Από τις ιστορικές οικογένειες του τόπου μας και οι Δρουλίσκοι.Με δυο από αυτούς θα ασχοληθούμε σήμερα, παππού και εγγονό που το όνομά τους πέρασε με χρυσά γράμματα στην τοπική ιστορία. Ο παππούς στην επανάσταση του 1821, ο εγγονός ως οργανωτής και του Μετοχικού Ταμείου Στρατού μετά από γενναία προσφορά στο στράτευμα.
Και ας ξεκινήσουμε το αφιέρωμά μας από τον παππού ήρωα της επανάστασης που θα τιμήσουμε σε λίγο τα 200 χρόνια της.
Ένας από τους Φιλικούς
Από τις μεγάλες μορφές της Επανάστασης του 1821 και ο Ιωάννης Δρουλίσκος, από τα Φρατζεσκιανά Μετόχια. Σύμφωνα με τους έγκριτους ιστορικούς, ήταν ένας από τους σπουδαιότερους Κρητικούς οπλαρχηγούς.
Είχε πάρει μέρος στη συνέλευση της Παναγίας Θυμιανής στα Σφακιά στις 29 Μαΐου 1821, όπου αποφασίστηκε η επίσημη έκρηξη της επανάστασης στην Κρήτη.
Στη συνέλευση αυτή, είχαν πάρει μέρος σύμφωνα με όσα γράφει ο Γρηγόριος Παπαδοπετράκης στο βιβλίο του «Ιστορία των Σφακίων», 33 Σφακιανοί και 17 ακόμα ήρωες από άλλες επαρχίες μεταξύ των οποίων και ο Δρουλίσκος. Τον αναφέρει στο σχετικό ιστορικό σημείωμά του και ο Κριτοβουλίδης. Αμέσως μετά οργανώθηκαν και τα επαναστατικά σώματα και ορίστηκαν οι αρχηγοί. Μεταξύ των οπλαρχηγών από το Ρέθυμνο ήταν ο Φραγκούλης από την Καρέ, ο Εμμανουήλ Ρουστικιανός από τα Ρούστικα και ο Ιωάννης Δρουλίσκος.
Πρώτος σε όλες τις μάχες
Για τρία χρόνια ο Ιωάννης Δρουλίσκος διακρίθηκε σε όλες τις ενέδρες που στήθηκαν και στις μάχες που έγιναν στον Άγιο Ιωάννη τον Καμένο, στο Ζουρίδι, στου Γάλλου, στο Πάνω και Κάτω Βαλσαμόνερο, στον Κάστελο, στον Βρύσινα και αλλού. Στη δράση του αναφέρεται διεξοδικά ο ιστορικός Βασίλειος Ψιλάκης στο βιβλίο του «Ιστορία της Κρήτης» και μάλιστα σε αρκετές σελίδες, σχετικές με τα συγκλονιστικά εκείνα γεγονότα της μεγάλης επανάστασης.
Στις μάχες αυτές, μεγάλης στρατηγικής σημασίας, οι Τούρκοι κατατροπώθηκαν και έτρεχαν να κλειστούν στο φρούριο του Ρεθύμνου. Κι ας είχαν ελπίσει ότι συγκεντρώνοντας τις δυνάμεις τους, θα μπορούσαν να επιτεθούν με άνεση και να πνίξουν την επανάσταση στα Σφακιά.Κι όμως δεν τα κατάφεραν έχοντας να αντιμετωπίσουν γενναίους αγωνιστές.
Ο Ιωάννης Δρουλίσκος στην τριετία των μεγάλων γεγονότων, είχε καταφέρει να διακριθεί και η φήμη του να ξεπεράσει τα όρια του Ρεθύμνου. Ήταν γενναίος, ατρόμητος και φλογερός πατριώτης. Όταν κόπασε για κάποιο διάστημα, η ορμή της επανάστασης ο ήρωας επέστρεψε στα χωριό του τα Φρατζεσκιανά Μετόχια και περίμενε το νέο κάλεσμα για να βρεθεί ξανά στο πεδίο της τιμής.
Εκεί δυστυχώς βρήκε τραγικό θάνατο το 1826, λίγο πριν τη δεύτερη φάση της Επανάστασης.
