Είναι μεγάλη ευθύνη για τη Ρεθεμνιώτισσα να προέρχεται από την ίδια γη που γέννησε μια Καλλιρρόη Σιγανού Παρρέν.
Ευτυχώς για τον τόπο κάποιες γυναίκες ανταποκρίθηκαν στο έπακρον κι έδωσαν το δικό τους στίγμα στο libro d’ Oro του Ρεθύμνου αποτελώντας πρότυπα για τις νεώτερες.
Μέχρι και την ημέρα της γυναίκας θα αναφερθούμε στις Ρεθεμνιώτισσες με την μεγάλη δράση στην πολιτιστική και κοινωνική ζωή, στην Τέχνη, στην Επιστήμη, στην Ανάπτυξη, στο Συνδικαλισμό.
Η αναφορά πιστεύουμε είναι η καλύτερη ανταμοιβή στην υποχρέωση μνήμης και τιμής εκείνων των γυναικών που μας έκαναν να νιώθουμε τόση περηφάνια.
Ειρήνη Γρηγοριάδου
Όσοι τη γνώρισαν έχουν να πουν για το δυναμισμό και την καλλιέργειά της. Η Ειρήνη Γρηγοριάδου γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1907. Ήταν κόρη του Νίκου και της Άννας Σταυρουλάκη. Τρία ακόμα παιδιά είχαν να καμαρώνουν οι γονείς. Δυο γιους και μια κόρη, την Δανάη, την μετέπειτα επιφανή φιλόλογο που τίμησε την εκπαίδευση και με το συζυγικό της επώνυμο Φιλιώτου αναφέρεται πάντα με ιδιαίτερο σεβασμό.
Τελείωσε το Δημοτικό και το Γυμνάσιο στο Ρέθυμνο, ενώ παράλληλα έπαιρνε μαθήματα βιολιού, γαλλικών και ζωγραφικής. Βιολί της δίδαξε ο μουσικός Αχιλλέας Γέροντας σε μία αίθουσα που το Λύκειο Ελληνίδων είχε νοικιάσει για τον σκοπό αυτό, στην οδό Αρκαδίου. Να θυμίσουμε ότι την εποχή που αναφερόμαστε το Λύκειο δεν διέθετε τότε ιδιόκτητο κτίριο. Είχε πάθος με τη μουσική. Και εκτός από την πρώτη συμφωνική ορχήστρα που δημιούργησε ο Μπάμπης Πραματευτάκης πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες και στο Ωδείο Ρεθύμνου μέσα από τις δραστηριότητες του Συνδέσμου για τη Διάδοση των Καλών Τεχνών.
Περίφημες ήταν οι διαλέξεις της γύρω από θέματα μουσικής, ενώ έδινε και ρεσιτάλ με την επίσης αξέχαστη Ρεθεμνιώτισσα Αντιγόνη Βαρούχα που έπαιζε επίσης βιολί και τραγουδούσε εξαιρετικά.
Ανήσυχη καλλιτεχνική φύση αναζητούσε και άλλες διεξόδους έκφρασης. Οι γονείς της, που ήθελαν για όλα τους τα παιδιά ευκαιρίες να διευρύνουν τους πνευματικούς του ορίζοντες, άκουσαν με ενδιαφέρον την επιθυμία της να πάρει και μαθήματα ζωγραφικής. Και την έστειλαν στην καλύτερη εκείνης της εποχής δασκάλα. Ήταν η Αθηνά Καφφάτου. Φυσικά σαν όλες τις αρχοντοπούλες της εποχής διδάχτηκε και Γαλλικά εκτός από το μάθημα του σχολείου. Ιδιαίτερα της έκανε ο Εμμανουήλ Σωτήρχος.
Η μητέρα της Άννα ήταν εκείνη που την έφερε κοντά στην συλλογική δράση. Ενεργό μέλος του Συλλόγου των Κυριών, ενέπνευσε και στα παιδιά της την αγάπη για την κοινωνική προσφορά.
