1. Ο άγιος Γεώργιος, ο Καβαλάρης παγχριστιανικό σύμβολο ελευθερίας
Ο άγιος Γεώργιος, ο Καβαλάρης (23 Απρ.), είναι από τους πιο αγαπημένους αγίους της Ορθοδοξίας1, ώστε σε πολλά μέρη της ελληνικής επικράτειας ο μήνας Απρίλιος- που συνήθως εορτάζεται η μνήμη του- να ονομάζεται και «Αϊγιώργης» ή «Αϊγιωργίτης». Χαρακτηριστική, επίσης, της σπουδαιότητας του αγίου Γεωργίου ανάμεσα στους αγίους, είναι και η σύγχρονη εκδοχή της γνωστής αρχαίας παροιμίας με την Αθηνά («συν Αθηνά και χείρα κίνει»), στην οποία ο Άγιος σήμερα αντικατέστησε την αρχαία θεά: «Άγιε μου Γιώργη βόηθα με, (να φάνω το πανάκι μου), (μα) κούνα και συ το χέρι σου».
Ο άγιος Γεώργιος ήταν χαρακτήρας στρατιωτικός, σύμβολο ελευθερίας, αφού λευτέρωσε τη βασιλοπούλα της Σιλήνας, στη Λιβύη, από τον δράκο που κρατούσε το νερό της πηγής και το απέδωσε και πάλι σε κοινή χρήση από τους ανθρώπους. Ο άγιος Γεώργιος συχνά εικονίζεται και έφιππος, με στρατιωτική περιβολή, φονεύοντας τον ασεβή αυτοκράτορα Διοκλητιανό, ο οποίος τον υπέβαλε στο μαρτύριο.
Λατρεύεται απ’ άκρου σ’ άκρον της Ελλάδας, αλλά ευρύτατα και στη δυτική Εκκλησία και σ’ αυτό, ακόμα, το Ισλάμ. Οι Σταυροφόροι έρχονται με τον σταυρό του αγίου Γεωργίου και, μάλιστα, σύμφωνα με την παράδοση, απελευθερώνουν τον τάφο του και μεταφέρουν τα λείψανά του στην Αγγλία. Επίσης, τάγματα τέθηκαν υπό την προστασία του, αλλά και σε ολόκληρη τη βόρεια Ευρώπη οι περισσότερες εκκλησίες που βρίσκονταν μέσα σε κάστρα ήταν αφιερωμένες στον πολεμιστή άγιο Γεώργιο.
2. Λατρεία του αϊ- Γιώργη στον Ισλαμισμό
Ως προς το Ισλάμ, ειδικότερα, την πίστη των Μουσουλμάνων στον άγιο Γεώργιο παρακολουθούμε σε τουρκικό έγγραφο του 1723, όπου διαβάζουμε ότι ο Αλή Μπεσέ, υιός Αβδουλλάχ, του 20ου λόχου των γενιτσάρων, από το χωριό Καρκαδιώτισσα του Ηρακλείου, συνεόρταζε με τους χριστιανούς και συνδιασκέδαζε μαζί τους κατά την εορτή του αγίου Γεωργίου και του ζητείται, τώρα, με εγγυητές, να ανανεώσει τους όρκους της πίστεώς του στον Μουσουλμανισμό2.
Ως προς το Ισλάμ λέγεται, ακόμα, ότι στα σκοτεινά εκείνα χρόνια του 13ου και 14ου αιώνα ο άγιος Γεώργιος ο δρακοντοκτόνος ονομάστηκε και «Σαρή Σαλτίκ», γιατί τον διεκδίκησαν και οι Μουσουλμάνοι. Ο Σαρή Σακλτίκ, πιστός σύντροφος του Χατζή Μπεκτάς (ιδρυτή του τάγματος των Μπεκτασήδων), έφτασε στη Βουλγαρία σκότωσε έναν δράκοντα με επτά κεφαλές, απελευθέρωσε τη βασιλοπούλα και οι χριστιανοί, ένεκα τούτου, ασπάστηκαν τον Μωάμεθ. Αυτός ο ίδιος θρύλος είναι πολύ ισχυρός και στην Κρόια της Αλβανίας, αλλά και στη Βοσνία3.
Γνωστό είναι, τέλος, ότι χιλιάδες Τούρκοι κάθε χρόνο σπεύδουν στην Πρίγκηπο, για να προσκυνήσουν και να κάνουν ένα τάμα στον άγιο Γεώργιο τον Κουδουνά. Και όταν η ημερομηνία της εορτής του αλλάζει, αφού είναι κινητή, δεν είναι λίγοι εκείνοι που απογοητεύονται επειδή χάνουν το μεγάλο πανηγύρι4.