Ο Ιωάννης Δρουλίσκος φημιζόταν και για τη σωφροσύνη του, αλλά και τη σεμνότητά του. Ενώ αναφέρεται σε όλες τις ιστορικές μάχες κατά των Τούρκων και παίρνει μέρος σε όλες τις μεγάλες συνάξεις των οπλαρχηγών, μεμονωμένα περιστατικά δικών του ανδραγαθιών δεν βρήκαμε.
Ένα άγνωστο κείμενο
Κάτι εξαιρετικά ενδιαφέρον όμως για τον ήρωα και τον τόπο καταγωγής του, εντοπίσαμε σε ένα δημοσίευμα του αείμνηστου γιατρού Νικολάου Λυράκη με ημερομηνία Σεπτέμβριος 1981, στο περιοδικό «Προμηθεύς Ο Πυρφόρος» (Οκτώβριος – Δεκέμβριος 1981) και το καταθέτουμε, γιατί θα είναι σίγουρα πολύτιμο για τους επιστήμονες ιστορικούς.
Εκτός από τα γνωστά στοιχεία για τον ήρωα, ο γιατρός, που αγαπούσε και ανέφερε συχνά πολύτιμα στοιχεία για το χωριό του, σημειώνει κάτι εξαιρετικά ενδιαφέρον για τον τόπο που μαρτύρησε ο Ιωάννης Δρουλίσκος, και για την απόφαση του δημοτικού συμβουλίου, επί εποχής του αρθρογράφου, για ονοματοθεσία οδού.
Είναι ο γνωστός δρόμος κοντά στο Κολωνάκι, που πολλές φορές έχουμε περάσει από εκεί καθώς είναι από τους πολυσύχναστους, αλλά δεν ξέρουμε πόσοι μπορεί να γνωρίζουν για τον μεγάλο αγωνιστή που είχε δυστυχώς τόσο φρικτό θάνατο. Από την αγριότητα μάλιστα των σφαγέων του καταλαβαίνουμε το μένος των Τούρκων για τον ήρωα.
«Ήταν χωριανός μας»
Αναφέρει σχετικά ο αξέχαστος συμπολίτης γιατρός Νικόλαος Λυράκης, που διακρίνεται και για την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αρθρογραφία του για τοπικά θέματα. Τα κείμενά του δημοσιεύτηκαν στην «Κρητική Επιθεώρηση» και στο περιοδικό «Προμηθέας Πυρφόρος».
«Στο χωριό μου (Φρατζεσκιανά) σε πολύ μικρή απόσταση από το πατρικό μου σπίτι, βρισκόταν ένα «κατάλυμα», όπως το έλεγαν στο χωριό, που σχημάτιζε μια μικρή πλατεία ανάμεσα στα κοντινά σπίτια. Εκεί ήταν το σπίτι του Ιωάννη Δρουλίσκου κι εκεί μέσα τον έσφαξε το απόσπασμα από Τουρκαλβανούς.
Κατά το 1904 που πήγα για πρώτη φορά στο Δημοτικό Σχολείο του χωριού μου, το γεγονός αυτό είχε αποξεχαστεί. Απλώς έλεγαν οι γεροντότεροι κάτοικοι του χωριού ότι: «εκεί έσφαξαν οι Τούρκοι ένα χωριανό μας».
Πρέπει να προστεθεί ότι, τότε τα Κρητικόπουλα δεν μάθαιναν την Ιστορία της ιδιαίτερης πατρίδας μας.
Ενώ μας δίδασκαν για την Αλαμάνα και τον Αθανάσιο Διάκο, αγνοούσαμε την επανάσταση του Δασκαλογιάννη (1770) και την επανάσταση του 1866.
Για την συμπεριφορά των Τούρκων γενικά, μαθαίναμε από τους γονείς μας και τους γεροντότερους Κρητικούς, που ήταν αγράμματοι (λίγα γράμματα γνώριζαν μόνο ο παπάς και ο δάσκαλος του χωριού). Οι ίδιοι μας εμφυσούσαν μέσα στην ψυχή μας και το πατριωτικό φρόνημα.
