Στην κινηματογραφική ταινία επιστημονικής φαντασίας «Interstellar» οι πρωταγωνιστές αναζητώντας έναν βιώσιμο πλανήτη για το ανθρώπινο είδος, καθώς η γη καθίσταται σταδιακά μη βιώσιμη, βρίσκονται πάνω σε ένα πλανήτη στον οποίο χρονικά κάθε ώρα που περνάει ισοδυναμεί με 7 χρόνια στη γη.
Κάπως έτσι είναι και η πατρίδα μας. Ξαφνικά ανακαλύπτουμε και συζητάμε αυτονόητα πράγματα που στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο έχουν λυθεί εδώ και δεκαετίες. Που δεν αποτελούν καν ζητήματα. Ανέκαθεν στην Ελλάδα της εικονικής ευημερίας, σε πάρα πολλά πράγματα ένας χρόνος αντιστοιχούσε με 5 έως 10 χρόνια για τον υπόλοιπο κόσμο. Αποτέλεσμα ήταν να μένουμε διαρκώς πίσω και το χάσμα να διευρύνεται. Ακόμα και χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, που κάποτε εμείς βλέπαμε περίπου ως τριτοκοσμικές, μπήκαν στην ΕΕ δεκαετίες μετά από εμάς και πλέον μας έχουν ξεπεράσει.
Ωστόσο αρκετά πράγματα και νοοτροπίες έχουν αρχίσει σε μεγάλο βαθμό να αλλάζουν. Οι ιδιωτικοποιήσεις, μια δαιμονοποιημένη έννοια που οι κρατιστές είχαν κατορθώσει να περάσουν στη συνείδηση του κόσμου ως «ξεπούλημα», εκλαμβάνονται πλέον από αρκετούς ως ο μοναδικός τρόπος εξυγίανσης και αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας. Οι επενδύσεις, που ομοίως είχαν δαιμονοποιηθεί στη συνείδηση του κόσμου από τους «μονοφαγάδες» που επί δεκαετίες δεν ήθελαν να ανοίξει η πίτα για να μην θιχτούν τα συμφέροντα τους, γίνονται πλέον όχι απλά αποδεκτές, αλλά θεωρούνται απαραίτητες ως ο μοναδικός μοχλός ανάπτυξης. Γίνεται σε μεγάλο βαθμό αντιληπτό ότι ο μόνος τρόπος αύξησης μισθών και βελτίωσης των συνθηκών εργασίας είναι ακριβώς μέσα από τις επενδύσεις που θα δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας, μειώνοντας την ανεργία και αυξάνοντας την ζήτηση στην αγορά εργασίας. Ακόμη, η έννοια των «μεταρρυθμίσεων» που ανέκαθεν έφερνε αρνητικούς συνειρμούς και συνδέονταν με μέτρα λιτότητας και περικοπές, γίνεται πλέον αντιληπτή ως απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβίωση του ελληνικούς κράτους.
Πέραν της οικονομίας, οι πολίτες έχουν αρχίσει όχι απλά να αποδέχονται τα αυτονόητα αλλά να τα απαιτούν. Για δεκαετίες, το να υπάρχουν αναξιοποίητα κτίρια του δημοσίου που χρησιμοποιούνται ως γιάφκες και ορμητήρια ομάδων για έκνομες ενέργειες, ήταν κάτι που περνούσε απαρατήρητο. Πριν μερικά χρόνια το να έκλειναν το μετρό 18 υπάλληλοι ταλαιπωρώντας εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες, επειδή τους ζητήθηκε να επιστρέψουν από την «βυσματική» τους μετάταξη στη θέση για την οποία διορίστηκαν να εργάζονται, θα εκλαμβάνονταν ως κάτι συνηθισμένο. Σε αυτά και πολλά αλλά φαινόμενα η ανοχή και η υπομονή της πλειοψηφίας πολιτών έχει εξαντληθεί και πλέον απαιτεί λύσεις.