Η μόρφωσή της, ζηλευτή για την εποχή, συνέβαλε να διοριστεί στο δημόσιο. Υπηρέτησε 35 χρόνια στη Νομαρχία Ρεθύμνου και ήταν υπόδειγμα υπαλλήλου. Καλλιγράφος και άριστη στη διατύπωση γινόταν πάντα το δεξί χέρι κάθε Νομάρχη.
Από τη Νομαρχία έφυγε με τα βαθμό του Τμηματάρχη Α’ και με περγαμηνές, καθώς κανένας δεν άφηνε το γραφείο της χωρίς να εξυπηρετηθεί.
Όμορφη και σαν άνθρωπος ήταν μια νύφη περιζήτητη. Εδώ στάθηκε τυχερός ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης, που είχαμε παρουσιάσει σε παλαιότερο αφιέρωμα. Ο εξπέρ της ζαχαροπλαστικής με τα φημισμένα γαλακτομπούρεκα.
Η Ειρήνη αποδείχτηκε άριστη νοικοκυρά, εξαίρετη σύζυγος και μια υπέροχη μητέρα για τις κόρες της Μαρίτα και Άννα.
Έκανε τη νύχτα μέρα για να μην υστερήσει σε κανένα τομέα. Και από τον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο που διέθετε δεν παρέλειπε να ασχολείται με τα κοινά.
Είχε πάντα έγνοια της τα παιδιά, που δεν είχαν τα μέσα να σπουδάσουν, τα ορφανά και τα άπορα. Η φίλη της Βιργινία Τσουδερού αρκετές φορές δεχόταν τις πιέσεις της για να καλυφθούν δομές που εξυπηρετούσαν παρόμοιες καταστάσεις.
Η Μαρία Λιονή και η Βιργινία Τσουδερού με τον αξέχαστο παπα-Γιάννη Πίτερη ήταν οι αφοσιωμένοι συνοδοιπόροι στον αγώνα αυτό.
Πολλές φορές γυρίζοντας στο σπίτι γέμιζε ενοχές θεωρώντας ότι στέρησε από την οικογένειά της κάτι. Ένα χαμόγελο όμως από το Θεόδωρό της ήταν αρκετό να την καθησυχάσει.
Με αυτή την ενθάρρυνση συνέχισε το έργο της. Αν και νιόπαντρη είχε λάβει μέρος ενεργό και στη «Φανέλα του Στρατιώτη» το 1940.
Όπως μου έλεγε όμως το Λύκειο Ελληνίδων ήταν ο χώρος που την ενέπνεε πάντα.
Από τον Μάρτιο του 1958 μέχρι το 1994 που δεν μπορούσε πια να προσφέρει λόγω ηλικίας ήταν από τα πιο δραστήρια μέλη του ιστορικού σωματείου.
Αξέχαστες οι συμμετοχές της στην Σχολή Γονέων του Λυκείου μας. Εκεί δίδαξε Οικογενειακή ψυχολογία με την Ιωάννα Βαλαρή και την Κατίνα Χαλκιαδάκη και το 1980 «Ψυχολογία του Γάμου».
Ο άνθρωπος που είχε πάντα πρότυπο για να παροτρύνει τους νέους για δημιουργία ήταν ο επιφανής συμπολίτης με την σπουδαία πολιτιστική δράση Βαγγέλης Στεφανάκης. Η Ειρήνη ήταν από τους πιο θερμούς υποστηρικτές των «Μουσικών Νιάτων» του και με τις θαυμάσιες κριτικές της αναδείκνυε τις εκδηλώσεις του Συλλόγου.
Ακόμα όμως και σε βαθιά γεράματα δεν έμενε μακριά από πολιτιστικά γεγονότα. Με τη στήριξη των θυγατέρων της που ήταν πάντα η σκέψη της και ο παλμός της καρδιάς της συμμετείχε παντού. Θυμόμαστε να είναι πάντα στις συναυλίες του Μπάμπη Πραματευτάκη, ενώ δεν έλειπε ποτέ από τις πρόβες της Μικτής Ρεθεμνιώτικης Χορωδίας. Κι αλίμονό μας όταν την ώρα του μαθήματος δείχναμε απείθεια στη δασκάλα μας την κ. Δανάη, που η Ειρήνη εκτιμούσε βαθύτατα. Όπως και τη Ρίτσα Καρνιωτάκη άλλωστε. Δεν έχανε επίσης διάλεξη του κ. Κωστή Ηλ. Παπαδάκη που θαύμαζε ιδιαίτερα.
