Μέρες σαν κι αυτές βλέπουμε να διοργανώνονται παντού μαραθώνιοι αγάπης.Κι είναι μια ευκαιρία να ανατρέξουμε στην ιστορία της φιλανθρωπίας στο Ρέθυμνο. Μια ανάγκη ευαίσθητων συμπολιτών που οδήγησε και στην ίδρυση του αρχαιότερου σωματείου της Κρήτης.
Όταν μια πόλη δεν έχει τη δυνατότητα να προσφέρει δουλειά στους νέους δεν μπορεί να περιμένει και υψηλό βιοτικό επίπεδο.Ανέκαθεν η φτώχεια ταλαιπωρούσε τους δύσμοιρους Ρεθεμνιώτες που με μεγάλες δυσκολίες τα έφερναν βόλτα.
Η κατάσταση που επικρατούσε και κυρίως το θέαμα των πεινασμένων παιδιών δεν μπορούσε να αφήσει αδιάφορους τους έχοντες και κατέχοντες της εποχής.Και ανέλαβαν πρωτοβουλία ανακούφισης των αναξιοπαθούντων ιδρύοντας την Φιλόπτωχο Εταιρία Ρεθύμνης, ένα από τα αρχαιότερα σωματεία της Κρήτης.
Φέρεται να ιδρύθηκε το 1888 αν κρίνουμε από ένα φυλλάδιο με το έντυπο καταστατικό της που εντόπισε ο αείμνηστος Γιώργης Εκκεκάκης στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και έκανε μάλιστα ιδιαίτερο σημείωμα γι’ αυτό με πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία. Στο καταστατικό αναφέρονται έντεκα ιδρυτές, σημαίνοντα πρόσωπα της τοπικής κοινωνίας και ήταν οι εξής:
- Αγγελιδάκης Γρηγόριος Μ. πρέπει να ήταν έμπορος, γιος του Μάρκου, αγωνιστή στην ομάδα του Στυλιανού Βαρδάκη.
- Αετός Μιχαήλ, έμπορος με καταγωγή από τον Κάστελο. Η οικογένεια αυτή πρέπει να ήταν από τις επιφανέστερες του τόπου κατά το 19ο αιώνα.
- Καλοκαιρινός Κωνσταντίνος, αντιπρόσωπος γαλλικής εταιρίας. Ήταν φανατικός βιβλιόφιλος. Ο θάνατος του επτάχρονου γιου του Ευαγγέλου το 1885, είχε προκαλέσει μεγάλη συγκίνηση στην πόλη.
- Καφφάτος Ευάγγελος, γραμματέας της Εισαγγελίας.
- Κορωνάκης Νικόλαος, δικηγόρος και δραστήριο μέλος της ρεθεμνιώτικης κοινωνίας, αντιπρόεδρος του Γυμναστικού Συλλόγου, γενικός γραμματέας της Φιλοπτώχου Εταιρίας και μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου. Ήταν από τους φλογερούς υποστηρικτές της επανάστασης του Θερίσσου (1905).
- Μανουσάκης Βασίλειος, εγγράμματος έμπορος και αγωνιστής. Έδρασε κατά την επανάσταση του 1866. Μετά την επανάσταση διετέλεσε έφορος των κοινών της πόλεως καταστημάτων.
- Μαρούλης Ζαχαρίας Δ., διευθυντής Εμπορικής Εταιρίας.
- Μανουσάκης Εμμανουήλ Γ., έμπορος με μεγάλη δραστηριότητα και ρητορικές ικανότητες.
- Παπαδάκης Μιχαήλ (ίσως πρόκειται για τον μετέπειτα δήμαρχο Ρεθύμνης).
- Σαουνάτσος Θεμιστοκλής Ε., φαρμακοποιός.
- Σιγανός Γρηγόριος Ι., βιβλιοπώλης.
Οι συνεδριάσεις της Φιλοπτώχου Εταιρίας γινόταν στο σπίτι του εκ των Ιδρυτών Εμμ. Γ. Μανουσάκη, στη συνοικία «Τσίτσο» κοντά δηλαδή στον Καθεδρικό Ναό.
