Βρέθηκα στο Ατσιπόπουλο με την ευκαιρία προβολής της ταινίας μου, «Το Ρέθυμνο του ΟΧΙ» την ημέρα της 28ης Οκτωβρίου. Κι ήταν μια αποκάλυψη, η ατμόσφαιρα εθνικού παλμού που κυριαρχούσε.
Δεν ηχούσαν εθνικιστικές κορώνες. Δεν έγιναν υπερβολικές αναφορές σε πρόσωπα και σύμβολα. Μια μυσταγωγία ήταν και η Δοξολογία, και η παρέλαση που ακολούθησε, γιατί ο κόσμος συμμετείχε συνειδητά, χωρίς να εκμεταλλεύεται την περίσταση για να ανταλλάξει τα νέα του με γνωστούς και φίλους που συναντούσε. Επικρατούσε μια σιωπή που έκρυβε συγκίνηση αν μη τι άλλο.
Αυτή την αίσθηση έκανε βεβαιότητα αργότερα το θέαμα των συγκροτημάτων, που μετά την παρέλαση επέστρεφαν στη βάση τους.
Κρατούσαν τις σημαίες και τα λάβαρα με προσοχή, μέχρι που έφθασαν στο χώρο τους. Και μόνο εκεί, άρχισαν τις συνηθισμένες διαδικασίες των νέων, που ήθελαν με τα κινητά τους να συντηρήσουν τη στιγμή.
Λίγο πριν την έναρξη της προβολής είδα κάτι επίσης θαυμαστό και ασυνήθιστο γιατί συχνά βλέπουμε όλα να γίνονται από έναν άνθρωπο. Ολόκληρο το συμβούλιο μοιραζόταν αρμοδιότητες για τις λεπτομέρειες της τελευταίας στιγμής. Και άξιος συντονιστής ο πρόεδρος κ. Μιχάλης Σπιθουράκης. Αυτό το συμβούλιο είχα συναντήσει και σε άλλες εκδηλώσεις προ καιρού, όπως στη Δρύμισκο. Μια συνεχή παρουσία στα κοινά που επιβεβαιώνει το βασικό σκοπό του συλλόγου, που είναι «Στηρίζουμε οτιδήποτε προάγει τον πολιτισμό του τόπου μας».
Κι εκεί, κατάλαβα ακόμα μια φορά τη σοφία της παροιμίας «Μ’ όποιον δάσκαλο καθίσεις…».
Όταν διαδέχεσαι μορφές όπως ο κ. Γεώργιος Περπυράκης που είχε μεταβάλει το σύλλογο σε μικρή Ακαδημία και η κα Δέσποινα Αγγελιδάκη Πετσαγκουράκη σχολική σύμβουλος Αγγλικών, πως μπορείς να υστερήσεις;
Παρακολουθούσα την κ. Αγγελιδάκη που μιλούσε στο βήμα με τόση θέρμη και ήρθαν στο νου μου τόσο όμορφα πράγματα. Κοινές δράσεις σε επίπεδο διασυλλογικής συνεργασίας, όταν ετοιμάζαμε θέατρο από παιδιά, για παιδιά και μεγάλους, τότε που ακόμα το Ρέθυμνο δεν είχε παιδική σκηνή.
Μιλούσε όπως πάντα με λόγια καρδιάς. Και θυμήθηκα άθελά μου, σχόλια που έτυχε ν’ ακούσω σε παρέα μαθητριών της. Μιλούσαν με τόσο θαυμασμό τα κορίτσια για την προσωπικότητα της καθηγήτριάς τους, που ένοιωσα ανακούφιση στην ιδέα ότι αυτά τα παιδιά είχαν τέτοιο πρότυπο ζωής.
Αυτή η θαυμάσια γυναίκα θεωρείται τόσο «δεδομένη» για κοινωνική προσφορά, που όταν χρειάζεται η συμβολή της σε μια διοργάνωση άλλης περιοχής δεν μπαίνουν καν στο κόπο να περιμένουν απάντησή της. Ακόμα και αν κωλύεται, η ίδια θα βρει λύση.