Τίμησε τα σωματεία που συμμετείχε αλλά και την τίμησαν. Εκείνη έστειλε το Λύκειο Ελληνίδων ως εκπρόσωπο σε Πανελλήνια Συνέδρια Καλαμάτας και Ηρακλείου.
Κι εκείνη έστειλαν από το Σύνδεσμο Καλών Τεχνών για να παραλάβει το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για τα 50 χρόνια δράσης του φορέα.
Η ζωή δεν της χαρίστηκε. Και κάποτε ήπιε ένα πικρό ποτήρι με τη στωικότητα μιας βαθιάς χριστιανικής αντίληψης. Μα δεν γονάτισε ποτέ. Έμενε δυνατή για να δίνει κουράγιο. Ήταν πάντα μέσα στην καρδιά μας και η ζωή της πρότυπο για μας.
Κάποια στιγμή η αγαπημένη μας κυρία Ειρήνη δεν φαινόταν πουθενά. Και μια μέρα πληροφορηθήκαμε το θάνατό της κοντά στο κατώφλι του αιώνα ζωής της. Ήταν 28 Νοεμβρίου 2006.
Μαρία Τσιριμονάκη
Η Μαρία Τσιριμονάκη το γένος Χατζηδάκη ήταν η γυναίκα σύμβολο. Από τις σπουδαίες παρουσίες στην ζωή του τόπου.
Ήταν κόρη του Αριστόδημου Χατζηδάκη από το Άνω Μέρος και της Ελένης Τσιριντάνη.
Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1925 και μεγάλωσε σε οικογένεια με βαθιές ρίζες στην παράδοση. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές της το 1943, ακολουθεί λαμπρές σπουδές χάρις στο πάθος του πατέρα της για τα Γράμματα και τις Τέχνες και τους ανοικτούς του πνευματικούς ορίζοντες. Δεν είναι μικρή και η συμβολή της μητέρας της που την ανάθρεψε με όλες τις μεγάλες ανθρωπιστικές αξίες. Η Μαρία κάνει και τη μεγάλη υπέρβαση για τις κοπέλες της εποχής της. Με τις ευλογίες των γονέων της πηγαίνει μετά τις σπουδές της στο καλύτερο κολλέγιο της χώρας, στην Αμερική για μεταπτυχιακά στο State University of Misisipi, Department of Social Studies, 1948-1949).
Επιστρέφοντας στο Ρέθυμνο ακολουθεί τον προορισμό κάθε γυναίκας και παντρεύεται το 1950 το Μανόλη Τσιριμονάκη γνωστό αντιστασιακό και δικηγόρο. Αποκτά από το γάμο της τέσσερα θαυμάσια παιδιά Αφοσιώνεται στην οικογένειά της μέχρι που η ανάγκη για κοινωνική δράση την ωθεί να πάρει νέες αποφάσεις. Ευτυχώς η παρουσία της εξαίρετης κουνιάδας της που την αισθάνεται αδελφή της επιτρέπει να εκπληρώσει την επιθυμία της αυτή.
Ξεκινά από τον Οδηγισμό αλλά διψά για περισσότερη δράση. Συνεχίζει με την κίνηση του Ελληνικού Φωτός που την εκφράζει και απόλυτα καθώς διακρίνεται για μια ειλικρινή ευσέβεια, απόλυτα διακριτική και με βαθειά χριστιανική αντίληψη.
Το Λύκειο Ελληνίδων έρχεται να της καλύψει άλλες ανάγκες όπως να προσφέρει υπηρεσία στην παράδοση που λατρεύει.
Γίνεται πρόεδρος το 1963 και μπορεί να υπήρξε από τις πλέον βραχύβιες αλλά άφησε έντονα ίχνη προσφοράς. Επί προεδρίας της ζωντανεύει το Ρεθεμνιώτικο κέντημα.