Τα επόμενα χρόνια που ήταν από τα πιο κρίσιμα της σύγχρονης ιστορίας, την ενίσχυση των αναξιοπαθούντων αναλαμβάνουν εξ ολοκλήρου ο Σύλλογος Κυριών και το Λύκειο Ελληνίδων.
Από τις περίφημες εκδηλώσεις που άφησαν εποχή αλλά και χρήματα στο Ταμείο του για να γίνουν γεύματα δεκάδων δυστυχισμένων υπάρξεων ήταν και το Δέντρο των Χριστουγέννων, από τις πρώτες δραστηριότητες του Λυκείου Ελληνίδων. Αργότερα βοήθησε τους σκοπούς του και το Παιδικό Θέατρο.
Ο Πολύβιος Τσάκωνας δίνει μεγάλη σημασία στην ενίσχυση αυτών των σκοπών που υποστηρίζει και μέσα από την εφημερίδα του «Εφημερίς των Συζητήσεων».
Δεν διστάζει μάλιστα να αρθρογραφήσει σε βάρος του Επισκόπου Τιμοθέου που ολιγώρησε κάποια φορά στην οργάνωση εράνου παραμονές εορτών.
Μια κατηγορία αναξιοπαθούντων που ήταν οι ιερείς (!!!), εξασφαλίζει τουλάχιστον τη δύση της ζωής των μελών της με την ίδρυση του ταμείου Κληρικών το 1930. Η Εφημερίς των Συζητήσεων του Πολύβιου Τσάκωνα χαιρετίζει το γεγονός με την ευχή να γίνει και ταμείο για μισθοδοσία των ιερέων, ώστε να γλιτώσουν από την ταπείνωση να ζουν από το έλεος των ενοριτών τους.
Εκτός από τους συλλόγους κάποιοι ευαίσθητοι συμπολίτες είχαν αφιερωθεί αποκλειστικά στην βοήθεια των απόρων συνανθρώπων μας.
Άγγελοι καλοσύνης στο Ρέθυμνο
Από τους πλέον αντιπροσωπευτικούς ο Γεώργιος Σαουνάτσος που εργάστηκε ως γιατρός και φαρμακοποιός. Το φαρμακείο του ήταν στην οδό Αρκαδίου. Το «εργάστηκε» τώρα θεωρείται σχήμα λόγου, αφού ήταν γιατρός των φτωχών και ανήμπορων. Για μια εικοσαετία περίπου υπηρέτησε άμισθος γιατρός στο Νοσοκομείο Ρεθύμνου. Ο Γεώργιος Σαουνάτσος σφράγισε μια ολόκληρη εποχή με τις επιδόσεις του στον χώρο της επιστήμης και στην προσφορά του σε κάθε τομέα ανάπτυξης του τόπου του.
Πέθανε πάμπτωχος σε υλικά αγαθά αλλά πάμπλουτος σε μνήμη αγαθή.
Προς τιμήν του δόθηκε το όνομά του στην οδό νότια από την οικία Τσουρλάκη προς Καστελλάκια.
Μια ανοικτή αγκαλιά ήταν ο φιλάνθρωπος γιατρός Ευκλείδης.
Κλωνάρι κι αυτός από τις αλησμόνητες πατρίδες.
Η πίστη στο Θεό και η αγάπη για τους ανθρώπους, έτρεφε μάλλον αυτό τον υπέροχο άνθρωπο, που αν και η ανέχειά του φαινόταν από μακριά, εν τούτοις η αξιοπρέπειά του ήταν η απόλυτη αξία της ζωής του. Και ενέπνεε το βαθύ σεβασμό ως επιστήμονας και κυρίως ως άνθρωπος.
Ο Σύλλογος Κυριών λοιπόν αλλά και το Λύκειο Ελληνίδων αναπτύσσοντας μια ευγενή άμιλλα προσπαθούσαν να προστατεύσουν τα παιδιά από ασθένειες που προκαλούσε η έλλειψη σωστής τροφής.
Έτσι καθιερώθηκαν τα συσσίτια που λειτουργούσαν στη αίθουσα του Αγίου Φραγκίσκου. Τα συσσίτια αυτά έσωσαν πολλά παιδιά από βέβαιο θάνατο.
