Του ΝΤΙΝΟΥ ΠΕΤΡΑΚΗ*
Παρατηρώντας τα ποσοστά αποχής στις βουλευτικές εκλογές από τη μεταπολίτευση και μετά, διαπιστώνουμε τα εξής: από το 1974 ως το 1993 κυμαίνεται σε χαμηλά και αρκετά σταθερά ποσοστά (από 18,50 % ως 21,30%). Στις εκλογές του 1996, 2000, 2004 και 2007 το ποσοστό είναι λίγο ανεβασμένο (από 23,50 % ως 25,85 %). Το 2009 ανεβαίνει κι άλλο και φτάνει στο 29,05 % για να φτάσουμε στις διπλές εκλογές του 2012 και 2015 και στην τελευταία, όπου τα ποσοστά εκτοξεύονται (από 34,88 % ως 43,84 %). Διαπιστώνουμε δηλαδή την καθαρά αυξητική τάση της αποχής στο πέρασμα των ετών. Θα επιχειρήσω σε αδρές γραμμές μια ανάλυση της τάσης αυτής.
Η πρώτη μεταπολιτευτική περίοδος, της οποίας το τέλος σηματοδοτείται από τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου, χαρακτηρίζεται από την μεγάλη πόλωση ανάμεσα στις δύο μεγάλες πολιτικές δυνάμεις της εποχής: το Πα.Σο.Κ και τη Ν.Δ. Πόλωση που ξεπερνούσε το πολιτικό προσωπικό και φτάνοντας βαθιά στην κοινωνία, διαπερνούσε κάθε δράση και συναναστροφή. Έτσι, σε ένα καφενείο πήγαιναν οι υποστηρικτές του ενός κόμματος και σε άλλο οι υποστηρικτές του άλλου, σε αυλές υπήρχαν σηκωμένες σε ιστούς σημαίες του ενός ή του άλλου κόμματος, συγγενείς τσακώνονταν άσχημα μεταξύ τους με αιτία την πολιτική προτίμηση. Περαιτέρω ένταση στο κλίμα προσέδιδε το γεγονός ότι οι ηγέτες των κομμάτων είχαν, είτε οι ίδιοι είτε συγγενείς τους, πρωταγωνιστικό ρόλο στην πολύ ταραγμένη πολιτική ζωή από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και μετά (Γεώργιος και Ανδρέας Παπανδρέου, Κωνσταντίνος Καραμανλής, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης). Ο κόσμος λοιπόν, με οξυμένα αντανακλαστικά, έδινε το παρόν στις εκλογικές αναμετρήσεις.
Η δεύτερη περίοδος, από το 1996 και μετά, είναι η εποχή που η Ελλάδα θέλει να γίνει πιο «Ευρωπαία», πιο μοντέρνα. Το μετά Ανδρέα Πα.Σο.Κ γίνεται «εκσυγχρονιστικό» και η Ν.Δ. ψάχνει καινούριο βηματισμό στην εποχή του Κώστα Καραμανλή. Η φούσκα της ανάπτυξης μεγαλώνει, όπως και αυτή του χρηματιστηρίου, χρήματα κυκλοφορούν, ο έλληνας μεγαλοπιάνεται. Ποιος δεν θυμάται που η μισή Ελλάδα αγόραζε και πουλούσε μετοχές μέσω τηλεφώνου; Ή το μικρό Ρέθυμνο όπου έβρισκες να παρκάρεις παντού και ξαφνικά μετά το 2000 γέμισε αυτοκίνητα;
Η σιγουριά και αισιοδοξία που αυτή η περίοδος διαπότιζε τον πληθυσμό έκανε στην άκρη τα πολιτικά πάθη, καθώς ο καθένας ασχολιόταν με την καλοπέραση και την κατανάλωση (δεν αναφέρομαι φυσικά στα τελευταία στρώματα της ταξικής πυραμίδας). Είναι η εποχή άνθησης της λεγόμενης μεσαίας τάξης, εποχή που δεν είχε και τόση σημασία ποιο από τα δύο κόμματα θα ήταν στην εξουσία, αφού η προοπτική της αιώνιας ευημερίας άφηνε (για την τάξη αυτή) δίχως σημαντική βαρύτητα τον διαχειριστή της. Ο κόσμος, με αμβλυμένα αντανακλαστικά, απομακρύνεται από τις κάλπες.
