συνήθη τόπον εις τον έξωθι της μεσαίας πύλης ευρισκόμενον πλάτανον, παραπλεύρως του λίθου εις τον οποίον εναποθέτουν τους νεκρούς και να αφήσετε αυτόν εκεί κρεμασμένον επί 24ωρον…».
Σύμφωνα με την απόφαση θα έπρεπε μετά να δοθεί αναφορά για την εκτέλεση του ήρωα. Και η αναφορά αυτή έγινε και υπάρχει στα έγγραφα του Ιεροδικείου.
Έτσι έγινε γνωστός ένας ήρωας, που θα μπορούσε να χαθεί στη λήθη, αν έλειπε το μεράκι κάποιων ανθρώπων να «θωρακίζουν» με τον προσωπικό τους μόχθο την ιστορία του τόπου τους.