Για δεκαετίες το πελατειακό ελληνικό κράτος είχε «καταπιεί» ιδεολογίες και έννοιες. Στους πολίτες, στον Τύπο, ακόμα και στο κοινοβούλιο, οι αναφορές σε έννοιες όπως «φιλελευθερισμός», «σοσιαλδημοκρατία», «ριζοσπαστισμός» κ.α. ήταν ελάχιστες έως ανύπαρκτες. Κυρίαρχη και μοναδική ιδεολογία ήταν ο κρατισμός. Το μόνο που είχε σημασία είναι ποιος μοίραζε την δανεική πίτα. Όσοι βρίσκονταν πιο κοντά στην εξουσία περίμεναν ο καθένας τη σειρά του για να πάρει ένα κόμματι (να διοριστεί, να επιδοτηθεί, να «τακτοποιηθεί») και οι υπόλοιποι μοιράζονταν τα αποφάγια.
Ήταν η κρίση που μας ταρακούνησε και μας έκανε να αλλάξουμε αντιλήψεις; Στην περίπτωση της Πορτογαλίας, της Ιρλανδίας και της Κύπρου ίσως. Στην περίπτωση τη δική μας ξεκάθαρα όχι. Στην κρίση εκείνο που κάναμε ήταν να στραφούμε σε αυτό που τόσα χρόνια γνωρίζαμε καλύτερα. Στον λαϊκισμό, στα άκρα, στον ανορθολογισμό, στη συνωμοσιολογία και τα παραμύθια. Γι’ αυτό εξάλλου η κρίση στις παραπάνω χώρες κράτησε 2-3 χρόνια και στη συνέχεια ξέφυγαν καλπάζοντας, ενώ εδώ ταλαιπωρηθήκαμε για σχεδόν μια δεκαετία με τις πληγές ακόμα να μην έχουν επουλωθεί. Αυτό που μας έκανε να αλλάξουμε σε σημαντικό βαθμό νοοτροπίες δεν ήταν το ταρακούνημα της κρίσης αλλά ο σεισμός του λαϊκισμού με τον οποίο επιλέξαμε να απαντήσουμε σε αυτήν. Αυτός ο σεισμός ήταν που γκρέμισε πολλούς μύθους, από αυτόν το σεισμό κατέρρευσαν πολλά προπύργια του κρατισμού, αυτός ο σεισμός ράγισε τα κτίρια ξεπερασμένων ιδεολογιών και νοοτροπιών καθιστώντας τα πλέον ακατοίκητα. Ήταν αυτός ο σεισμός που έκανε τους ίδιους τους λαϊκιστές να εγκαταλείψουν σε μεγάλο βαθμό τον ριζοσπαστισμό τους. Ήταν εν τέλει, οι συνέπειες της στροφής προς τον ανορθολογισμό που ξεκίνησαν τον εξορθολογισμό μας.
Που βρισκόμαστε σήμερα; Σίγουρα όλα τα παραπάνω δεν υπονοούν ότι ξαφνικά είδαμε σαν λαός το φως το αληθινό. Απέχουμε πολύ από το να έχουμε ένα σύγχρονο κράτος με χρηστή διοίκηση, όπως απέχουμε πολύ από το να συμπεριφερόμαστε σαν πολίτες ως φορείς όχι μόνο δικαιωμάτων αλλά και υποχρεώσεων. Όμως, σε σχέση με μόλις πριν λίγα χρόνια, παρατηρείται μια μεγάλη στροφή προς τον ορθολογισμό. Αυτό φαίνεται όχι τόσο από ένα εκλογικό αποτέλεσμα, όσο στις καθημερινές συζητήσεις των πολιτών, στην αρθρογραφία, στην ακαδημαϊκή κοινότητα, σε κάθε πτυχή της κοινωνίας. Φυσικά και θα υπάρχουν πάντα εστίες ακραίων αντιλήψεων, δημαγωγοί και πιστοί οπαδοί μυθοπλασιών. Έτσι είναι η δημοκρατία. Όμως πλέον φαίνεται να μην αποτελούν την κυρίαρχη τάση. Το αν αυτή η αλλαγή νοοτροπίας διατηρηθεί και διευρυνθεί μένει να φανεί.
Ευχή για το νέο έτος που έρχεται, είναι από αυτοαποκαλούμενος «σοφός λαός» να γίνουμε επιτέλους «ορθολογικοί πολίτες» μιας βιώσιμης χώρας. Καλά Χριστούγεννα και καλές γιορτές σε όλους.
* Ο Γεώργιος Νάστος είναι ιδιωτικός υπάλληλος – πολιτικός επιστήμονας