3. Προστάτης της στάνης και της ποιμενικής ζωής
Είναι προστάτης της στάνης και της ποιμενικής ζωής. Σχεδόν κάθε χωριό έχει και από ένα ξωκκλήσι αφιερωμένο σε αυτόν. Ένας λόγος που οι κτηνοτρόφοι τον θεωρούν προστάτη τους είναι γιατί η εορτή του συμπίπτει με την εποχή που η φύση στην Ελλάδα λουλουδίζει και θεωρείται ως απαρχή του καλοκαιριού. Τότε παρατηρείται και η μετακίνηση των κοπαδιών από τα χειμαδιά προς τα ψηλότερα μέρη. Οι ποιμένες, σε πολλά μέρη της Ελλάδας, όπως στα χωριά της Πυλίας, ετοιμάζουν στη στάνη τους ιδιαίτερο εορτασμό. Προσκαλούν συγγενείς και φίλους και παραθέτουν γεύμα, σφάζοντας τον «αϊγιοργίτ(σ)η», όπως λέγεται ο σιτευτός αμνός που προορίζεται για την εορτή του Αγίου5. Σύμφωνα με όλα αυτά, ο καλοσυνάτος άγιος Γεώργιος φαίνεται να έχει πάρει στα έθιμα του ελληνικού λαού τη θέση του Πάνα, του αρχαίου ελληνισμού6.
4. Ο αϊ- Γιώργης στην Ασή- Γωνιά
Είναι πολύ εντυπωσιακά τα ποιμενικά έθιμα που αναβιώνουν στη χάρη τού αϊ- Γιώργη στην Ασή-Γωνιά, στους Κούμους και στην Καρωτή Ρεθύμνου. Ιδιαίτερα στην Ασή- Γωνιά οι βοσκοί στολίζουν τα πρόβατά τους με τα μελωδικότερα λέρια τους και τα οδηγούν στην εκκλησία του προστάτη τους αϊ- Γιώργη του Γαλατά. Τα ζώα μαντρώνονται στην «κούρτα» έξω από την εκκλησία και αρμέγονται ένα- ένα. Ευλογούνται από τον ιερέα και, στη συνέχεια, το γάλα προσφέρεται στους κατοίκους του χωριού και σε όλον τον κόσμο που συρρέει στη χάρη του. Το έθιμο από τους κατοίκους θεωρείται τόσο παλιό όσο και το ίδιο το χωριό. Σε 30.000 υπολογίζονται τα ζώα της περιοχής και είναι αδιανόητο για κάποιον Ασηγωνιώτη βοσκό να μην οδηγήσει τα πρόβατά του να τα ευλογήσει ο ιερέας την ημέρα αυτή7. Λέγεται ότι κάποτε ένας κτηνοτρόφος της περιοχής αρνήθηκε να οδηγήσει το κοπάδι του στην εκκλησία του αγίου Γεωργίου, προφασιζόμενος ότι η απόσταση είναι μεγάλη και τα ζώα του κουράζονται. Το ίδιο βράδυ ο κτηνοτρόφος, ενώ βρισκόταν στο βουνό, αισθάνθηκε μία ράβδο να τον χτυπά με δύναμη σε όλο του το κορμί, χωρίς να βλέπει γύρω του κανένα.
Η εορτή του Αγίου εορτάζεται με ξεχωριστή λαμπρότητα και από τους νομάδες Σαρακατσάνους της ηπειρωτικής Ελλάδος, απόγονους της αρχαίας νομαδικής φυλής των Δωριέων, που τιμούν τον άγιο Δημήτριο, και όλως ιδιαιτέρως τον Άγιο Γεώργιο, ως βοηθούς και προστάτες τους8. Τον θεωρούν ως τον πρώτο Άγιο και παίρνουν στο όνομά του τον βαρύτερο όρκο.
5. Ο όρκος των ζωοκλεπτών στο Δισκούρι, Μυλοποτάμου και στο Σελλινάρι, Μεραμπέλου
Στην εικόνα, επίσης, του αγίου Γεωργίου, στην Ι. Μονή Δισκουρίου, Μυλοποτάμου, Ρεθύμνου- που είναι αφιερωμένη σε αυτόν- ορκίζονταν και οι παλιοί βοσκοί της επαρχίας Μυλοποτάμου τον πιο βαρύ τους όρκο, τον όρκο των ζωοκλεπτών, προκειμένου να επικυρώσουν την αθωότητά τους σε εκείνον που τους υποψιαζόταν ότι του έκλεψαν τα «ωζά» (=ζώα) του, με έναν τρόπο εντυπωσιακό και αρχαιοπρεπέστατο:
Νη μα το Ζα λέγω σου το και κάτεχέ το
δεν έκλεψα γώ τα ζα σου
ή
Νη Ζα φάσκω σου και κάτεχέ το πως δε σου φταίω στο πράμα σου, έργο μου (γ)ή βουλή μου
ή
Μα το Ζα δε σε πείραξα και άμε να γυρεύγεις αλλού το πράμα σου.