Μετά την προβολή της ταινίας πήρε το λόγο ο δημοτικός παράγων κ. Αλέξανδρος Παπαλεξάκης, που αναφέρθηκε στη μεγάλη συμβολή του στρατού μας στην έκβαση του πολέμου. Η καθυστέρηση επικράτησης του εχθρού και ο στρατηγός χειμώνας ανέλαβαν τα υπόλοιπα σε βάρος του εχθρού.
Στη συζήτηση που ακολούθησε και είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον η κα Εύα Περπυράκη εντυπωσίασε με την τοποθέτησή της πάνω στην ταινία, που εξάρει συν τοις άλλοις και τη συμμετοχή της γυναίκας στον πόλεμο και μάλιστα σε αποστολές που χρειάζονται πολύ κουράγιο και αφάνταστη ψυχική δύναμη.
Εκτός αυτού η κα Περπυράκη προκάλεσε αίσθηση προ ημερών με το δημοσίευμά της για τον Ιωάννη Σκορδίλη, μια άγνωστη μορφή του αγώνα, αλλά τόσο σημαντική με το περίφημο λάβαρο. Άμποτες να καταλάβουν οι αρμόδιοι τη σημαντικότητα αυτών των συμβόλων και να τα αντιμετωπίζουν με το δέοντα σεβασμό, χωρίς να αφήνουν περιθώρια διχασμού απόψεων, που οι περισσότερες δεν έχουν την απόλυτη τεκμηρίωση, που χαρακτηρίζει το άρθρο της κας Περπυράκη.
Εγκληματικά λάθη της ηγεσίας
Από την ταινία τώρα που συγκλόνισε ο λόγος του κ. Νικολάου Σαμψών αξίζει να προσεχθεί το σημείο των απαράδεκτων λαθών της ηγεσίας που ξεκλήρισαν οικογένειες.
Από τις τακτικές αυτές είχαμε τις τραγωδίες που ακόμα προκαλούν δέος και απέραντη συγκίνηση. Αξίζει να θυμηθούμε τη σχετική του αναφορά σε δημοσιεύματά του.
Το ασημένιο αφιέρωμα (τάμα) στην Μεσοχωριανή Παναγία, μας πληροφορεί ότι το Ατσιπόπουλο έλαβε μέρος στον Ελληνο – Ιταλικό πόλεμο με 15 αξιωματικούς, 32 υπαξιωματικούς και 108 στρατιώτες. Τέτοια τάματα συνήθιζαν να κάνουν με δικές τους δαπάνες οι Ατσιπουλιανοί στρατιώτες που έφευγαν στους πολέμους, από τους Βαλκανικούς μέχρι τον πόλεμο του ’40, ζητώντας την προστασία της Παναγίας:
«Αγία Μεσοχωριανή, με τάματα ζωσμένη.
Φύλαγε τσ’ Ατσιπουλιανούς, που είναι στρατευμένοι».
Οι Ατσιπουλιανοί που επιστρατεύθηκαν το 1940, κατατάχθηκαν στο 44ο Σύνταγμα Πεζικού στο Ρέθυμνο. Το Σύνταγμα αυτό μεταφέρθηκε ατμοπλοϊκώς από το λιμάνι της Σούδας στον Πειραιά και απ’ εκεί σιδηροδρομικώς μέχρι τα σύνορα και έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις της V Μεραρχίας Κρήτης, για την κατάληψη του όρους Σεντέλι και την διάνοιξη της οδού προς το Τεπελένι. Η Μεραρχία έδωσε ένα τιτάνιο αγώνα πάνω σε χιονισμένα βουνά με υψόμετρα μέχρι 1800 μ. και θερμοκρασίες -20ο Κελσίου. Κατήγαγε μια πύρρεια νίκη και οι απώλειες της έφτασαν τους 7500 νεκρούς, τραυματίες, παγόπληκτους και άλλους ασθενείς.
Ανάμεσα στους 347 πεσόντες Ρεθεμνιώτες, έπεσαν και οι παρακάτω Ατσιπουλιανοί:
- Aνθυπολοχαγός Όθων Γιαννούλης, την 14ηφεβρουαρίου 1941 στην Τρεμπεσίνα.
- Δεκανέας Ιωάννης Γαγάνης και Στρ. Ελευθέριος Μυστράκης, την 15ηφεβρουαρίου 1941 στο ύψωμα Πούντα Νόρντ.
