Η ψυχική ανθεκτικότητα, δηλαδή η ενίσχυση της ψυχικής υγείας, στο σχολικό περιβάλλον και η ανάπτυξη δεξιοτήτων των παιδιών, ώστε να μπορούν να αντιμετωπίζουν τυχόν δυσκολίες και επιβαρυντικούς παράγοντες που σχετίζονται με το στρες, με οικογενειακά προβλήματα, με διαπροσωπικές σχέσεις ή μαθησιακές δυσκολίες, χαρακτηρίζεται απαραίτητη προκειμένου τα παιδιά αφενός να απολαμβάνουν την εκπαιδευτική διαδικασία και αφετέρου να καλλιεργήσουν τις δεξιότητες εκείνες που θα τους χρησιμεύσουν εφόρου ζωής στην αντιμετώπιση καθημερινών τους προβλημάτων.
Ο ρόλος του σχολείου σε αυτή την διαδικασία της καλλιέργειας της ψυχικής ανθεκτικότητας είναι καθοριστικός, γι’ αυτό και καθίσταται επιτακτική η ανάγκη διαφοροποίησής του και μετατροπής του από ένα περιβάλλον στενής μάθησης και γνώσεων που είναι σήμερα, σε ένα περιβάλλον το οποίο θα δίνει έμφαση στην ενίσχυση της ψυχικής υγείας και ανθεκτικότητας όλων των μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας (μαθητών, εκπαιδευτικών, γονιών). Η ανάγκη αυτή είναι σήμερα ακόμα μεγαλύτερη στην χώρα λόγω της οικονομικοκοινωνικής κρίσης που έχει αρνητικές συνέπειες στην ευάλωτη ομάδα των παιδιών.
Αυτό σημαίνει ότι στο σχολείο χρειάζεται πλέον να τίθεται ως βασικός στόχος η ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας, δηλαδή η καλλιέργεια των ικανοτήτων που θα επιτρέψουν στα παιδιά, στους εφήβους, στους εκπαιδευτικούς αλλά και σε όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας να αντιμετωπίζουν όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερα τις αντίξοες συνθήκες που προκύπτουν, αξιοποιώντας και εμπλουτίζοντας τις δυνατότητές τους.
Στο πλαίσιο αυτό το Πανεπιστήμιο Κρήτης και η Μονάδα Σχολικής Ψυχολογίας συμμετέχει σε δυο ευρωπαϊκά προγράμματα που αφορούν στην ψυχική ανθεκτικότητα και τα οποία παρουσιαστήκαν χθες σε ειδική εκδήλωση στο Σπίτι του Πολιτισμού.
Το πρώτο πρόγραμμα ονομάζεται «Rescur «ένα εμπόδιο, μια ευκαιρία» και αφορά ένα πρόγραμμα προληπτικό ψυχικής ανθεκτικότητας για παιδιά προσχολικής ηλικίας και πρώτης σχολικής ηλικίας μέχρι έκτη δημοτικού. Το πρόγραμμα στο οποίο συμμετείχαν μαζί με το Πανεπιστήμιο Κρήτης το Πανεπιστήμιο της Μάλτας, της Παβίας στην Ιταλία, του Ζάγκρεμπ της Κροατίας, του Ορέμπρο της Σουηδίας και της Λισσαβόνας της Πορτογαλίας ολοκληρώθηκε το 2016 και ήδη φέτος υλοποιήθηκε σε σχολεία της νότιας Κρήτης και συγκεκριμένα σε σχολικές μονάδες του Δήμου Φαιστού με απώτερο στόχο αυτό να διαχυθεί σε όλα τα σχολεία της Κρήτης και όχι μόνο.
Το δεύτερο πρόγραμμα λέγεται «Errete» αφορά την εκπαίδευση των ίδιων των εκπαιδευτικών πάνω στο σημαντικό αυτό θέμα και ολοκληρώνεται τους επόμενους μήνες. Πρόκειται για ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα που αφορά την ψυχική ανθεκτικότητα.
