Του ΜΑΝΟΥΣΟΥ ΜΑΡΑΓΚΑΚΗ*
Για την συνδυαστική μάθηση στην έρευνα του 2ου ΓΕΛ ως απάντηση στην κριτική του κ. Κοντάκου με τον τίτλο «Περί χρησιμότητας της τηλεκπαίδευσης εκτός πανδημίας» που αναρτήθηκε στις 25/03/2021:
Κύριε διευθυντά
Το ύφος της κριτικής, μας υποχρεώνει να απαντήσουμε τεκμηριώνοντας τις απόψεις μας ιδιαίτερα για τη συνδυαστική μάθηση και την ενδεχόμενη χρησιμότητά της. Μια θεωρία για την ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση μπορεί να οριστεί ως μια σειρά από υποθέσεις, οι οποίες είναι συνυφασμένες λογικά μεταξύ τους για να εξηγήσουν γεγονότα και εφαρμογές. «Οι υποθέσεις αυτές είναι του τύπου «εάν Α τότε Β» ή «όσο περισσότερο Α τόσο περισσότερο / λιγότερο Β» (Holmerg 1986).
Έτσι λοιπόν η όποια ερευνητική ματιά για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση (Εξ.Α.Ε.) σε περιβάλλον covid 19 κατά τον Holmerg (1986) υπακούει στη υπόθεση εάν Α πανδημία τότε το Β, ενδεχόμενα να είναι εκπαίδευση ή εργασία από απόσταση (περισσότερη / λιγότερη). Η υπενθύμιση στον ερωτώμενο σε κάθε περίπτωση ακόμα και σε κάθε υποερώτημα δεν είναι σκόπιμη προκειμένου να δρομολογήσει συγκεκριμένα ερευνητικά αποτελέσματα όπως αναφέρει στην κριτική αλλά υπακούει στην παραπάνω υπόθεση εάν Α τότε Β. Δεν διερευνάται η ματιά των εκπαιδευόμενων σε συνθήκες προ πανδημίας ως μεικτή συνδυαστική μεθοδολογική επιλογή εκπαίδευσης (Τσώνη Ρ, Τσολακίδη Κ, Τόκη Ε, Παγγέ Τ. 2015) αλλά υπό την παράμετρο «πανδημία» η οποία από μόνη της είναι απειλή και αλλάζει τις όποιες εναλλακτικές επιλογές αλλά και διαφοροποιείται σφόδρα με την εξάλειψη της απειλής αλλά και την απουσία της υπενθύμισης στα ερωτήματα με ή χωρίς το Β, λιγότερο ή περισσότερο το Β. Μάλιστα η απειλή αυτή πολλαπλασιάζεται για το μαθητή που έχει μπροστά του τις πανελλαδικές εξετάσεις και το ενδεχόμενο μιας περιπέτειας υγείας.
Επειδή αναφέρθηκε και στη διερεύνηση των ψυχολογικών παραμέτρων και στο ανήλικο των μαθητών ως πληροφορητών, αναφέρω ότι αυτές διερευνήθηκαν κατ’ οικονομίαν στη θεματική «κόπωση» -«αποδοτικότητα» με ποσοτικά και ποιοτικά ευρήματα. Ο εκπαιδευτικός ψυχολόγος Ausubel (1968) αναφέρει πάνω στις αρχές της διδασκαλίας και συμβουλευτικής ότι: ο πιο σημαντικός και μοναδικός παράγοντας που επηρεάζει τη μάθηση ενός μαθητή, είναι όλα αυτά που ο μαθητής ήδη γνωρίζει. Διερευνήστε το και πράξτε ανάλογα. Έτσι και πράξαμε και απλά διερευνήσαμε την οπτική των μαθητών μας με δαπάνη ατελείωτου προσωπικού χρόνου. Ο μαθητής στο 2ο Λύκειο σήμερα μετά από το βίωμα μάθηση από κοντά ή από απόσταση ήδη γνωρίζει τους νέους αυτούς γραμματισμούς (Ausubel) και απάντησε αλλά πάντα υπό την συνθήκη (Holmerg 1986) της πανδημίας όπως και ο τίτλος της έρευνας αναφέρει.
