Πάγκαλος με όλη τη σημασία ήταν ο Γαβριήλ. Από τις φωτεινές μορφές της εκκλησίας μας, που ενώ άφησε σημαντικό έργο σε αγιογραφίες, αν και θεωρείται από τους πλέον χαρισματικούς αγιογράφους, παραμένει άγνωστος.
Ευτυχώς που διασώζει βασικά στοιχεία από τη ζωή και το έργο του μια νεκρολογία (20 Οκτωβρίου 1940 στην «Κρητική Επιθεώρηση») με την υπογραφή του Γυμνασιάρχη Μιχαήλ Πρεβελάκη. Επίσης μια ωραία παράδοση που άφησε σε κείμενό του ο Γαβριήλ Πάγκαλου μας διασώζει ο εκλεκτός φιλόλογος – θεολόγος – συγγραφέας κ. Κωστής Παπαδάκης στο έργο του που αναφέρεται στον οικισμό Αγαλλιανού Αγίου Βασιλείου.
Ποιος ήταν όμως ο Γαβριήλ Πάγκαλος που εκτός από προικισμένο χέρι Αγιογράφου διέθετε και αγγελική φωνή;
Γεννήθηκε στα Πλευριανά Μυλοποτάμου το 1870. Από μικρός φαινόταν αυτός ο αγγελόμορφος νέος ότι θα αφιερωνόταν στο Θεό. Είχε πραγματικά μια ωραία μορφή που συναγωνιζόταν την ομορφιά της ψυχής του.
Αγαπούσε την εκκλησία κι όταν άλλα παιδιά περνούσαν το χρόνο τους παίζοντας εκείνος προτιμούσε την απομόνωση για νοερή προσευχή. Ίσως να τον είχε επηρεάσει και ο θείος του Μεθόδιος Λαγουβάρδος ηγούμενος της Ιεράς Μονής Ασωμάτων που ο Γαβριήλ αγαπούσε ιδιαίτερα. Με αυτές τις ενδείξεις κανένας δεν ξαφνιάστηκε που νεότατος ο ευσεβής νεαρός προεχειρίσθη τόσον ενωρίς εις Ιεροδιάκονο.
Οι παλιοί Ρεθεμνιώτες, σύμφωνα με τον Μιχαήλ Πρεβελάκη, τον απολάμβαναν επί σειρά ετών στο ψαλτήρι του Καθεδρικού μας Ναού. Η φωνή του λέγεται πως γινόταν γέφυρα που οδηγούσε στους ουρανούς.
Ο Ευμένιος Ξερουδάκης είναι ο άλλος μέντορας που ο Γαβριήλ του αφοσιώνεται. Με τις δικές του παραινέσεις γίνεται ηγούμενος της Ιεράς Μονής Ασωμάτων, όπως αναφέρει και μια βρύση στην είσοδο της Μονής που εκείνος δημιούργησε. Αυτός είναι ο σύμβουλος και ο καθοδηγητής του σε έργα καλού καγαθού.
Από τη θέση του Ηγουμένου φρόντισε να είναι πάντα κοντά σε κάθε κυνηγημένο και αναξιοπαθούντα. Λάτρευε τους νέους που αγαπούσαν τη γνώση και φρόντιζε να ενισχύει τους ανήμπορούς οικονομικά, ακόμα και από δικές του οικονομίες για να μη διακόπτουν τις σπουδές τους.
Το μοναστήρι ήταν μια πηγή ζωής για όλους που πήγαιναν για να πάρουν την ευλογία του Γαβριήλ και να ακούσουν το λόγο του Θεού που τους δίδασκε με το δικό του μοναδικό τρόπο.
Εκτός των άλλων ο Γαβριήλ υπήρξε και θεματοφύλακας του αρχαιολογικού μας πλούτου.
Ο αείμνηστος Εμμανουήλ Καούνης έβλεπε στο πρόσωπό του έναν σημαντικό συνεργάτη που τον βοηθούσε στο σημαντικό έργο του να αναδεικνύει και να προστατεύει τον αρχαιολογικό μας πλούτο. Πολύτιμες οι πληροφορίες που έδωσε ο Γαβριήλ στον Καούνη για τον τάφο του Χορτάτζη και το ναΐδριο της Αγίας Παρασκευής από τα αρχαιότερα της Κρήτης.
Όταν ήρθαν οι δύσκολες εποχές για τη Μονή Ασωμάτων βρίσκουμε το Γαβριήλ να καλύπτει τη θέση εφημερίου στο ιστορικό Μοναστηράκι.
Σε ένα λεύκωμα του φιλοπρόοδου πολιτιστικού συλλόγου του χωριού αναφέρεται σχετικά για τον Γαβριήλ.
Γαβριήλ Πάγκαλος Ιερομόναχος και αργότερα Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Ασωμάτων. Έζησε πολλά χρόνια στο Μοναστηράκι, σαν υπεύθυνος για την ενορία. Ταλαντούχος αγιογράφος, ζωγράφισε πολλές φορητές εικόνες και φιλοτέχνησε το ξύλινο τέμπλο του Σωτήρα Χριστού.
Έχει αφήσει πίσω του ένα τεράστιο και αξιόλογο έργο από το Βένι μέχρι τα γύρω χωριά της Μονής των Ασωμάτων.