Χαρακτηριστικά, ο Αναστάσιος Ματσόπουλος, σχολικός ψυχολόγος και επίκουρος καθηγητής σχολικής ψυχολογίας και υπεύθυνος καθηγητής της Μονάδας Σχολικής Ψυχολογίας, αναφερόμενος στην ψυχική ανθεκτικότητα, υποστήριξε: «Όταν μιλάμε για ψυχική ανθεκτικότητα, πρέπει πάντα να σκεπτόμαστε ότι υπάρχει ένα εμπόδιο, ένας στρεσογόνος παράγοντας, μια τραυματική εμπειρία. Η ανάκαμψη, η υπέρβαση αυτού του εμποδίου από τον άνθρωπο είναι ψυχική ανθεκτικότητα. Δηλαδή όταν μας έρχεται μια δυσκολία, αντί να καταλήγουμε στην παθητική συμπεριφορά, να καταφέρνουμε με διάφορους μηχανισμούς που έχουμε μάθει, που έχουμε εξωτερικευμένους, διά μέσω του περιβάλλοντος που μας έχει υποστηρίξει, να ξεπεράσουμε αυτές τις δυσκολίες. Οπότε η ανθεκτικότητα προσδιορίζεται με ένα στρεσογόνο παράγοντα και μια τραυματική εμπειρία και κάποια θετική προσαρμογή σε αυτό».
Αναφερόμενος στο πρόγραμμα «Rescur» ο κ. Ματσόπουλος αναφέρθηκε στα πρώτα αποτελέσματα υλοποίησής του από σχολεία του Δήμου Φαιστού, τονίζοντας πως αυτό συνέβαλλε στην εκπαίδευση των ίδιων των εκπαιδευτικών ενισχύοντας παράλληλα τα ίδια τα παιδιά και τις σχέσεις τους με τις οικογένειές τους. Ειδικότερα, είπε: «Το έχουμε τρέξει το πρόγραμμα «Rescur» ήδη στον Δήμο Φαιστού πέρυσι για ένα χρόνο, αφού πρώτα εκπαιδεύσαμε τους 27 εκπαιδευτικούς σε επίπεδο Δημοτικού Σχολείου. Πήγαμε στα σχολεία τον περασμένο Γενάρη για εποπτεία, συνάντηση και υποστήριξη και το επόμενο Σάββατο προγραμματίσαμε την αξιολόγηση -για να δούμε τι είπαν οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί και τα παιδιά. Σύμφωνα με την πρώτη ανάλυση που κάναμε διαπιστώσαμε ότι οι εκπαιδευτικοί είπαν ότι θέλουν να το ξανακάνουν του χρόνου το πρόγραμμα, γιατί ωφελήθηκαν οι ίδιοι, δηλαδή είδαν ότι διδάσκοντας τις θεματικές του προγράμματος, έγιναν και εκείνοι καλύτεροι παιδαγωγοί. Είχαμε επίσης κάποια δεδομένα από τα παιδιά εξίσου θετικά. Το πρόγραμμα χρησιμοποίησε δυο μασκότ. Τα παιδιά μίλαγαν για τους μασκότ στους γονείς -οπότε μας είπαν ότι βοηθήθηκε η επικοινωνία των γονέων με τα παιδιά. Οι γονείς μας είπαν ότι υπάρχουν πράγματα που μέχρι πρότινος δεν τα γνώριζαν για τα παιδιά τους και μέσω του προγράμματος αυτά βγήκαν στην επιφάνεια, άρα η αποτελεσματικότητα αυτών των προγραμμάτων μας δείχνει ότι ευρύτερα ο στόχος είναι να προσπαθήσουμε όλοι να πιέσουμε το υπουργείο, ώστε να στελεχωθούν τα σχολεία με σχολικούς ψυχολόγους. Αυτή τη στιγμή, υπάρχουν λίγοι αλλά χρειάζονται περισσότεροι και σε μόνιμες οργανικές θέσεις. Παράλληλα τέτοια προγράμματα πρέπει να εφαρμοστούν από περισσότερα σχολεία, για αυτό και εμείς θέλουμε να το διαχύσουμε για να το εφαρμόσουν τα σχολεία. Πραγματικά, ένα πράγμα με ενδιαφέρει, να βοηθήσω στην ποιότητα παροχής υπηρεσιών στα παιδιά είτε από άποψη παιδαγωγική είτε ψυχολογική. Οπότε αν ένα τέτοιο πρόγραμμα βοηθάει θέλουμε να το διαχύσουμε σε περισσότερα σχολεία».