Για την κριτική της ποσοτικής μεθόδου και του ερωτηματολογίου, υπενθυμίζω ότι η εποχή των επιστημολογικών αντιπαραθέσεων έχει παρέλθει προ πολλού χρόνου. Η ερευνητική μας ματιά περιελάμβανε ωστόσο και τις δύο προσεγγίσεις κλειστές ερωτήσεις (ποσοτική προσέγγιση) αλλά και 6 ερωτήσεις ανοικτού τύπου (ποιοτική προσέγγιση) στην οποία ο/η ερωτώμενος/η ελεύθερα και ανώνυμα αποτύπωσε την άποψη του/της. Στην έρευνά μας, οι ποιοτικές προσεγγίσεις ήταν σε αρμονία με το αποτέλεσμα των ποσοτικών δεδομένων και υπερθεμάτιζαν τα θετικά και αρνητικά κάθε μιας οπτικής. Εξ άλλου αυτά τα ποιοτικά ευρήματα επικαλείται συχνά στην κριτική του.
Τώρα για τη δήθεν απουσία να πω και να υπενθυμίσω ότι βιβλιογραφικές παραπομπές δεν συνοδεύουν την έρευνα όταν αυτή κοινοποιείται στα ΜΜΕ αλλά στη δημοσίευσή της στα ειδικά επιστημονικά περιοδικά. Αναφέρει με ύφος δίκην κριτικής «Θαρρούσα πως μία κοινωνιολογική έρευνα έπρεπε να περιέχει βιβλιογραφική επισκόπηση, αναφορές, δηλαδή, σε άλλα, αποδεδειγμένα τεκμήρια, άλλων επιστημόνων». Ακολουθούν ενδεικτικά μερικές έρευνες από τις οποίες αντλήσαμε χρήσιμες πληροφορίες και μπορεί να ανατροφοδοτήσει την κριτική του ή να ανακαλέσει καθώς στα δελτία τύπου αυτά δεν υπάρχει βιβλιογραφία. Επίσης να διαπιστώσει ότι μέρος από φοιτητές / μαθητές βλέπουν θετικά την από απόσταση εκπαίδευση υπό την πανδημία. Τόσοι και τόσοι ερευνητές που τους προέκυψε υπό προϋποθέσεις (Holmerg 1986) αποδοχή της Εξ.Α.Ε. διακατέχονται από νεοφιλελεύθερα ιδεολογήματα και αλήθεια συνηγορούν ή και ξεπερνούν αναγκαστικά λόγω του ερευνητικού τους ενδιαφέροντος ακόμα και τις επιλογές πολιτικών προσώπων που ηγούνται της παιδείας;
1η Έρευνα: Φοιτητές του ΕΑΠ δήλωσαν (78,62%) ότι είναι απόλυτα ικανοποιημένοι/νες από την διαδικασία, σε μεγάλη έρευνα που έγινε για το Ίδρυμα.
2η Έρευνα: Της Interview με τη σύμπραξη του ΑΠΘ. δημοσιεύθηκε στη Ναυτεμπορική. Σημαντικό εύρημα είναι πως ενώ το 52% των φοιτητών δηλώνει πως έχει θετική εμπειρία από την εφαρμογή της τηλεκπαίδευσης.
3η. Έρευνα: Στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του ΕΛΜΕΠΑ (Παναγιωτάκης 2020) αναφέρει: «αναδεικνύεται ότι αν οι εξ αποστάσεως μέθοδοι εκπαίδευσης υλοποιηθούν κατά το βέλτιστο δυνατό τρόπο, τότε η συνεισφορά τους στη συνολική εκπαιδευτική διαδικασία μπορεί να είναι σημαντική». Λόγω της συνεργασίας μας με το τμήμα με την ιδιότητα του διδάσκοντος, αντλήθηκαν αρκετά από τα ερευνητικά εργαλεία αυτής της έρευνας. Δείτε το δημοσίευμα και αυτό χωρίς βιβλιογραφία στο τοπικό «Ρέθεμνος».
4η Έρευνα: Για την δευτεροβάθμια εκπαίδευση από το Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του ΑΠΘ (Γιάννου Τ., 2021). Συμμετείχαν 2.548 μαθητές. Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν να έχουν την ίδια σχεδόν αποτύπωση με την δική μας. Ενδεικτικά: Αρνητικά συναισθήματα βιώνουν…., μαθητές …στη διάρκεια της πανδημίας…. Ως προς την αξιολόγηση των μαθητών προτείνονται η αναστολή εφαρμογής της Τράπεζας Θεμάτων για φέτος (το ζητάει 69,1% των μαθητών), στη δική μας το 80%, η πρόβλεψη για εναλλακτικούς τρόπους αξιολόγησης αντί διαγωνισμάτων… αδυναμία διασφάλισης του αδιάβλητου της διαδικασίας στην πλατφόρμα του WeBex. Δημοσιεύτηκε και αυτή χωρίς ερευνητικές παραπομπές στην εφημερίδα Καθημερινή. Πέραν των παραπάνω ερευνών υπάρχουν δεκάδες άλλες και θα είναι βιβλιογραφικά διαθέσιμες με την ανάρτηση της έρευνας στο φυσικό της χώρο.
