Της ΑΡΓΥΡΟΥΛΑΣ ΚΑΛΑΪΤΖΑΚΗ*
Άγχος
Στην καθημερινή ζωή χρησιμοποιούμε πλήθος λέξεων για να δηλώσουμε μια αρνητική συναισθηματική μας κατάσταση (π.χ. ανησυχία, φόβος, πανικός, κατάθλιψη), με το στρες και το άγχος να κυριαρχούν στο λεξιλόγιό μας. Το Holmes-Rahe Life Stress Inventory είναι ένα ερωτηματολόγιο, το οποίο αξιολογεί τις διάφορες καταστάσεις στη ζωή μας που μάς προκαλούν στρες. Οπωσδήποτε ο θάνατος συντρόφου είναι στην κορυφή της λίστας, αλλά επίσης σε υψηλή θέση βρίσκεται η απόκτηση νέου μέλους στην οικογένεια και άλλες υποθετικά «θετικές» καταστάσεις, όπως οι διακοπές!
Διαφορά στρες – άγχους
Η διαφορά μεταξύ στρες και άγχους έγκειται στο ότι το στρες αφορά οποιαδήποτε αλλαγή στην καθημερινότητά μας που μας «καλεί» να προσαρμοστούμε στην νέα κατάσταση (όπως συμβαίνει και με τις διακοπές), ενώ το άγχος αφορά την γνωστική ερμηνεία της κατάστασής αυτής, τον τρόπο δηλαδή που υποκειμενικά την ερμηνεύουμε. Για παράδειγμα, οι «εξετάσεις» αποτελούν αντικειμενικά μία στρεσογόνο κατάσταση, αλλά αν θα μας προκαλέσουν άγχος ή όχι, είναι υποκειμενικό και επομένως, εξαρτάται από εμάς.
Σε μία μελέτη που έγινε σε 30.000 ανθρώπους στις ΗΠΑ για 8 χρόνια, τους ρώτησαν: 1) Πόσο στρες βιώσατε τον τελευταίο χρόνο; και 2) Πιστεύετε ότι το στρες είναι κακό για την υγεία σας; Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι αυτοί που βίωναν πολύ στρες τον τελευταίο χρόνο είχαν 43% αυξημένο κίνδυνο να πεθάνουν. Αυτό συνέβαινε όμως μόνο για όσους πίστευαν ότι το στρες είναι επιβλαβές! Επίσης, αυτοί που βίωναν πολύ στρες, αλλά δεν πίστευαν ότι είναι επιβλαβές, είχαν τον χαμηλότερο κίνδυνο να πεθάνουν, ακόμα και από αυτούς που είχαν λίγο στρες!!! Πραγματικά, πολλοί πέθαναν πρόωρα λόγω της αντίληψής τους ότι το στρες είναι επιβλαβές για την υγεία τους! Τα αποτελέσματα αυτά υποδηλώνουν ότι αν αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας ή την αντίληψή μας για τα στρεσογόνα γεγονότα της ζωής μας, μπορεί να αλλάξει η αντίδραση του σώματος μας στο στρες!
Διαφορά άγχους – αγχωδών διαταραχών
Τα συμπτώματα του άγχους είναι ποικίλα και αφορούν σωματικές εκδηλώσεις (π.χ. πονοκέφαλοι, ξηροστομία, πόνοι στο στήθος, κόπωση, συχνοουρία, αϋπνία, εφίδρωση κ.ά), ψυχολογικές (π.χ. ευερεθιστότητα, έλλειψη ενδιαφέροντος για τη ζωή, δυσκολία συγκέντρωσης) και συμπεριφορικές (π.χ. αυξημένη κατανάλωση ουσιών, βουλιμία ή ανορεξία, απουσίες από την εργασία κ.ά.). Όλα αυτά είναι φυσιολογικά ως ένα βαθμό. Αν όμως οι εκδηλώσεις αυτές έχουν μεγάλη ένταση, διάρκεια, συχνότητα και προκαλούν έκπτωση της λειτουργικότητας, δηλ. επηρεάζουν αρνητικά τη ζωή του ατόμου, τότε ενδεχομένως να συνιστούν κάποια αγχώδη διαταραχή. Στο διαγνωστικό εγχειρίδιο DSM-5 υπάρχει μία πληθώρα αγχωδών διαταραχών (π.χ. διαταραχή πανικού, αγοραφοβία, κοινωνική φοβία, ειδική φοβία, γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, διαταραχή άγχους αποχωρισμού κ.ά.), καθεμία από τις οποίες χρήζει ιδιαίτερης αντιμετώπισης από ειδικούς επαγγελματίες ψυχικής υγείας.
Θλίψη / στενοχώρια
Οι εναλλαγές στη διάθεσή μας είναι επίσης φυσιολογικές, εφόσον υπάρχουν μικρές διακυμάνσεις προς τα «πάνω» (π.χ. ευθυμία έως και υπερβολική ευθυμία) ή προς τα «κάτω» (θλίψη / στενοχώρια). Όσο πιο έντονες όμως είναι αυτές οι διακυμάνσεις και η ευθυμία γίνεται υπομανία ή μανία και η θλίψη / στενοχώρια γίνεται δυσθυμία ή κατάθλιψη ή ακόμα και μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, τόσο πιο πολύ αυτές οι καταστάσεις χρήζουν αντιμετώπισης από ειδικούς επαγγελματίες ψυχικής υγείας.