Που σημαίνει: «Ναι μα το Δία σου το λέγω και να το ξέρεις ότι δεν σου έκλεψα εγώ τα ζώα σου και δεν είναι ούτε έργο μου ούτε θέλησή μου».
Ο όρκος, δηλαδή, μπροστά στη εικόνα του αγίου Γεωργίου, αρχίζει με το γνωστό ορκωτικό μόριο των αρχαίων Ελλήνων «νή», που φανερώνει ισχυρή βεβαίωση (ναι, μα+ αιτιατική του ονόματος της θεότητας της οποίας γίνεται επίκληση προς βεβαίωση) και απευθύνεται στον θεό Δία. «Νη μα τον Ζά»= ναι μα τον Δία (ονομαστική: Ζεύς). Στη θέση της Μονής (ίδρυση 1640;), κατά την αρχαιότητα, υπήρχε ιερό των Διόσκουρων Κάστορος και Πολυδεύκη, δίδυμων γιων του Δία και της Λήδας, απ’ όπου και το όνομα του μοναστηριού Διόσκουροι> Διοσκούροι> Δισκούρι.
Και μετά από έναν τέτοιο, από τα βάθη των αιώνων, όρκο ο υποψιασθείς βοσκός ήταν απόλυτα βέβαιος για την αθωότητα του ορκισθέντος! Βέβαια, σήμερα, οι βοσκοί έχουν δραματικά εκλείψει, όπως και οι λοιπές δραστηριότητες της υπαίθρου, και μαζί με αυτά και τα ανάλογα τέτοια λαϊκά περιστατικά. Παρόλα αυτά, και σήμερα- λέγει ο ηγούμενος της Μονής Δισκουρίου, π. Ραφαήλ– το φαινόμενο, αν και σπάνια, συνεχίζει να παρατηρείται9.
Στην Κρήτη- εκτός του Δισκουρίου Μυλοποτάμου- και σε ένα ακόμα, τουλάχιστον, μεγάλο προσκύνημα (μοναστήρι) οι όρκοι για ξεκαθαρίσματα ζωοκλοπών εξακολουθούν να αποτελούν σημαντική παράμετρο της λαϊκής λατρείας, στο Σελλινάρι Μεραμπέλου10.
1 Στη Βουλγαρία, για παράδειγμα, ο συνδυασμός της εορτής του αγίου Γεωργίου με την αρχή της άνοιξης συντελεί στο να θεωρείται η εορτή του μεγαλύτερη και αυτής του Πάσχα, και τα μαγικά έθιμα τα συνδεδεμένα με αυτήν να είναι περισσότερα από τα τελούμενα το Πάσχα [Γ. Μέγα, «Οι αρχαίοι Θράκες και η Βουλγαρική», Λαογραφία Λ΄ (ΧΧΧ), Εν Αθήναις 1975-76, 7].
2 Νικόλαος Σ. Σταυρινίδης, Μεταφράσεις Τουρκικών Ιστορικών Εγγράφων, τ. Δ΄ των ετών 1715- 1752, Ηράκλειο 1984, πράξη 2089, σελ. 135.
3 Τάκη Καμπύλη, «Άγιοι Γεώργιοι» και δράκοντες της Ιστορίας», εφημ. Η Καθημερινή, Κυριακή 26/4/2009, 23.
4 Μαρίας Αντωνιάδου, «Τι γύρευε ο Ταγίπ Ερντογάν στον Άι- Γιώργη τον Κουδουνά», εφημ. Το Βήμα, Κυριακή 23/8/2009, Α24.
5 Γ. Α. Μέγα, Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας, Αθήναι 1957, 182.
6 Παύλου Π. Γεννηματά, Η τοπωνυμιολογία ως τεχνολογία και τα ελληνικά τοπωνύμια εις την ξηράν και την θάλασσαν, Αθήναιι 1977, 63.
7 Εύας Λαδιά, «Στου Αη- Γιώργη τη χάρη, Αναβιώνουν τα έθιμα των προβάτων σε Ασή Γωνιά- Κούμους και Καρωτή», εφημ. Ρεθεμνιώτικα Νέα 23/4/2010.
8 Γ. Β. Καββαδία, Σαρακατσάνοι, Μια Ελληνική Ποιμενική Κοινωνία, Αθήνα 1991, 328.
9 Εφημερ. Ρέθεμνος, 24/4/2008.
10 Νίκου Ψιλάκη, Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη, Ηράκλειο 2005, 206 και 208.