Από τους αγγέλους καλοσύνης της εποχής μια Χανιώτισσα που έγινε ο άγγελος καλοσύνης κυρίως των προσφύγων.
Αναφερόμαστε σε μια εποχή που ήταν αδιανόητο να κυκλοφορεί γυναίκα, καθώς πρέπει στο δρόμο ακόμα και για ψώνια. Ακόμα και ο τυχαίος χαιρετισμός ευγενείας σε έναν άνδρα θα μπορούσε να εκθέσει μια ευυπόληπτη γυναίκα.
Η Λέλα Κούνουπα όμως μη αντέχοντας να βλέπει πρόσφυγες κλεισμένους στη Λότζια να πεθαίνουν επειδή δεν είχαν μάθει να απλώνουν χέρι επαιτείας, βγήκε στους δρόμους και πόρτα πόρτα έκανε έρανο για να οργανώσει συσσίτια.
Μια ακόμα εμβληματική μορφή στο χώρο της φιλανθρωπίας με βαθειά χριστιανική αντίληψη ήταν η Ελισσάβετ Περακάκη.
Η οδύνη από το θάνατο του παιδιού της βρήκε μια ανακούφιση στην κοινωνική προσφορά.
Ήταν από τα ονόματα που είχα γράψει εκατοντάδες φορές στη στήλη των δωρεών. Κι όμως ποτέ δεν ευτύχησα να γνωρίσω την Ελισσάβετ Περακάκη προσωπικά.
Με τον καιρό μου δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι θα επρόκειτο για μια αρχόντισσα που είχε τάξει σκοπό της ζωής της να ανακουφίζει τον ανθρώπινο πόνο. Εκείνες τις εποχές ήταν αρκετές οι κυρίες αυτές. Κι επειδή τις χαρακτήριζε βαθιά χριστιανική αντίληψη, δεν επέτρεπαν ιδιαίτερη δημοσιότητα για το άτομό τους.
Να σημειώσω όμως και για τους κοινωνιολόγους, ότι εκείνη την εποχή, δεκαετία του ’70, ήταν τρόπος ζωής εδώ στο Ρέθυμνο, που ζούσα και παρασκηνιακά λόγω επαγγέλματος, να προσφέρουν στο συνάνθρωπο οι οικογένειες που ανήκαν στα «μεγάλα τζάκια» της πόλης. Το θεωρούσαν αυτονόητο να κάνουν φιλανθρωπίες. Και οι αναξιοπαθούσες οικογένειες ήξεραν ποιες πόρτες να χτυπήσουν σε ώρα ανάγκης. Τότε βλέπετε οι τράπεζες δεν έκαναν τα «ανοίγματα» στις τοπικές κοινωνίες για δάνεια.
Πόσες φορές δεν έγινα μάρτυρας συγκινητικών προσφορών από ανθρώπους που είχαν την οικονομική επιφάνεια. Και μιλάμε για σεβαστά ποσά. Θα μου πείτε ήταν και άλλες εποχές. Ο κόσμος κι εδώ στο Ρέθυμνο είχε περηφάνια. Δεν χτυπούσε πόρτα αν δεν είχε πραγματική ανάγκη. Ήταν φορές που δεν χρειαζόταν καν να ενοχλήσουν κανένα γιατί σύσσωμη η τοπική κοινωνία έσπευδε να βοηθήσει.
Σ’ αυτό το κοινωνικό περιβάλλον ζούσε και η Ελισσάβετ Περακάκη. Κι ήταν συνεχώς μια ακένωτη πηγή κοινωνικής προσφοράς. Συχνά μου μιλούσε γι’ αυτήν ο μακαριστός Τίτος που την έφερε παράδειγμα σε πολλές συζητήσεις.
Στα συμβόλαια αγοράς του οικοπέδου όπου κτίστηκε το Γηροκομείο είναι και η υπογραφή της Ελισσάβετ. Στο οικόπεδο κτίστηκε επί Τίτου το Ίδρυμα. Στο διορισμό του αξέχαστου παπα-Σταύρου Τζαγκαράκη, που διετέλεσε διευθυντής στον Οίκο Ευγηρίας που προαναφέραμε, υπάρχει και η υπογραφή της Ελισσάβετ. Επάξια κρατούσε υψηλές θέσεις στα ευαγή ιδρύματα αφού λίγο ή πολύ ήταν η ψυχή τους.