Να σημειώσω εδώ ότι υπάρχουν βεβαίως και τα άλλα κόμματα κυρίως του κέντρου (Ε.Δη.Κ., Κο.Δη.Σο) και της αριστεράς (Κ.Κ.Ε, Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού, Ε.Δ.Α, συνασπισμός κ.α.) αλλά και της δεξιάς (Δη.Ανα., Πολ.Αν.), τα δύο όμως κόμματα που προανέφερα ήταν οι αποδέκτες της μεγάλης πλειοψηφίας των ψήφων όλη την 35ετία 1974-2009 (εκτός το 1974 όπου η ένωση κέντρου πήρε τις αμέσως περισσότερες ψήφους από τη Ν.Δ).
Η τρίτη περίοδος, που αρχίζει ακριβώς μετά τις εκλογές του 2009, είναι μια εποχή έντονων ανακατατάξεων οι οποίες λαμβάνουν χώρα στο περιβάλλον της αποκαλούμενης κρίσης. Κομμάτια της κοινωνίας επιλέγουν αποσπασματικές δράσεις στήριξης και αλληλεγγύης, άλλα εσωτερικεύουν την ήττα. Στον αφρό βγαίνουν οι υποστηρικτές του φασισμού. Μαζικές και δυναμικές συγκεντρώσεις χτυπιούνται βάναυσα. Στρατηγική επιλογή των διαχειριστών της εξουσίας η προάσπιση των δημιουργών της κρίσης. Νέα κόμματα δημιουργούνται και εισέρχονται στη βουλή, το Πα.Σο.Κ καταβαραθρώνεται, ο Συ.Ριζ.Α. γίνεται αξιωματική αντιπολίτευση και αργότερα κυβέρνηση σε συνεργασία μ’ ένα από τα νέα κόμματα. Πολιτικοί τη μία μέρα παίζουν σπουδαίο ρόλο (σαν ιδρυτές κομμάτων, υπουργοί κ.α.) και την άλλη εξαφανίζονται από τον πολιτικό χάρτη. Τα μνημόνια τιμωρούν τους υπηρέτες τους, ανεξαιρέτως.
Κανένα κόμμα δεν μπορεί να επαναφέρει το όνειρο που τόσα χρόνια δημιουργούσαν ή ζούσαν οι μικροί, μικρομεσαίοι, μεσαίοι. Παρόλα αυτά δημιουργείται νέος διπολισμός με τη Ν.Δ και τον Συ.Ριζ.Α. Ο κόσμος, εξουθενωμένος και βλέποντας το ρουσφέτι να μην λειτουργεί όπως ήξερε, απομακρύνεται ακόμα περισσότερο από τις κάλπες. Κάτι που ενισχύεται σίγουρα από το γεγονός ότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία σταματούν σταδιακά να ψηφίζουν, ενώ οι πολύ νέοι, με πλήρη την ανημποριά των πολιτικών δυνάμεων να τους δώσουν ένα όραμα, δείχνουν να επιλέγουν τη συνέχιση των καθημερινών δραστηριοτήτων τους.
Όμως η αποπολιτικοποίηση και μη συμμετοχή -γενικά- της νεολαίας στη διαμόρφωση της ζωής της οδηγεί σε άσχημους δρόμους, όχι μόνο εδώ, αλλά παντού. Αλλά αυτό, όπως και το ζήτημα της συμμετοχής στις ευρωεκλογές και το τι συμβαίνει στην Ευρώπη, είναι θέματα ενός άλλου κειμένου, όπου θα δούμε την μεγαλύτερη εικόνα.