- Στρ. Σπύρος Μυστράκης, την 17ηΦεβρουαρίου 1941 στο ύψωμα Πούντα Νόρντ.
- Στρ. Γεώργιος Γαγάνης, εξαφανίσθηκε τον μήνα Μάρτιο στην Τρεμπεσίνα. Σύμφωνα με πληροφορίες μεταφερόταν τραυματίας στο ορεινό χειρουργείο στο οποίο δεν έφτασε ποτέ. Tραυματίες επέστρεψαν στο Ατσιπόπουλο ο Μιχάλης Δημητρακάκης και ο Αλέξανδρος Αγγελάκης.
Η μάχη στο ύψωμα Πούντα Νόρντ σε υψόμετρο 1647 μ. και στον αυχένα Μετζγκοράνης υπήρξε μια από τις φονικότερες της Αλβανίας μετά την μάχη στο ύψωμα 731. Εκεί το 44ο Σύνταγμα κατατρόπωσε τους Ιταλούς και κατέλαβε το όρος Σεντέλι, αλλά με βαριές απώλειες. Δίκαια οι Κρητικοί φαντάροι σημάδεψαν το γεγονός με την μαντινάδα: «Το Πουντανόρι το βουνό και το Μετζικοράνι, έκαμαν μάνες να πονούν, παιδιά ’στειλε στον Άδη».
Ο επίλογος του δράματος
Ο επίλογος του δράματος παίχθηκε στο Ατσιπόπουλο, που βυθίσθηκε σε βαρύ πένθος και έκλαψε πολύ για τα πέντε γενναία παληκάρια του, που έμειναν για πάντα θαμμένα στα χιονισμένα βουνά της Αλβανίας. Ο Ελευθέριος Γαγάνης πατέρας των δύο πεσόντων αδελφών ήταν ένας υπερήφανος Ατσιπουλιανός, που προσπάθησε να κρύψει τον αβάστακτο πόνο του από τους συγχωριανούς του. Σύμφωνα με μαρτυρία του εξαδέλφου του Ευαγγέλου Σαμψών, όταν πήγαινε στο κτήμα του στη θέση Καβαλούρα, έκλαιγε ασταμάτητα με λυγμούς για τον άδικο χαμό των δύο παιδιών του. Ήταν μεγάλο λάθος του τοπικού στρατιωτικού διοικητή, που έστειλε και τα δύο αδέλφια στην πρώτη γραμμή. Το ίδιο είχε συμβεί και με τα αδέλφια Σπύρο και Μανώλη Μυστράκη, που ήταν επίσης στην πρώτη γραμμή. Ευτυχώς στην περίπτωση αυτή μετά τον θάνατο του Σπύρου, ο Μανώλης μεταφέρθηκε στα μετόπισθεν και επέζησε.
Όταν τα Γερμανικά στούκας τον Μάιο του 1941 βομβάρδιζαν την περιοχή του Ρεθύμνου, πριν από την ρίψη των αλεξιπτωτιστών στα ανατολικά της πόλης, ο Ελευθέριος Γαγάνης είχε ανεβεί στην κορυφή ενός πλατάνου και πυροβολούσε με πολεμικό όπλο εναντίον τους. Με αυτό τον τρόπο πίστευε ότι υπερασπιζόταν την πατρίδα του και ταυτόχρονα έπαιρνε εκδίκηση για τον άδικο χαμό των δύο παιδιών του. Ο τραγικός πατέρας τελικά δεν μπόρεσε να αντέξει τον άδικο χαμό των παιδιών του. Ο αβάστακτος πόνος και η βαρειά θλίψη του σύντομα τον οδήγησαν στον θάνατο. Η χαροκαμένη μάνα τους έζησε το υπόλοιπο της ζωής της πονεμένη χωρίς τα παιδιά της και τον σύζυγο της, μόνη μέσα στην δυστυχία της και με την στήριξη των δύο θυγατέρων της Αικατερίνης και Ελένης και των άλλων συγγενών της. Κρυφή ελπίδα της ήταν ότι κάποια μέρα θα επέστρεφε ο αγνοούμενος γιός της Γιώργης, πράγμα που δεν έγινε ποτέ.