Ιούλιο του 1985, πληροφορηθήκαμε το θάνατό της. Και τότε μέσα από ένα δημοσίευμα, σαν νεκρολογία, έμαθα περισσότερα γι’ αυτήν.
Ανήκε σε μια εξαιρετική οικογένεια. Κι έτυχε να κάνει κι έναν επιτυχημένο γάμο με τον συμβολαιογράφο Ιωάννη Περακάκη.
Περισσότερα από 50 χρόνια η Ελισσάβετ Περακάκη σαν άλλη ιέρεια της αγάπης υπηρέτησε τη μεγάλη αυτή κοινωνική αποστολή της.
Το πιο σημαντικό είναι ότι ο επίγειος αυτός άγγελος δεν έκανε επιλογές. Ακολουθώντας κατά γράμμα τις ρήσεις του Ευαγγελίου άπλωνε το ενδιαφέρον της και στις φυλακές ακόμα και στα ξερονήσια. Δεν υπήρχαν γι’ αυτήν αριστεροί, δεξιοί, κεντρώοι.
Είναι μια συγκινητική λεπτομέρεια γιατί αφορά μια ακόμα σκοτεινή σελίδα εποχής γεμάτη μισαλλοδοξία. Μετά τον πόλεμο, μπορεί άνθρωποι που θα τους αναφέρουμε λεπτομερώς, να απέτρεψαν τελευταία στιγμή τον εμφύλιο σπαραγμό από το Ρέθυμνο, όμως δεν σταμάτησε ο διωγμός για πολλούς συμπολίτες, που δεν ήθελαν να κάνουν δήλωση μετανοίας. Και ακολουθούσαν καρτερικά τη μοίρα τους στη φυλακή ή στην εξορία. Οι περισσότεροι προέρχονταν από φτωχές οικογένειες που δεν είχαν τη δυνατότητα να ενισχύσουν τον κρατούμενο με κάποια εφόδια έστω.
Η Ελισσάβετ Περακάκη είχε τον τρόπο να πληροφορείται την κατάσταση ενός εκάστου κυρίως εξόριστων. Για είκοσι χρόνια μετά τον πόλεμο ετοίμαζε δέματα με τρόφιμα και ρούχα και τα έστελνε σε Ρεθεμνιώτες πολιτικούς εξόριστους και φυλακισμένους. Από το 1960 και μετά περιορίστηκε στην ανακούφιση των οικογενειών που ζούσαν στον τόπο της. Είχαν πολλά αλλάξει. Δεν την είχαν πια ανάγκη οι πολιτικοί κρατούμενοι.
Το Φιλόπτωχο Ταμείο της Μητρόπολης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου οφείλεται και σ’ αυτήν, καθώς υπήρξε από τους πρωτεργάτες της δημιουργίας του και από τους βασικούς συντελεστές του σπουδαίου έργου που επιτελούσε. Είναι πλεονασμός να σημειώσουμε ότι δεν απουσίαζε από καμιά φιλανθρωπική δραστηριότητα και αγαθοεργό πρωτοβουλία.
Έφυγε αθόρυβα και διακριτικά σε ηλικία 88 ετών με την ηρεμία του ανθρώπου που είχε πάντα ήσυχη συνείδηση. Ήταν πολλοί εκείνοι που πένθησαν την αναχώρησή της.
Η κηδεία της έγινε στον Ιερό Ναό του Αγίου Κωνσταντίνου, προεξάρχοντος του αοιδήμου Μητροπολίτη μακαριστού Τίτου.