Περί χρησιμότητας της τηλεκπαίδευσης εκτός πανδημίας
Για την ερώτηση με μια ημέρα εξ αποστάσεως εκπαίδευση (μεικτή συνδυαστικού περιβάλλοντος μάθηση) τα κίνητρά μας είναι ερευνητικά – πειραματικά και δεν διακατεχόμαστε από καμιά νεοφιλελεύθερη εμμονή περί κανονικοποίησης της Εξ.Α.Ε. Επίσης η ταπεινότητά μας δεν διεκδικεί κανένα ρόλο επηρεασμού της κοινής γνώμης σχετικά με την τηλε-κπαίδευση και την τηλε-εργασία αλλά αντικείμενο επιστημονικής εξειδίκευσης.
Η συνεχής υπενθύμιση – διάκριση του συνδυαστικού μοντέλου μάθησης είναι απαραίτητη στο ερωτηματολόγιο καθώς είναι νέοι όροι και το μεθοδολογικό τους πλαίσιο δεν είναι γνώριμο στην κοινότητα των μαθητών ούτε ως πληροφορία ούτε και ως βίωμα. Η υπενθύμιση – παράθεση δεν έχει ρόλο να κατασκευάσει αποτελέσματα αλλά να διακρίνει την παράμετρο διευκρινιστικά για τον ερωτώμενο μαθητή αλλά ακόμα και να του υπενθυμίσει αυτό που και ο ίδιος αναφέρει στην κριτική του για το μαθητή, δηλαδή την ενδεχόμενη επιλογή «να είναι σπίτι του μία φορά την εβδομάδα, … μόνο για πλάκα ή αφέλεια»…
Οι μορφές Εξ.Α.Ε., δεν λειτουργούν ως ανταγωνιστικές έννοιες, ούτε οι ωφελούμενοι «είναι σπίτι τους για πλάκα», αλλά ως μεθοδολογίες συμπληρώνουν η μία την άλλη, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για ένα ολοκληρωμένο περιβάλλον συνδυαστικής μάθησης (Αναστασιάδης, 2005· 2008). Έτσι αναδείχτηκε η αναγκαιότητα δημιουργίας του «Μεικτού – Συνδυαστικού περιβάλλοντος μάθησης» και δεν καινοτομήσαμε εμείς με την ερώτησή μας. Κάθε πρόταση δημοκρατικά μπορεί να είναι ανοικτή πειραματικά και υπό παιδαγωγικές προϋποθέσεις μπορεί να συνδυάσει τα θετικά στοιχεία της σύγχρονης και ασύγχρονης μορφής Εξ.Α.Ε. και της πρόσωπο με πρόσωπο διδασκαλίας (Anastasiades, 2012), συμβάλλοντας στην πραγμάτωση του οράματος του Simonson όπως αυτό διατυπώθηκε στην θεωρία της ισοδυναμίας (Simonson, 2012). Ωστόσο, δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη μέθοδος, η οποία να εγγυάται τη μάθηση σε περιβάλλοντα μεικτής – συνδυαστικής μάθησης (Valiathan, 2002· Rosbottom· 2001). Για αυτό και οι Dziuban,Hartman και Moskal (2004)υποστηρίζουν ότι για τη μέγιστη δυνατή επιτυχία του μεικτού – συνδυαστικού μοντέλου μάθησης απαιτείται μια καλά οργανωμένη διδακτική προσέγγιση, η οποία να περιλαμβάνει ένα διδακτικό μοντέλο βασισμένο σε εκπαιδευτική θεωρία, υλικοτεχνική υποδομή, μηχανισμούς διαμορφωτικής και τελικής αξιολόγησης. Αυτά τα προαπαιτούμενα είναι σημαίνοντα και απουσιάζουν στην σημερινή τηλεκπαίδευση πανελλαδικά και για τα οποία θα έπρεπε η αυστηρή κριτική.