Το «κατάλυμα» αυτό του σπιτιού του Ιωάννη Δρουλίσκου το κληρονόμησαν η ανεψιά του οπλαρχηγού Αρτεμισία, το γένος Δρουλίσκου, σύζυγος Δημητρίου Μαμαγκάκη, που το διατήρησε μέχρι που γήρασε, οπότε το μετεβίβασε στο γιο της Βαγγέλη Μαμαγκάκη, αρτοποιό, που εν συνεχεία το μετεβίβασε και αυτός στο συγγενή τους Γιώργη Στυλ. Μπερνιδάκη. Αυτός έκτισε σπίτι, που το έχουν τα παιδιά του.
Εκτός από την Αρτεμισία είχε άλλη μια ανεψιά την Κατίνα συζ. Στυλ. Καλαϊτζάκη, πρώτου εκδότου της εφημερίδος «Κρητική Επιθεώρησις» του Ρεθύμνου.
Επίσης πρέπει να προσθέσω ότι, αυτός που γνώριζε καλύτερα περί Ιωάννου Δρουλίσκου, ήτο ο χωριανός μας δάσκαλος Κώστας Στυλ. Τσουρλάκης, που έμενε και δίδασκε στο τριτάξιο Δημοτικό Σχολείο Ατσιποπούλου.
Αργότερα, μετά παρέλευση πολλών χρόνων, που βρεθήκαμε Δημοτικοί Σύμβουλοι Ρεθύμνης, ψήφισε όλο το Δημοτικό Συμβούλιο, πρόταση ονομασίας ενός δρόμου της πόλεως εις «οδόν Ιω. Δρουλίσκου».
Αυτά αναφέρει ο αείμνηστος γιατρός Νικόλαος Λυράκης που έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον και προσθέτουν στοιχεία στο αφιέρωμά μας αυτό.
Ένας ακόμα σημαντικός Δρουλίσκος
Ας περάσουμε τώρα στον εγγονό του ήρωα.
Δεκέμβρη του 1953 ο τοπικός τύπος συγχαίρει έναν Ρεθεμνιώτη που μετά από 44 χρόνια ευδόκιμης πορείας, αποχωρούσε από τη διεύθυνση του Μετοχικού Ταμείου Στρατού. Ήταν ο Ιωάννης Δρουλίσκος.
Από τις μεγαλύτερες μορφές που τίμησαν το Ρέθυμνο και εκτός των τειχών, ένας σπουδαίος άνθρωπος, αλλά παντελώς άγνωστος στους νεότερους Ρεθεμνιώτες.
Ο Ιωάννης Ν. Δρουλίσκος, γεννήθηκε στο Ατσιπόπουλο το 1892. Ήταν εγγονός του Ιωάννη Δρουλίσκου από τα Φραντζεσκιανά Μετόχια, του Φιλικού που διακρίθηκε στην επανάσταση του 1821.
Από μικρός ο Ιωάννης είχε γαλουχηθεί με τα νάματα της φυλής.
Μικρός κατηφόριζε με τον αδελφό του στο Βιολί Χαράκι για ν’ ακούσει από τους γέρους αγωνιστές τα κατορθώματα των προγόνων σε όλους τους ξεσηκωμούς. Ιδιαίτερα μιλούσαν για τους άθλους ενάντια στους Τούρκους κατακτητές και η ψυχή του παιδιού φορτιζόταν από εθνική περηφάνια.
Μετά τις επιτυχείς σπουδές στο Γυμνάσιο Ρεθύμνου, ήταν από τους αριστούχους μαθητές, γράφτηκε στη Μαθηματική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών Ο πόλεμος του 1912 τον βρήκε να υπηρετεί ως εθελοντής με το βαθμό του λοχία στο ηρωικό τάγμα Κρητών με διοικητή το Γεώργιο Κολοκοτρώνη.
Ήταν σημαιοφόρος του τάγματος και η γενναιότητά του έκρινε τις προαγωγές του. Έφθασε μάλιστα στο βαθμό του συνταγματάρχη. Κι ήρθε το Κίνημα της Θεσσαλονίκης.
Από τους πρώτους στο Κίνημα Εθνικής Αμύνης
Το Κίνημα Εθνικής Αμύνης ήταν στρατιωτικό-πολιτικό κίνημα που εκδηλώθηκε στη Μακεδονία, στα νησιά του Αιγαίου και στην Κρήτη, στις 16/29 Αυγούστου 1916 . Αρχηγός του κινήματος ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος και είχε την υποστήριξη της Αντάντ. Το κίνημα επικράτησε και σχημάτισε την λεγόμενη Προσωρινή Κυβέρνηση Θεσσαλονίκης στην Θεσσαλονίκη.