Σε ψηφίσματα που δημοσιεύτηκαν έγινε γνωστό ότι το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο της Μητρόπολης (Πρόεδρος π. Κωνσταντίνος Αστρινάκης και μέλη Γ. Δρανδάκης, Ε. Παντελιδάκης, Ι. Χαμογιωργάκης, Κ. Λαγκουβάρδος) αποφάσισε μεταξύ άλλων να γραφτεί το όνομα της Ελισσάβετ που ανήκε και στους ευεργέτες του ναού, στο δίπτυχο της Ιεράς Πρόθεσης για αιώνιο μνημόσυνο. Και το Δ.Σ. της Μαθητικής Εστίας «Άγιος Τίτος» (Ε. Μπριλλάκης πρόεδρος, Δημ. Μοσχονάς γενικός γραμματέας και Π. Φραγκάκης, Α. Αστρινάκης και Δ. Γαγάνη) βράβευσαν στη μνήμη της μαθητές Γυμνασίου και επιτυχόντες στις Ανώτερες Σχολές.
Η Έλλη Βότζη
Από ένα τέτοιο αφιέρωμα δεν μπορεί να λείψει μια μικρή έστω αναφορά στην Έλλη Βότζη. Δεν υπάρχει Ρεθεμνιώτης που να μην έχει ευεργετηθεί ή να έχει έστω και από μαρτυρία άλλων να καταθέσει κάτι για το μεγαλείο ψυχής της αξέχαστης μικροβιολόγου.
Η Έλλη Βότζη γεννήθηκε στο Ρέθυμνο. Ήταν από πολύ φτωχή αλλά και περήφανη οικογένεια. Προχωρούσε στο σχολείο, επιμελής πάντα, ενώ διακρινόταν για το ήθος και την ευγένειά της. Κάποιος άρχοντας και στην καρδιά συμπολίτης, από τους πλέον σεβαστούς, πρόσεξε την έφεση της Έλλης στα γράμματα και δεσμεύτηκε στην οικογένειά της να σπουδάσει το κορίτσι τους.
Η νεαρή κοπέλα πετάει στα σύννεφα. Ήθελε πολύ να σπουδάσει. Εκεί στην Αθήνα φροντίζει να μη χάνει χρόνο από τις σπουδές. Οι καιροί είναι δύσκολοι.
Η Κατίνα Σηφακάκη, σε ανύποπτο χρόνο, μας είπε πως τη θυμόταν σε μια αποστολή στη διάρκεια της Αντίστασης. Μάταια περίμενα να διασταυρώσω την πληροφορία αυτή και από άλλες πηγές. Όσο για την Έλλη, δεν μιλούσε για την ίδια όταν έπρεπε. Θα μου έλεγε για την όποια της ηρωική πράξη;
Μια μέρα όμως όταν την είχα πιέσει αρκετά μου είπε με θυμό:
«Δεν υπήρξε φοιτητής να μη βοηθά την πατρίδα του …Γιατί να πάρουμε όλοι περγαμηνές; Για ένα στοιχειώδες καθήκον;».
Κατεβαίνει στο Ρέθυμνο με την ειδικότητα της Μικροβιολόγου και θέτει σε εφαρμογή όσες σύγχρονες μεθόδους είχε διδαχθεί, ανοικτή πάντα σε κάθε καινοτόμο δράση. Καθιερώνει την υποχρεωτική εξέταση για ομάδα αίματος, γίνεται απόστολος για την ανάγκη δημιουργίας σταθμού αιμοδοσίας, προσπαθεί με την στενή συνεργασία των διοικητών Συντάγματος και Σχολής Χωροφυλακής να έχει μια σταθερή ποσότητα αίματος για τις ανάγκες του Νοσοκομείου. Αυτός ο Σταθμός Αιμοδοσίας γίνεται σκοπός ζωής. Και τον οργανώνει με τον καλύτερο τρόπο.
Το πράσινο μετά ήταν η μεγάλη της αδυναμία.
Με θλίβει το γεγονός ότι δεν υπάρχει πουθενά καταγεγραμμένο κάτι για τη ζωή και τη δράση δυο γυναικών που ανάλωναν και το τελευταίο λεπτό του χρόνου τους για τον συνάνθρωπο. Ο λόγος για τις αδελφές Αντιγόνη και Ευαγγελία Βαρούχα.
Τις θυμάμαι στο όμορφο νοικοκυρεμένο σπίτι τους στην οδό Γερακάρη. Μορφωμένες και οι δύο και μάλιστα με ανώτερη μόρφωση δεν έκαναν οικογένεια. Αφοσιώθηκαν στην πόλη τους και στον πάσχοντα συμπολίτη τους.