Εκεί όμως που προσέφερε τα πάντα από ιδέες και χρόνο και προσωπική εργασία ήταν η ΧΕΝ. Τεράστια η συμβολή της στις μετέπειτα δομές της οργάνωσης που υπηρέτησαν και υπηρετούν μεγάλες κοινωνικές ανάγκες. Είναι η ψυχή της ανέγερσης κτηρίου και λειτουργίας του οικοτροφείου, είναι η δυνατή φωνή που βγάζει τη γυναίκα από τα στενά καθήκοντα της νοικοκυράς και την ενθαρρύνει για πορεία προς την δημιουργία και την κοινωνική προσφορά.
Έχει το μοναδικό ταλέντο να ηγείται στην ομάδα. Ηγείται αλλά επιτρέπει στις άλλες να ενεργούν. Ακούει, συμβουλεύει, αποδέχεται, ενθαρρύνει, ενισχύει ταλαντούχες μορφές, οδηγεί τις γυναίκες σε ψηλότερες κορφές γνώσης και καινοτόμων δράσεων. Και κορυφώνει την όλη της δράση με τη δομή «Αγάπη», για τα παιδιά που «η ζωή στάθηκε σ’ αυτά κακή μητριά» όπως αναφέρει η ίδια.
Εκτός από την αρθρογραφία της στις τοπικές εφημερίδες τα έξι βιβλία της αποτελούν σταθμό στα Κρητικά Γράμματα. (1. Εν Ρεθύμνω το 1997. 2. Ρεθεμνιώτες 2000, 3. Αυτοί που έφυγαν, αυτοί που ήρθαν, 2002. 4. Φυτικές βαφές 2005. 5. Ο κρητικός κουσκουσές, 2005. 6. Τα τελειώματα, 2007.
Μέχρι το τέλος της ζωής της, που της έδωσε και πολλά πικρά ποτήρια, αλλά τα ήπιε μέχρι στάλας με μεγάλη αξιοπρέπεια, ήταν η δια βίου μαθήτρια. Στον αργαλειό της εύρισκε την καλύτερη συντροφιά δημιουργώντας.
Ιωάννα Βαλαρή
Μια από τις πιο φωτεινές μορφές του ήταν και η Ιωάννα Στραπατσάκη – Βαλαρή.
Ήταν κόρη του ανώτερου αξιωματικού Γεωργίου Στραπατσάκη. Εκεί στη Σύρο που υπηρετούσε ο πατέρας της ως διοικητής χωροφυλακής γεννήθηκε η Ιωάννα. Η επιστροφή στο Ρέθυμνο συνοδεύτηκε με πολλές εμπειρίες γι’ αυτήν στον κοινωνικό τομέα, ενώ φαινόταν από μικρή πως διψά για τη γνώση.
Σε ηλικία που οι συνομήλικές της ακολουθούσαν απλά τη μοίρα κάθε κοπέλας, η αξέχαστη συμπολίτισσα έδειχνε μεγάλη έφεση στη γνώση με άριστη επίδοση στα μαθήματα και ζηλευτή γλωσσομάθεια, αφού μιλούσε εξαιρετικά Αγγλικά, Γαλλικά και Γερμανικά.
Ο πόλεμος δεν της επέτρεψε να ακολουθήσει ανώτερες σπουδές. Εργαζόταν στην Τράπεζα της Ελλάδος, προνόμιο σπάνιο για τις κοπέλες της εποχές όταν ήρθε η ώρα η καλή να της θυμίσει τον μεγάλο προορισμό κάθε γυναίκας.
Η διαφορά ηλικίας, προσόν για τα ζευγάρια της εποχής, δεν υποβάθμιζε ούτε στιγμή τη μεγάλη της τύχη να ενώσει τη ζωή της με τον περιζήτητο από τις καλές οικογένειες της εποχής Θεμιστοκλή Βαλαρή.
Όμορφος, πλούσιος, μορφωμένος, με καλλιτεχνικές κλήσεις, ο άνδρας αυτός ήταν στα όνειρα κάθε μητέρας που ήθελε να καλοπαντρέψει την κόρη της.
Η Ιωάννα, όταν της ζητήθηκε να αφήσει τη θέση της στην Τράπεζα, δεν έφερε καμιά αντίρρηση. Είχε διδαχθεί από νωρίς τις αξίες της οικογενειακής ζωής.
