Τον περασμένο Σεπτέμβριο, ύστερα από συστηματική ερευνητική και συνθετική εργασία μιας πενταετίας, είδε το φως της δημοσιότητας το βιβλίο του Γιώργου Περπιράκη για το Ατσιπόπουλο με τη μορφή ενός επιβλητικού τόμου 446 σελίδων μεγάλου σχήματος. Στην αλυσίδα των βιβλίων τοπικής ιστορίας με θέμα χωριά του νομού, που έχει δημιουργήσει ήδη μια λαμπρή παράδοση τις δυο τελευταίες δεκαετίες, το βιβλίο που παρουσιάζουμε σίγουρα αποτελεί κάτι περισσότερο από έναν ακόμα στέρεο κρίκο. Κατά την προσωπική μου γνώμη, θα αποτελέσει σταθερό σημείο αναφοράς για ανάλογες προσπάθειες στο μέλλον, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι παραγνωρίζεται η σημασία της προσφοράς καταξιωμένων ερευνητών- συγγραφέων οι οποίοι άνοιξαν το δρόμο στην τοπική ιστορία της περιοχής μας και των οποίων ο Γ. Περπιράκης ανυπόκριτα αναγνωρίζει, λόγω και έργω, την καθοδηγητική και καθοριστική συνεισφορά στην επιτυχία της δικής του προσπάθειας.
Μιλώντας γενικότερα, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι ο βαθμός επιτυχίας ενός ερευνητή-συγγραφέα που επιχειρεί να γράψει την ιστορία ενός χωριού εξαρτάται από τους εξής πέντε βασικούς παράγοντες: α) την πληρότητα και την ποιότητα των κάθε είδους ιστορικών πληροφοριών που μπορεί να εξασφαλίσει β) τη συστηματική διασταύρωση και εξακρίβωσή τους αλλά και την κριτική ικανότητα να διακρίνει το ουσιώδες από το επουσιώδες γ) την εξασφάλιση, κατά το δυνατόν, αντικειμενικότητας στην εξιστόρηση των γεγονότων και στην κριτική του τοποθέτηση όσον αφορά στα κίνητρα και τη δράση συγκεκριμένων ατόμων και ομάδων που η δράση τους επηρέασε σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό την τελική έκβασή τους δ) την επιστημονική και γνωστική επάρκεια του συγγραφέα που του δίνουν τη δυνατότητα να εντάσσει τη μικροϊστορία ενός χωριού στο γενικότερο ιστορικό πλαίσιο της εποχής και να διακρίνει τη μεταξύ τους αιτιώδη σχέση ε) την ικανότητά του, τέλος, να συνθέτει ένα πλήθος στοιχείων, κατά κανόνα ετερογενών και άνισων, σε ένα ενιαίο σύνολο καλά διαρθρωμένο και στέρεα δομημένο.
Στα παραπάνω αιτήματα έχω τη γνώμη ότι ο Γ. Περπιράκης ανταποκρίθηκε με μεγάλη επιτυχία. Πρώτα πρώτα ο αναγνώστης δεν μπορεί παρά να εντυπωσιαστεί από τον πλούτο των ιστορικών πληροφοριών που συγκέντρωσε από κάθε είδους πηγές: ιστορικά συγγράμματα, πρακτικά συνεδρίων, εφημερίδες και περιοδικά, νοταριακά έγγραφα, αναφορές προξένων και υποπροξένων, επιστολές, ημερολόγια, αποφάσεις ιεροδικείων, αλλά και αφηγήσεις παλαιοτέρων, στιχουργήματα για συγκεκριμένα γεγονότα και πρόσωπα, παραδόσεις. Και όλα αυτά διασταυρωμένα και εξακριβωμένα με άκρα επιμέλεια και ευσυνειδησία. Φυσικά ο καθένας αντιλαμβάνεται τι τεράστιο μόχθο και επίμονη πολύχρονη προσπάθεια προϋποθέτει ένα τέτοιο αποτέλεσμα.