Κάποια μέρα ο ταχυδρόμος έφτασε στο χωριό για να της παραδώσει τα χρήματα της σύνταξης για τον θάνατο των παληκαριών της. Δεν τόλμησε να κτυπήσει την πόρτα του σπιτιού της και παρακάλεσε τον γαμπρό της Νίκο Πολογιωργάκη να αναλάβει αυτό το δύσκολο έργο. Εκείνος με την σειρά του παρέδωσε τα χρήματα στην σύζυγο του Αικατερίνη, η οποία τα μετέφερε στο σπίτι της μητέρας της, που με κλάματα και μοιρολόγια αρνήθηκε να τα παραλάβει. Τελικά έφυγε αφήνοντας τα χρήματα πάνω στο τραπέζι.
Όλο το βράδυ η δυστυχισμένη μάνα θρηνούσε και έσχιζε σε μικρά κομμάτια τα χαρτονομίσματα. Την επομένη το πρωί, που την επισκέφθηκε η κόρη της, διαπίστωσε τι είχε συμβεί. Προσπάθησε να την παρηγορήσει και έφυγε με την ποδιά της γεμάτη με τα σχισμένα χαρτονομίσματα.
Την τύχη των χαρτονομισμάτων είχαν και τα δύο τιμητικά διπλώματα, που είχε απονείμει το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας στην οικογένεια σε αναγνώριση της μεγάλης προσφοράς της προς την πατρίδα. Αυτά τα έσχισε η Αικατερίνη Πολογιωργάκη.
Οι Μυστράκηδες, που είχαν δώσει και άλλους νεκρούς κατά την διάρκεια των Κρητικών Επαναστάσεων, θρήνησαν ακόμη δύο παληκάρια τους τον Σπύρο και τον Λευτέρη, που ακολούθησαν το παράδειγμα των προγόνων τους.
Ο Όθων Γιαννούλης ήταν ο τρίτος Ατσιπουλιανός Αξιωματικός μετά τον Ταγματάρχη Παντελή Σταγάκη και τον Ανθυπολοχαγό Γεώργιο Παπατζανή, που έπεσαν στην Μικρά Ασία, θυσία και αυτός στον βωμό της ελευθερίας της πατρίδος.
Αυτές είναι σημειώσεις του στρατηγού εκτός της ταινίας που κάνει στο σχολιασμό του και την εξής συγκλονιστική επισήμανση.
Στις αρχές του 1941 η V Μεραρχία Κρητών, που συγκροτήθηκε από τρία Συντάγματα, το 14ο Χανίων, το 44ο Ρεθύμνου και το 43ο Ηρακλείου, μεταφέρθηκε στον κεντρικό τομέα του μετώπου στην Αλβανία για ενίσχυση του Β’ Σώματος Στρατού. Ανέλαβε την επιχείρηση κατάληψης των ορεινών όγκων Τρεμπεσίνας και Σεντέλι για να διευκολυνθεί η προώθηση του Ελληνικού Στρατού προς το Τεπελένι.
Η επιχείρηση άρχισε στα τέλη του Ιανουαρίου 1941, κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες καιρού και εδάφους. Αρκετό χιόνι, μεγάλα υψόμετρα, χαμηλές θερμοκρασίες, δυσκολίες ανεφοδιασμού σε τρόφιμα και πυρομαχικά, ανεπαρκής εξοπλισμός και εκπαίδευση σε ορεινό αγώνα και η αριθμητική υπεροχή των Ιταλών, ήταν οι εχθροί των Κρητικών. Οι μεγάλοι σύμμαχοί τους ήταν η ψυχή τους, η γενναιότητά τους και η πίστη στο δίκαιο του αγώνα τους. Έτσι κατάφεραν να εκτελέσουν την αποστολή τους.
Κατέλαβαν την Τρεμπεσίνα και το Σεντέλι αλλά η νίκη τους ήταν «Πύρρειος». Οι απώλειες της Μεραρχίας ήταν 7.700 νεκροί, εξαφανισθέντες, τραυματίες, και παγόπληκτοι. Το 44ο Σύνταγμα του Ρεθύμνου, που κατέλαβε το ύψωμα Πούντα Νόρντ (υψ. 1647) του όρους Σεντέλι, άφησε στο πεδίον της μάχης περισσότερους από 300 νεκρούς.