Αφοσιώθηκε στην οικογένεια και στην ανατροφή τριών πανέμορφων και ταλαντούχων παιδιών που απέκτησε. Ο Θεμιστοκλής, με την ιδιοσυγκρασία του ανθρώπου που διακατέχεται από τη φλόγα για δημιουργία, δεν άργησε να αντιμετωπίζει τη σκληρή όψη της ζωής.
Τότε η Ιωάννα έδειξε την άλλη πλευρά του χαρισματικού της χαρακτήρα. Ήταν πρότυπο μεθοδικού ανθρώπου, που ζυγιάζει με προσοχή κάθε κίνηση, αλλά ποτέ δεν θέλει και να βαλτώσει στη μιζέρια από φόβο να αντιμετωπίσει τη ζωή.
Η δεκαετία του ’60 ήταν από τις πιο σκληρές στο Ρέθυμνο που βίωνε την απόλυτη μιζέρια. Κι όμως υπήρξαν άνθρωποι όπως ο Θεμιστοκλής και η Ιωάννα Βαλαρή, που αγαπώντας με πάθος τον τόπο τους προσπαθούσαν να ανοίξουν δρόμους ανάπτυξης και προκοπής.
Μετά από μερικές άκαρπες επιχειρηματικές προσπάθειες που στοίχισαν και σε δοκιμασία αντοχής στο ζευγάρι, δημιουργήθηκε η σκέψη να αποκτήσουν ένα ξενοδοχείο που θα ανταποκρινόταν στις απαιτήσεις των καιρών. Εκείνη την εποχή υπήρχε μόνο το «ΞΕΝΙΑ». Γιατί να μην υπάρχει και μια ιδιωτική πρωτοβουλία αξιώσεων; Έτσι έγινε το ιστορικό ξενοδοχείο Βαλαρή με τις υπερσύγχρονες υποδομές, όπως το τηλεφωνικό κέντρο κάτι άγνωστο για τις περισσότερες περιοχές.
Το όνειρο ζωής του Θεμιστοκλή και της Ιωάννας έγινε πραγματικότητα τον Ιούνιο του 1967.
Η συνεργασία με το τουριστικό γραφείο «Ρασιδάκη» του Ηρακλείου, δείγμα κι αυτό της πάγιας τακτικής της Ιωάννας να δημιουργεί σταθερές βάσεις σε κάθε της πρωτοβουλία, έφερε το πρώτο γκρουπ Δανών στην πόλη μας. Και από την προφορική διαφήμιση άρχισε να αχνοφέγγει το ελπιδοφόρο μέλλον του τόπου στον τουρισμό.
Η θητεία της Ιωάννας Βαλαρή στο Λύκειο Ελληνίδων έγραψε νέες σημαντικές σελίδες δράσης στην πορεία του ιστορικού σωματείου.
Για πρώτη φορά συλλογικός φορέας έπαιρνε θέση σε καυτά ζητήματα του τόπου, όπως η ιερή υπόθεση του Πανεπιστημίου κι αντιμετωπιζόταν με σεβασμό και εκτίμηση.
Λάτρης της γλώσσας η αξέχαστη συμπολίτισσα, τόλμησε να δημιουργήσει τμήματα αρχαίων ελληνικών και ήταν μάλιστα από τις πρώτες που δήλωσε συμμετοχή.
Επίσης η λειτουργία των σχολών γονέων ήταν από τις μεγάλες προσφορές του Λυκείου στον τόπο. Και τι να πούμε για την αναβίωση πανάρχαιων εθίμων που άφησαν εποχή.
Ήταν όμως και άνθρωπος η Ιωάννα Βαλαρή. Μια αγκαλιά ανοιχτή. Μια μελίρρυτη παρηγοριά για κάθε πονεμένο. Κληροδότησε πολλές από τις αρετές αυτές στα παιδιά της και κυρίως στη Φέφη της. Μια χαρισματική και πολυτάλαντη κοπέλα που έχει αναδειχθεί ως μια από τις σημαντικότερες δυνάμεις στο πολιτιστικό γίγνεσθαι του τόπου.