Συμπτώματα κατάθλιψης
Πρέπει να συνυπάρχουν τουλάχιστον 5 συμπτώματα για τουλάχιστον 2 εβδομάδες από τα παρακάτω για τη διάγνωση της κατάθλιψης:
1. Καταθλιπτική διάθεση στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας σχεδόν καθημερινά
2. Έντονη ελάττωση του ενδιαφέροντος ή της ευχαρίστησης
3. Σημαντική απώλεια βάρους χωρίς δίαιτα, ή αύξηση του βάρους
4. Αϋπνία ή υπερυπνία
5. Ψυχοκινητική διέγερση ή επιβράδυνση (στη σκέψη, λόγο και κινήσεις σώματος)
6. Κόπωση ή απώλεια ενέργειας
7. Αισθήματα και σκέψεις αναξιότητας ή απρόσφορης ενοχής (αυτοκατηγόριας, ευτέλειας)
8. Δυσκολίες στη σκέψη ή στη συγκέντρωση ή στη λήψη αποφάσεων (αναποφασιστικότητα)
9. Επανερχόμενες σκέψεις θανάτου, αυτοκτονικός ιδεασμός, ή απόπειρα αυτοκτονίας
Συχνά υπάρχουν και άλλα συμπτώματα, όπως:
• Απελπισία και ευσιγκινησία
• Σωματικά ενοχλήματα (σωματική αδυναμία, πονοκέφαλοι, ναυτία, κ.ά)
• Χρόνιοι και διάσπαρτοι σωματικοί πόνοι, που δεν ανταποκρίνονται σε θεραπεία.
• Ψυχωσικά συμπτώματα (ψευδαισθήσεις και παραληρηματικές ιδέες, το περιεχόμενο των οποίων είναι σύμφωνο με τη διάθεση).
Οι άνθρωποι που δεν έχουν βιώσει τέτοια συμπτώματα, θεωρούν ότι είναι εύκολο να τα ξεπεράσει. Μπορεί να λένε «Γιατί δεν γελάς;» ή «Η ζωή είναι σύντομη για να στενοχωριόμαστε» και δεν καταλαβαίνουν ότι το να βρει κανείς το κουράγιο να αντιμετωπίσει αυτά τα συναισθήματα δεν είναι εύκολο!
Πότε επισκεπτόμαστε έναν ειδικό ψυχικής υγείας
Υπάρχουν στιγμές στην ζωή μας που νιώθουμε ότι τα συμπτώματα από τα οποία υποφέρουμε είναι πολύ έντονα, έχουμε έντονα αισθήματα δυσφορίας και η καθημερινότητά μας είναι δυσλειτουργική, καθώς έχει επηρεαστεί αρνητικά η προσωπική ή επαγγελματική μας ζωή. Μπορεί οι δικοί μας άνθρωποι να παρατηρούν μεγάλες αλλαγές σε μας και εμείς, ότι προσπάθειες έχουμε κάνει για να αντιμετωπίσουμε τα συμπτώματα, να αποτυγχάνουν ή να νιώθουμε ότι δεν έχουμε την δύναμη να τα βγάλουμε πέρα μόνοι μας.
Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα του ατόμου να αντέχει, να προσαρμόζεται και να ξεπερνά τις αντιξοότητες και τις δυσκολίες, να επανακτά την προηγούμενη λειτουργικότητά του και να διατηρεί την ευημερία του. Δυστυχώς όμως δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι την ικανότητα αυτή ή κάποια στιγμή στη ζωή μας είναι τόσο έντονες οι δυσκολίες που όση ανθεκτικότητα κι αν διαθέτουμε, λυγίζουμε και χρειαζόμαστε βοήθεια. Τα καλά νέα είναι ότι η ανθεκτικότητα είναι μία ικανότητα που μαθαίνεται! Ο ειδικός ψυχικής υγείας (π.χ. ψυχολόγος ή ψυχίατρος) είναι ο επαγγελματίας που θα εστιάσει στην ενδυνάμωση της προσωπικότητας του ατόμου, ώστε να αποκτήσει μια πιο υγιή, λειτουργική, ισορροπημένη και δημιουργική ζωή. Είναι ο επαγγελματίας, ο οποίος θα βοηθήσει το άτομο να αποκτήσει μεγαλύτερη ψυχική ανθεκτικότητα ώστε να ανταπεξέρχεται αποτελέσματα στις δυσκολίες.
Δυστυχώς όμως πολλοί άνθρωποι φοβούνται ή διστάζουν να απευθυνθούν σε ένα επαγγελματία ψυχικής υγείας λόγω του στίγματος που σχετίζεται με την ψυχική ασθένεια. Πραγματικά, το στίγμα αποτελεί το κυριότερο εμπόδιο στην αναζήτηση βοήθειας και στην πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Εφόσον βιώνετε κάποιες δυσκολίες, αντιταχτείτε στο στίγμα και καταπολεμήστε το με την απόφασή σας να επισκεφτείτε έναν ειδικό. Μην φοβάστε και μη διστάζετε! Πιο δύσκολο είναι να ζείτε με τα συμπτώματα, παρά να πάρετε την απόφαση να κάνετε κάτι γι’ αυτά!
* Η Αργυρούλα Καλαϊτζάκη είναι επικ. καθηγήτρια Κλινικής Ψυχολογίας, διευθύντρια του Εργαστηρίου Διεπιστημονικής Προσέγγισης για τη Βελτίωση της Ποιότητας Ζωής, ΤΕΙ Κρήτης
(Το παραπάνω κείμενο είναι η εισήγησή της στην Εσπερίδα του Συλλόγου Ψυχολόγων Ρεθύμνου που πραγματοποιήθηκε στο Ρέθυμνο, στο Σπίτι του Ρεθύμνου, στις 31 Οκτωβρίου 2018).