Από τους πρώτους που προσχώρησε στο Κίνημα με το χέρι στη καρδιά ήταν ο Ιωάννης Δρουλίσκος, που λάτρευε τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον εμπιστευόταν με κλειστά τα μάτια.
Υπηρέτησε στο Σώμα Εθνικής Αμύνης υπό τας διαταγάς του Εμμανουήλ Ζυμβρακάκη, του οποίου υπήρξε υπασπιστής με επιτελάρχη τον Στρατηγό Κατεχάκη, του οποίου ήταν υπασπιστής στην Κωνσταντινούπολη.
Μετά τον πόλεμο ο Ελευθέριος Βενιζέλος εκτιμώντας τις υπηρεσίες του τον έκρινε άξιο για εμπιστευτικές θέσεις και του ανέθεσε την οργάνωση του Μετοχικού Ταμείου Στρατού.
Η αρχή της σύστασης του Μετοχικού Ταμείου Στρατού έγινε στις 8 Οκτωβρίου 1852, όταν ο τότε υπουργός Στρατιωτικών Σπύρος Μήλιος, παρουσίασε στην Βουλή νομοσχέδιο για τη σύσταση Ταμείου για την εξασφάλιση και ανακούφιση των χηρών και ορφανών των αγωνιστών του αγώνα της ανεξαρτησίας που έπεσαν υπέρ της Ελευθερίας της Πατρίδας, καθώς και των επιζώντων αγωνιστών του απελευθερωτικού αγώνα.
Το 1853 δημοσιεύτηκε ο νόμος περί ιδρύσεως του «Ταμείου Χηρών και Ορφανών του Στρατού της γραμμής, της Χωροφυλακής και της Οροφυλακής», με δικούς του πόρους. Το κείμενο του νόμου είχε συντάξει ο αγωνιστής και στρατιωτικός συγγραφέας λοχαγός Χρήστος Βυζάντιος, ο οποίος είχε πληροφορηθεί ότι κάτι ανάλογο ίσχυε και στους ξένους στρατούς.
Το 1861 ιδρύθηκαν τρία ξεχωριστά ταμεία (Αξιωματικών, Υπαξιωματικών και Χηρών και Ορφανών). Το 1867 τα τρία αυτά ταμεία συνενώθηκαν σε ένα, το «Ταμείον Μετοχικόν του κατά Γην Στρατού».
Ο Ιωάννης Δρουλίσκος θεωρείται από τους βασικούς θεμελιωτές της οργανωτικής δομής του Ταμείου που πρόσθεσαν κύρος και αξιοπιστία στον οργανισμό αυτό Αυτός το οργάνωσε από την αρχή και εργάστηκε με αυταπάρνηση για τα συμφέροντα των αποστράτων. Όταν ανέλαβε και τη γενική διεύθυνση αυτό του έδωσε περισσότερες ευκαιρίες να προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες στον τομέα του.
Όπως ήταν φυσικό εκμεταλλεύτηκε με την καλή έννοια τις αρμοδιότητές του αυτές για να βοηθήσει τους συμπατριώτες του Εκατοντάδες Κρητών εργάστηκαν σε διάφορες υπηρεσίες του Ταμείου εξασφαλίζοντας εκείνα τα τόσο δύσκολα χρόνια μια σταθερή επαγγελματική αποκατάσταση.
Η περίοδος της Κατοχής τον βρήκε στο δύσκολο αυτό πόστο του να κάνει τη δική του αντίσταση προσπαθώντας να κρατά ψηλά το φρόνημα των υπόδουλων Ελλήνων.
Δεν άντεχε το άδικο
Δεν υπήρξε άνθρωπος να χρειαστεί τη βοήθειά του και ο υπέροχος αυτός αξιωματικός να αδιαφορήσει. Η ανθρώπινη δυστυχία τον πλήγωνε και έκανε τα πάντα για την ανακουφίσει ακόμα και σε βάρος της προσωπικής του ευημερίας.