Στην έρευνά μας αποτυπώθηκε εμφατικά ότι απουσιάζουν τα προαπαιτούμενα αυτά και παρουσιάστηκαν ως «κενό δοχείο» καθώς η εξ.α.ε. στοχεύει κυρίως στη μάθηση και όχι στη διδασκαλία.«Οι σύγχρονες ανάγκες, για μεγαλύτερη ευελιξία στον χώρο, τον χρόνο και τον ρυθμό της μάθησης, κινητοποίησαν τους εκπαιδευτικούς οργανισμούς, προκειμένου η πρόσωπο με πρόσωπο εκπαιδευτική διαδικασία να εμπλουτιστεί ή και να αντικατασταθεί με δράσεις και μεθοδολογίες Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (ΕξΑΕ) με την υποστήριξη των ΤΠΕ». (Αναστασιάδης, 2007· Κόκκινος, 2005· Λιοναράκης, 2005· Βεργίδης κ.ά., 1998· Κεραμιδά & Ψιλέλης, 2005).
Αυτά για τη δήθεν απουσία παιδαγωγικών προσεγγίσεων σε μεικτές μεθοδολογίες και στην κριτική τοποθέτηση: «Εδώ, κύριε διευθυντά, τοποθετείται μία δική σας πρόταση στη δεύτερη απάντηση, καθοδηγώντας για κάτι που ούτε καν από την κ. Κεραμέως έχει ακουστεί ποτέ και είναι πέρα για πέρα έξω από την παιδαγωγική θεωρία. Κανονικοποιείτε γενικά και αόριστα την εξ αποστάσεως εργασία και μάθηση, ρίχνοντας νερό στο μύλο των πιο ακραίων νεοφιλελεύθερων σχεδίων για την παιδεία!».
Επειδή συμβαίνει να είχαμε μερικούς από τους παραπάνω δασκάλους μας στις σπουδές μας δεν νομίζουμε ότι σκέψη τους «προκειμένου η πρόσωπο με πρόσωπο εκπαιδευτική διαδικασία να εμπλουτιστεί ή και να αντικατασταθεί με δράσεις και μεθοδολογίες Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (ΕξΑΕ) με την υποστήριξη των ΤΠΕ» ρίχνει νερό στο μύλο ακραίων νεοφιλελεύθερων σχεδίων όπως αναφέρει αλλά να προβληματίσει, να ταράξει και να εμπλουτίσει τη διαρκή στασιμότητα μας στην εκπαίδευση την ώρα που ο κόσμος γύρω μας αλλάζει σίγουρα με κινδύνους αλλά και με ευκαιρίες. Η ανοικτή και εξ.Α.Ε. έχει εδώ και δεκαετίες την ερευνητική της ιστορία και μας πληροφορεί σφαιρικά για όλες τις παραμέτρους ακόμα και τις ψυχολογικές και δεν προέκυψε σήμερα λόγω πανδημίας για να την κανονικοποίσουμε εμείς (Λιοναράκης, 2006· Αναστασιάδης, 2008· Γκιόσος, Μαυροειδής & Κουτσιούμπα, 2008).
Τέλος θα ήταν τεκμηριωμένη κριτική σκέψη, καλοδεχούμενη, απαραίτητη και χρήσιμη για την έρευνα αν θα περιελάμβανε έστω και μια βιβλιογραφική προσέγγιση επί του αντιθέτου σχετική με την παιδαγωγική οπτική της συνδυαστικής μάθησης για την Εξ.Α.Ε. μιας και κατά τον κριτή απουσίαζε «πέρα έξω από την παιδαγωγική θεωρία» η δική μας βιβλιογραφική τεκμηρίωση.
Ευχαριστώ ξανά για τη φιλοξενία και ευελπιστώ με την ευκαιρία αυτού του επίκαιρου διαλόγου που σταματά εδώ να παρουσιάστηκαν εκτός των άλλων και μερικές επιπλέον παράμετροι της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.
* Ο Μανούσος Ν. Μαραγκάκης, είναι διδάκτωρ Σχολής Επιστημών της Διοίκησης, με μεταπτυχιακή εξειδίκευση στον Εκπαιδευτικό Σχεδιασμό και τα Νέα Εκπαιδευτικά και Εργασιακά Περιβάλλοντα στην Κοινωνία της Πληροφορίας, καθηγητής Οικονομίας ΠΕ 80, διευθυντής 2ου Γενικού Λυκείου Ρεθύμνου «Π. Πρεβελάκης»