Σε αυτή την τιτάνια προσπάθεια χάθηκαν αδέλφια, εξαδέλφια και συγγενείς από τα ίδια χωριά, που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του πυρός. Πολλές μάνες θρήνησαν τα παιδιά τους και τα δάκρυα στέρεψαν στα μάτια τους εκείνο τον τρομερό χειμώνα στις αρχές του 1941.
Χαρακτηριστικές περιπτώσεις πεσόντων Ρεθεμνιωτών είναι οι παρακάτω:
- Βαβουράκης Ανδρέας του Στυλιανού, Κοξαρέ
- Βαβουράκης Κων/νος του Στυλιανού, Κοξαρέ
- Βαβουράκης Σπύρος του Στυλιανού, Κοξαρέ
- Βαβουράκης Στυλιανός του Δημητρίου, Άγιος Ιωάννης
- Βαβουράκης Ευριπίδης του Αρτεμίου, Άγιος Ιωάννης
- Βαβουράκης Κων/νος του Ανδρέου, Άγιος Ιωάννης
- Βαβουράκης Σπύρος του Εμμανουήλ, Άγιος Ιωάννης
- Βρέντζος Γεώργιος του Εμμανουήλ, Ανώγεια
- Βρέντζος Δημάρατος του Εμμανουήλ, Ανώγεια
- Βρέντζος Γεώργιος του Δημητρίου, Αξός
- Γαγάνης Ιωάννης του Ελευθερίου, Ατσιπόπουλο
- Γαγάνης Γεώργιος του Ελευθερίου, Ατσιπόπουλο
- Γουμενάκης Γεώργιος του Ιωάννου, Ακούμια
- Γουμενάκης Κων/νος του Ιωάννου, Σελιά
- Γουμενάκης Αντώνιος του Μιχαήλ, Ακούμια
- Δακανάκης Εμμανουήλ του Γεωργίου, Ανώγεια
- Δακανάκης Κων/νος του Γεωργίου, Ανώγεια
- Καλοειδάς Δημήτριος του Γεωργίου, Μέρωνας
- Καλοειδάς Χρήστος του Ιωάννου, Μέρωνας
- Κεφαλογιάννης Κλέαρχος του Γεωργίου, Ανώγεια
- Κεφαλογιάννης Αντώνιος του Γεωργίου, Ανώγεια
- Κεφαλογιάννης Μενέλαος του Ιωάννου, Ανώγεια
- Κλάδος Αντώνιος του Σταύρου, Γαράζο
- Κλάδος Νικόλαος του Εμμανουήλ, Γαράζο
- Κλάδος Μιχαήλ του Βασιλείου, Λειβάδια
- Κουτελιδάκης Βασίλειος του Σταύρου, Γερακάρι
- Κουτελιδάκης Παναγιώτης του Σταύρου, Γερακάρι
- Κουτελιδάκης Μιχαήλ του Χαραλάμπου, Γερακάρι
- Κουτελιδάκης Πολυζώης του Μιχαήλ, Γερακάρι
- Μιχελιουδάκης Γεώργιος του Ιωάννου, Άγιος Μάμας
- Μιχελιουδάκης Ιωάννης του Αντωνίου, Άγιος Μάμας
- Μιχελιουδάκης Δημήτριος του Κων/νου, Λούτρα
- Μιχελιουδάκης Κων/νος του Ιωάννου, Αβδελά
- Μυστράκης Ελευθέριος του Μιχαήλ, Ατσιπόπουλο
- Μυστράκης Σπύρος του Ιωάννη, Ατσιπόπουλο
- Νικηφόρος Εμμανουήλ του Κων/νου, Ζωνιανά
- Νικηφόρος Ευάγγελος του Εμμανουήλ, Αξός
- Ουρανός Ιωάννης του Γεωργίου, Ερφοί
- Ουρανός Κων/νος του Δημητρίου, Ερφοί
- Παπαδάκης Γεώργιος του Βασιλείου, Δοξαρό
- Παπαδάκης Γεώργιος του Στυλιανού, Επισκοπή
- Παπαδάκης Ελευθέριος του Αντωνίου, Κεραμέ
- Παπαδάκης Εμμανουήλ του Γεωργίου, Αμνάτος
- Παπαδάκης Ιωσήφ του Χαραλ,. Αγγελιανά
- Παπαδάκης Κων/νος του Μύρωνος, Βάτος
- Παπαδάκης Μάρκος του Γεωργίου, Δαμοβόλος
- Παπαδάκης Ναπολέων του Κων/νου, Άρδακτος
- Σταγάκης Γεώργιος του Ιωάννου, Κούμοι
- Σταγάκης Ευάγγελος του Ιωάννου, Κούμοι
- Σταυριανάκης Νικόλαος του Στυλιανού, Δρίμισκος
- Σταυριανάκης Παντελής του Ιωάννου, Δρίμισκος
- Ταξάκης Ανδρέας του Γεωργ., Φουρφουράς
- Ταξάκης Μιχαήλ του Ανδρ,. Φουρφουράς
- Φλουρής Εμμανουήλ του Χαρ., Θεοδώρα Μυλ.