Ο Ιωάννης Δρουλίσκος δεν άντεχε το άδικο. Όταν ο Νομάρχης της 4ης Αυγούστου στο Ρέθυμνο είχε δημιουργήσει πολύ σοβαρά προβλήματα σε κάποιον διανοητή του Ρεθύμνου, λόγω θέσεων και απόψεων ο Δρουλίσκος δεν δίστασε να του στείλει μια επιστολή που σε έντονο ύφος τον έφερνε προ των ευθυνών του. Κι εκείνος αναγκάστηκε να αφήσει τον άτυχο ιδεολόγο στην ησυχία του (να ήταν ο Γιάννης Δαλέντζας; Ερευνάται).
Επίσης ο Ιωάννης Δρουλίσκος και μετά την αποστρατεία του έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για το σύλλογο του χωριού του ενθαρρύνοντάς τον για μεγαλύτερη δραστηριότητα.
Φαίνεται από τις νεκρολογίες ότι η δύση της ζωής του σπουδαίου αυτού ανθρώπου ήταν οδυνηρή.
Αναφέρει σχετικά ο εκλεκτός λόγιος και συγγραφέας κ. Γεώργιος Περπυράκης στο βιβλίο του «Ατσιπόπουλο»:
«Ο Ιωάννης Δρουλίσκος έφυγε από τη ζωή στις 31 Μαρτίου 1961, μετά από πολυώδυνον ασθένεια. Στον επικήδειό του ο τότε βουλευτής Ρεθύμνου Εμμανουήλ Παπαδογιάννης είπε για τον ένδοξο νεκρό μεταξύ των άλλων και τούτα τα λόγια:
«Κατά τους ενδόξους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913, πολέμησε εις το τάγμα Κρητών υπό τον Γεώργιο Κολοκοτρώνη ο οποίος εχρειάζετο τότε μια νέα και αθλητική μορφή, μία σιδηρά θέληση, δια να κρατήσει υψηλά το γόητρο των Κρητών και εις το πρόσωπον του αρρενωπού και ενθουσιώδους νέου Ιωάννου Δρουλίσκου ενεπιστεύθη τη σημαία του τάγματος …».
Επίσης ο κ. Περπυράκης περιγράφει με στοιχεία από το περιοδικό «Ραδαμανθυς» την περηφάνια των Ατσιπουλιανών για το θερμό σημείωμα όπου τονίζεται η παρασημοφορία του Ιωάννη Δρουλίσκου διάκριση στρατιωτικής ανδρείας και αρετής.
Οι Ατσιπουλιανοί μάλιστα του λεκανοπεδίου δεν παρέλειψαν να στείλουν και ευχαριστήριο επιστολή με τα συγχαρητήριά τους στον γενναίο αξιωματικό. Την επιστολή υπέγραφαν: Ιωάννης Ευστ. Ροδινός, εργοστασιάρχης σιδηροβιομηχανίας, Ελευθέριος Ι. Παπαγιαννάκης δημοσιογράφος, Λεωνίδας Τζέλησης έμπορος νεωτερισμών Ματθαίος Ευστ. Ροδινός καπνοβιομήχανος, Ιωάννης Βλαστός ανθυπασπιστής χωροφυλακής, και ο συνάδελφός του Μιχαήλ Γαγάνης.
Αυτός ήταν ο νεώτερος Ιωάννης Δρουλίσκος που τίμησε την οικογένεια και τον ηρωικό του παππού, οπλαρχηγό του 1821, γράφοντας ο ίδιος τα δική του ιστορία που κάνει ακόμα πιο ενδιαφέρουσα η οργάνωση και ανάπτυξη του Μετοχικού Ταμείου Στρατού.
Πηγές:
Γεωργίου Περπυράκη: Ατσιπόπουλο
Κρήτη Αφιέρωμα (Βιογραφίες)
Πολιτιστικό Ρέθυμνο: Ρεθεμνιώτες Ήρωες της Επανάστασης του 1821
Ιστορία της Κρήτης Ζαμπελίου και Κριτοβουλίδου
Ιστορία Μετοχικού Ταμείου Στρατού
Εφημερίδα «Κρητική Επιθεώρηση»: Μάρτιος 1961, Μάιος 1961
Ευχαριστούμε θερμά τον Αντιστράτηγο ε.α κ. Νικόλαο Σαμψών για την παραχώρηση φωτογραφιών από το αρχείο του