Η αντικειμενικότητα είναι ένα διαρκές ζητούμενο στην επιστημολογία της Ιστορίας, αν και είναι αποδεκτό πως η απόλυτη αντικειμενικότητα είναι κάτι ανέφικτο, αφού ο συγγραφέας είναι φορέας μιας ιδεολογίας, εκπροσωπεί κάποια ιστορική σχολή, ανήκει σε κάποια εθνότητα, έχει τις δικές του εμπειρίες και τα βιώματα. Έτσι είναι σχεδόν αδύνατο να μην επηρεαστεί από αυτά ο τρόπος θεώρησης των γεγονότων αλλά και η επιλογή των ιστορικών πηγών που θα χρησιμοποιήσει ή θα αποκλείσει. Ο συγγραφέας μιας τοπικής ιστορίας έχει να αντιμετωπίσει επιπρόσθετες δυσκολίες στην προσπάθειά του να παραμείνει αντικειμενικός. Κατά κανόνα κατάγεται ή είναι και ο ίδιος κάτοικος του χωριού, την ιστορία του οποίου επιχειρεί να γράψει, και το βασικό του κίνητρο είναι η αγάπη του γι’ αυτό. Έπειτα στη μικροκοινωνία του χωριού οι σχέσεις των ανθρώπων σε καμιά ιστορική περίοδο δεν ήταν απαλλαγμένες από έριδες, μίση, συγκρούσεις συμφερόντων και φιλοδοξιών που μερικές φορές έφταναν μέχρι το φόνο και τη βεντέντα.
Στον τομέα αυτό ο Γ. Περπιράκης λειτούργησε με τη διακριτικότητα και τη μετριοπάθεια που τον διακρίνει χωρίς να προδώσει την ιστορική αλήθεια και την αντικειμενική εξιστόρηση. Συχνά συμπαραθέτει πηγές που απηχούν απόψεις αντιτιθέμενων ομάδων ή και ατόμων και αφήνει τον αναγνώστη να συναγάγει τα δικά του συμπεράσματα. Δεν διστάζει επίσης να μεταφέρει εξακριβωμένες πληροφορίες για βιαιοπραγίες , ακόμα και δολοφονίες ανάμεσα σε χριστιανούς κατοίκους του χωριού καθώς και περιπτώσεις εκμετάλλευσης φτωχών χωριανών που δανείζονται από πλούσιους συγχωριανούς τους υποθηκεύοντας τις μικρές τους περιουσίες, τις οποίες πολύ συχνά έχαναν αδυνατώντας να αποπληρώσουν το δάνειο.
Όσον αφορά στον τρόπο που παρουσιάζονται οι αναπόφευκτες πράξεις βαρβαρότητας κατά τις συχνές επαναστάσεις των χριστιανών, στη διάρκεια των οποίων επικρατούσαν συνθήκες εμφυλίου πολέμου με τους μουσουλμάνους συντοπίτες τους , ο συγγραφέας, χωρίς να αλλάζει τη σκοπιά θεώρησης που βρίσκεται στη μεριά των χριστιανών, δεν αποσιωπά ωστόσο και δικές τους συμπεριφορές ανάλογης αγριότητας.
Ένα από τα πιο δυνατά σημεία του βιβλίου του Γ. Περπιράκη, είναι ο επιτυχής τρόπος με τον οποίο εντάσσει την ιστορία του Ατσιπόπουλου στο γενικότερο ιστορικό πλαίσιο της Κρήτης αλλά και της Ελεύθερης Ελλάδας. Η πολύ καλή γνώση του Κρητικού Ζητήματος στις διεθνείς του διαστάσεις, την οποία διαπιστώνουμε και από προηγούμενες εργασίες του συγγραφέα, του επιτρέπει να ερμηνεύει σωστά τα αντικρουόμενα κίνητρα των Μεγάλων Δυνάμεων που εμπλέκονται σ’ αυτό φωτίζοντας , καλύτερα και τα επί μέρους γεγονότα και τις πραγματικές αιτίες που τα προκαλούν. Δίνεται έτσι η δυνατότητα στον αναγνώστη να τοποθετεί τα τοπικά γεγονότα στις πραγματικές τους διαστάσεις και να αξιολογεί ορθότερα τις ενέργειες και τις συμπεριφορές προσώπων και ομάδων που με τη δράση τους επηρέασαν τις εξελίξεις.