Προαγωγή ψυχικής ανθεκτικότητας σε νηπιαγωγεία και δημοτικά
Το πρόγραμμα «Rescur: «ένα εμπόδιο, μια ευκαιρία» είναι ένα προληπτικό αναλυτικό πρόγραμμα ψυχικής ανθεκτικότητας για το νηπιαγωγείο και το δημοτικό σχολείο. Το πρόγραμμα αυτό χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και ήταν ένα τριετές πρόγραμμα που συντονίστηκε από το Πανεπιστήμιο της Μάλτας. Το πρόγραμμα αυτό δημιουργήθηκε με τη συνεργασία διακεκριμένων επιστημόνων από έξι πανεπιστήμιο της Ευρώπης. Το Πανεπιστήμιο Κρήτης συμμετείχε στην δημιουργία του προγράμματος αυτού με επιστημονικά υπεύθυνο τον Αναστάσιο Ματσόπουλο και επιστημονική συνεργάτιδα την Μαρίζα Γκαβογιαννάκη, οι οποίοι είναι οι συν-συγγραφείς του προγράμματος. Ο στόχος του προγράμματος είναι να προάγει την ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών στο νηπιαγωγείο και το δημοτικό αναπτύσσοντας στα παιδιά δεξιότητες και γνώσις απαραίτητες για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής και να κατακτήσουν ακαδημαϊκή επιτυχία αλλά κυρίως ψυχική ευεξία. Επιπλέον το πρόγραμμα επιδιώκει να αντιμετωπίσει τις ανάγκες όλων των παιδιών και ιδιαίτερα των ευάλωτων όπως είναι τα παιδιά με κάποια μορφή δυσκολίας, αναπηρίας, τα παιδιά των προσφύγων και μεταναστών και τα παιδιά Ρομά.
Προϋπόθεση η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών
Προϋπόθεση για την προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας στα παιδιά είναι η εκπαίδευση των ίδιων των εκπαιδευτικών, για τον λόγο αυτό το δεύτερο πρόγραμμα με τίτλο «Errete» έχει ως βασικό στόχο την δημιουργία μαθησιακών περιβαλλόντων μέσω της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών που προάγει την ψυχική ανθεκτικότητα και την ανάπτυξη των περιθωριοποιημένων μαθητών, παρέχοντάς τους με τα εργαλεία, τους πόρους και τα πλαίσια μάθησης που διευκολύνουν την ακαδημαϊκή και κοινωνική και συναισθηματική μάθησή τους και συνεπώς τη κοινωνική τους ένταξη και την ενεργό συμμετοχή στην κοινωνία των δημοκρατικών θεσμών.
«Εμείς προσπαθούμε να εκπαιδεύσουμε τους δασκάλους ότι μέσα στις τάξεις υπάρχουν παιδιά που είναι πιο ευάλωτα. Αυτά τα παιδιά πρέπει να τα προσέχουμε περισσότερο. Είναι σαν να λέμε ότι είναι στην «άκρη του γκρεμού», έχουν επιβαρυντικούς παράγοντες όπως για παράδειγμα ένα διαζύγιο, εμπειρίες εκφοβισμού, αποτυχία στο σχολείο. Αυτά τα παιδιά πρέπει να τα προστατέψουμε, το μάτι του εκπαιδευτικού πρέπει να ‘ναι εκπαιδευμένο, να αντιλαμβάνεται τα παιδιά που έχουν επιβαρυντικούς παράγοντες και διακριτικά να δουν πως θα τα βοηθήσουν εντός και εκτός τάξης. Πρέπει να υπάρχει μια κουλτούρα διαλόγου, υποστήριξης, αλληλεγγύης συμμετοχικότητας, μια αίσθηση ότι όλοι βοηθάμε, όλοι συμμετέχουμε, όλοι εξελισσόμαστε» υποστήριξε ο κ. Ματσόπουλος.