Με την Αντιγόνη, που είχε κάνει σπουδές στα οικονομικά και κρατούσε μια θέση νευραλγική και απολύτου εμπιστοσύνης στις επιχειρήσεις Καψαλιανού, βρισκόμασταν και στη Μικτή Ρεθεμνιώτικη Χορωδία, καθώς διέθετε και εξαιρετική φωνή σοπράνο. Αργότερα όταν ασχολήθηκα ιδιαίτερα με το έργο ζωής του Μπάμπη Πραματευτάκη, την Πειραματική Συμφωνική Ορχήστρα, πληροφορήθηκα ένα ακόμα ταλέντο της στο βιολί και μάλιστα ότι διετέλεσε μέλος και του πρώτου πυρήνα της Συμφωνικής Ορχήστρας Ρεθύμνου, όταν ιδρύθηκε από τον κ. Πραματευτάκη το 1955.
Η Αντιγόνη Βαρούχα ταύτισε σχεδόν το όνομά της με τη «Χριστιανική Γωνιά». Ακούραστη, εκτός από διαχείριση των δωρεών αναζητούσε και νέους δωρητές κι όποτε έφερνε τα σχετικά ευχαριστήρια στην εφημερίδα έδειχνε την αγωνία ανθρώπου που τον απασχολεί προσωπικά το θέμα.
Είχε πάντα την ευλογία του επίσης αξέχαστου παπα-Μιχάλη, του ιερέα με την αδάμαστη θέληση που ευτύχησε να δίνουν συνέχεια στο έργο ζωής του στην ενορία των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων τόσο ο π.Ιωάννης Σκαλίδης, όσο και ο π.Νικόλαος Νικηφόρος.
Η Ευαγγελία Βαρούχα επίσης διακρινόταν για την παιδεία της και τον γεμάτο καλοσύνη χαρακτήρα της. Δικό της μέλημα ήταν το Φιλόπτωχο Ταμείο. Στη συνεχή ροή δωρεών αναλωνόταν και κάποτε κάποτε ασκούσε και την επιρροή που είχε σε σημαντικά πρόσωπα για να υπάρχει ένα απόθεμα βοηθείας για κάθε πονεμένο άνθρωπο που τη χρειαζόταν.
Άγγελος καλοσύνης και η Ελένη Καούνη που πέθανε δυστυχώς πολύ νέα. Παράλληλα με τον άνδρα της Εμμανουήλ που έχουμε αναφέρει τη σημαντική του δράση, βοηθούσε κι εκείνη τους αναξιοπαθούντες χωρίς κανένας να ξέρει τις πράξεις της αυτές.
Οι πρόσφυγες από τις αλησμόνητες πατρίδες την συγκινούσαν πάντα. Κι επειδή ήξερε πόσο περήφανοι άνθρωποι ήταν φρόντιζε να αφήνει κάτω από τη σκάλα της δεματάκι αγάπης, έτσι ώστε να μη φέρνει σε δύσκολη θέση εκείνο που χρειαζόταν τη βοήθειά της.
Ας μη λησμονήσουμε επίσης μια μικρή αναφορά έστω στον Εμμ. Καούνη, που εκτός της πλούσιας προσφοράς του στο κοινωνικό σύνολο και στη σωτηρία τόσου αρχαιολογικού θησαυρού που του οφείλουμε είχε τακτοποιήσει χρέη πολλών συμπολιτών και τους έβγαζε από τη φυλακή χωρίς ποτέ να ξέρει κανένας τις πράξεις αυτές που γίνονται αιώνιο μνημόσυνο της άγιας ψυχής του.
Πηγές:
Γεωργίου Εκκεκάκη: «Ένα φυλλάδιο με μεγάλο ενδιαφέρον» «Ενοριακή Παρουσία»
Γεωργίου Εκκεκάκη: «Ρεθεμνιώτες που πέρασαν αφήνοντας ίχνη»
Εύας Λαδιά: Άγγελοι καλοσύνης στο Ρέθυμνο
Εφημερίς των Συζητήσεων: Δεκέμβριος 1930