- Φλουρής Ιωάννης του Εμμ., Θεοδώρα Μυλ.
- Φουντουλάκης Αθανάσιος του Αλεβ., Νίθαυρη
- Φουντουλάκης Γαβριήλ του Εμμ., Γεράνι
- Φουντουλάκης Κων/νος του Νικολ., Θρόνος
- Φουσταλιεράκης Ανδρέας του Εμμαν., Μαλάκι
- Φουσταλιεράκης Κων/νος του Εμμαν., Μαλάκι
Είναι σημαντική αυτή η εργασία γιατί δεν αρκεί μια γενική αναφορά στους ήρωες εκείνους που έχασαν και τη ζωή τους στο βωμό της πατρίδας. Χάρις στην έρευνα και αξιολόγηση των στοιχείων του κ. Σαμψών, μπορούμε επώνυμα να τους αναφέρομε ανάβοντας το κερί της ευγνωμοσύνης στη μνήμη τους.
Ακόμα μια αδικία για την Κρήτη
Γεμάτοι συναισθήματα πήραμε το δρόμο της επιστροφής. Είχαμε πάρει την απάντηση από όσα είδαμε και παρακολουθήσαμε πως τιμάς την πατρίδα σου χωρίς υστερισμούς και διχαστικές βλέψεις.
Παρακολουθήσαμε στην πράξη πως τιμάς τους ήρωες χωρίς να δίνεις λαβές για πολιτικές σκοπιμότητες επικίνδυνες για την ευνομία και την Δημοκρατία.
Στην επικοινωνία μας με τον κ. Σαμψών για να του μεταφέρουμε τις ευχαριστίες και τις εντυπώσεις μας τον πετύχαμε πάλι στο μετερίζι της προσπάθειας για την αποκατάσταση μιας μεγάλης αδικίας.
Στην μεγάλη παρέλαση της Αθήνας παρήλασαν όλα τα λάβαρα και φέτος πλην της Κρήτης. Ενώ αποκαταστάθηκε η αδικία κατά της Μάνης (ασφαλώς λόγω παρέμβασης Θεοδωρικάκου) η Κρήτη μένει εκτός.
Ήρθε στο νου μας μια άλλη περίπτωση, όταν μόνο με τη μεσολάβηση του στρατηγού Χομπίτη προστέθηκε η κρητική φορεσιά στην προεδρική φρουρά.
Με την παρέμβαση Χομπίτη αποκαταστάθηκε εκείνη η αδικία. Η παρέμβαση Σαμψών θα έχει άραγε αποτέλεσμα; Κι αν οι πρώτες απόπειρες αποτύχουν θα μας βρει δίπλα του στο μετερίζι.
Αν δεν ενώσουμε τις φωνές μας η Κρήτη ποτέ δεν θα δικαιωθεί όπως της αξίζει για τους αγώνες και τις θυσίες της.
Κολυμπήθρα Σιλωάμ για την εθνική μας μνήμη ήταν και φέτος το Ατσιπόπουλο χάρις στο δραστήριο πολιτιστικό του σύλλογο. Ελπίζουμε σε μια εξίσου θεαματική συνέχεια.