Στην Εισαγωγή του βιβλίου ο συγγραφέας ομολογεί ότι τον «απασχόλησε πολύ, από την αρχή, ποια έπρεπε να είναι η δομή του βιβλίου και πώς έπρεπε να διαρθρωθεί το ιστορικό υλικό…». Μπορούμε εύκολα να κατανοήσουμε τον σχετικό προβληματισμό του, αν αναλογιστούμε τον τεράστιο όγκο των πηγών που είχε συγκεντρώσει σε συνδυασμό και με την πρόθεσή του να υπηρετήσει πολλούς σκοπούς συγχρόνως. Η τελική του απόφαση να μην περιοριστεί σε καθαρά ιστορικά στοιχεία, αλλά να συμπεριλάβει πληροφορίες σχετικές με τη γεωγραφική θέση, τη μορφολογία του εδάφους, την επαγγελματική ενασχόληση των κατοίκων, την οικονομική τους κατάσταση, την κοινωνική και θρησκευτική ζωή, την εκπαίδευση, τις πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες, αποτέλεσε τον πρώτο προσδιοριστικό παράγοντα της διάρθρωσης και της δομής του βιβλίου. Ο δεύτερος ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας είναι η ευρεία παράθεση αυτούσιων κειμένων από παντοειδείς πηγές σε βαθμό που συχνά δίνεται η εντύπωση ότι πρόκειται για «Ιστορία από τις πηγές».
Ο τρίτος παράγοντας, στον οποίο ήδη αναφερθήκαμε, είναι η ένταξη των τοπικών γεγονότων στο ευρύτερο πλαίσιο της ιστορίας της Κρήτης.
Όπως ήταν αναμενόμενο το βιβλίο πήρε μεγάλη έκταση και η δομή του χαλάρωσε κάπως. Σε αντιστάθμισμα όμως προέκυψε ένα έργο σημαντικό, πλούσιο σε ιστορικές πληροφορίες και πολλαπλά χρήσιμο.
Ο μέσος αναγνώστης αποκτά μια πλήρη εικόνα της ιστορίας του Ατσιπόπουλου και των ανθρώπων του, ενώ παράλληλα μαθαίνει την ιστορία της Κρήτης από την αρχή της Ενετοκρατίας μέχρι τις μέρες μας με τρόπο βιωματικό και αβίαστο. Ο ασχολούμενος με την τοπική ιστορία έχει στη διάθεσή του έναν πραγματικό θησαυρό ιστορικών πηγών χρήσιμων για τη μελέτη όλων των δραστηριοτήτων των ανθρώπων του τόπου κατά την ιστορική του διαδρομή. Ο εκπαιδευτικός βρίσκει άφθονη και έγκυρη ύλη για τη διδασκαλία της τοπική ιστορίας με χρήση των πηγών.* Ο κάτοικος του χωριού και ο καταγόμενος από αυτό θα ικανοποιήσει την απόλυτα κατανοητή ανθρώπινη επιθυμία να γνωρίσει τα σχετικά με τους προγόνους του.
Αυτά και μόνο – αν και δεν εξαντλούν τη χρησιμότητα του βιβλίου – μας βοηθούν να αντιληφθούμε ότι έχουμε μπροστά ένα εξαιρετικό σύγγραμμα, πολύτιμο απόκτημα για την τοπική ιστορία της περιοχής.
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να μου επιτραπεί να κάνω δυο προτάσεις: α) Σε μελλοντική επανέκδοση του βιβλίου θα ήταν πολύ χρήσιμος ένας «Πίνακας Ονομάτων» και β) Μια συνοπτική περίληψη της « Ιστορίας του Ατσιπόπουλου», η οποία δεν θα ξεπερνούσε τις 50 – 60 σελίδες, θα βοηθούσε πολύ εκείνους τους αναγνώστες που δεν είναι ασκημένοι στην ανάγνωση εκτενών και λεπτομερειακών συγγραμμάτων.
Πριν κλείσω τη σύντομη κριτική παρουσίαση του βιβλίου, θα ήθελα να επισημάνω την πάρα πολύ καλή ποιότητα του θαυμάσιου φωτογραφικού υλικού και της εν γένει εκτύπωσης από την «Γραφοτεχνική Κρήτης».
* Σχετικά με αυτή τη διάσταση της συγγραφής του Γ. Περπιράκη ο καθηγητής Αντ. Χουρδάκης έκανε μια εξαίρετη ομιλία κατά την επίσημη παρουσίαση του βιβλίου στην κατάμεστη αίθουσα του Πολιτιστικού Συλλόγου Ατσιποπούλου την 26η Οκτωβρίου, την οποία θα θέλαμε να δούμε δημοσιευμένη.
*Ο Θησέας Τσιάτσικας είναι επίτιμος σύμβουλος φιλολόγων