Σε μια λειτουργία του, έτυχε να παρακολουθεί ανάμεσα στο εκκλησίασμα και ο Γυμνασιάρχης Μιχαήλ Πρεβελάκης. Αναφέρει λοιπόν στη νεκρολογία του (Νεκρολογία Μιχαήλ Πρεβελάκη) ότι από τη μια ο εφημέριος Γαβριήλ Πάγκαλος, από την άλλη ο πρόκριτος του χωριού Αντώνιος Καφφάτος, στο ψαλτήρι, τον έκαναν να θυμάται εκείνη την ημέρα. Είχε λέει την αίσθηση ότι παρακολουθούσε ένα μυστήριο κάτω από ανοικτούς ουρανούς.
Ο Γαβριήλ Πάγκαλος φέρεται να έχει αγιογραφήσει την πρώτη εικόνα των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα από το βιβλίο του εκλεκτού συγγραφέα κ. Σταύρου Φωτάκη, που αναφέρεται στο χωριό του και για την εικόνα αυτή αναφέρει σχετικά:
«Σύμφωνα με διασταυρωμένες μαρτυρίες, στις αρχές του 18ου αιώνα, έζησε στον Αϊ Γιάννη ο Νικόλαος Παπαδογιάννης, με καταγωγή από τις Μέλαμπες Αγίου Βασιλείου, γενέθλιο τόπο των Αγίων, ο οποίος είχε στενή συγγενική σχέση με ένα τουλάχιστον από τους Άγιους Τέσσερις Νεομάρτυρες και συγκεκριμένα τον Αγγελή.
Ερευνώντας και αναλύοντας τη συγγενική αυτή σχέση των Παπαδογιάννηδων με τους Αγίους προκύπτει ότι, η γυναίκα του Νικολάου Παπαδογιάννη ήτονε θυγατέρα του Νεομάρτυρα Αγγελή, η μόνη από τα παιδιά του που γλύτωσε, από τα χέρια των Τούρκων, με την οποία απέκτησαν εννέα (9) παιδιά, τον Γεώργιο (Γιωργάκη ή Ντουρμπούνη, γεν 1833), τον Εμμανουήλ (Ψαρομανώλη), τον Σταύρο, την Ευσεβία (Εψεβία), την Καλλιόπη, την Μαρία, την Ελένη, την Αννέτα και τον Μιχαήλ (Μιχελή, 1843-1930).
«Εμάς παιδί μου οι Αγίοι ήτονε καλά στενοί συγγενεί(ς) μας» μου είχε πει πολλές φορές η μητέρα μου και μου ανέφερε πάντα το όνομα του Αγγελή, από τον οποίο όπως μου έλεγε προήρχοντο, εκτός από τους Παπαδογιάννηδες και οι Πλατύρραχοι στις Κουρούτες και οι Δημητρακάκηδες στα Πλατάνια, πληροφορία την οποία μου επιβεβαίωσε πριν πολλά χρόνια και ο συγγενής από τα Πλατάνια Αμαρίου Στρατής Δημητρακάκης.
Σε βιογραφικό σημείωμα του τ. Υπουργού, «παππού της Αντίστασης» Εμμανουήλ Παπαδογιάννη, που γεννήθηκε το έτος 1889 στον Αϊ Γιάννη αναφέρεται ότι, ήτονε δισέγγονος του Νεομάρτυρα Γεωργίου, πιθανόν από λανθασμένη πληροφόρηση του συντάκτη του βιογραφικού, ως προς το όνομα του Αγίου, επιβεβαιώνει όμως την συγγενική σχέση των Αγίων με τους Παπαδογιάννηδες.
Τρία από τα παιδιά του Νικολάου Παπαδογιάννη και της θυγατέρας του Αγίου (εγγονοί), είχανε την πρωτοβουλία και συμβάλανε αποφασιστικά και δραστήρια για την ανέγερση του πρώτου ιερού ναού, προς τιμήν του αγιοποιημένου εξ αρχής στη συνείδηση του λαού συγγενού τους Αγίου, στον Αϊ Γιάννη.
Με προσωπικές θυσίες τα αδέρφια Παπαδογιάννη, ο Μιχαήλ (Μιχελής), ο Γεώργιος (Γιωργάκης) και η Αννέτα, πρωτοστατήσανε σε εράνους και άλλες ενέργειες, αλλά και με τη συμπαράσταση και προσωπική εργασία όλων των τότε κατοίκων του χωριού χτίστηκε ο ιερός ναός.
Το οικόπεδο, σύμφωνα με τις αφηγήσεις, ήτανε αμπέλι και το εδώρησε η θεοσεβούμενη Αννέτα Παπαδογιάννη, στη θέση του οποίου ανηγέρθη και αργότερα (1893) όπως προκύπτει ανακαινίσθη, ο υπάρχων ιερός ναός.
Η Αννέτα παρέμεινε άγαμη και πήγε στην Ιερά Μονή Παναγίας Καλυβιανής, άγνωστο από πότε, όπου πέθανε και ενταφιάστηκε στην είσοδο εξωτερικά του παλαιού ιερού ναού. Σε σχετική έρευνα, προ λίγων ετών, μου δόθηκε η πληροφορία από ηλικιωμένη μοναχή της Μονής ότι πράγματι στην είσοδο του παλαιού ναού της Παναγίας Καλυβιανής βρεθήκανε δύο τάφοι κατά την διαμόρφωση του χώρου, τα οστά των οποίων ευωδιάζανε, χωρίς βέβαια να γνωρίζουνε σε ποιούς ανήκουνε, αλλά είναι πολύ πιθανόν ο ένας να ανήκει πράγματι στην βαθιά θρησκευόμενη Αννέτα.
Ο υπάρχων σήμερα ιερός ναός χτίστηκε στο κέντρο του χωριού, από την αρχή αφιερωμένος αποκλειστικά και μόνο στη μνήμη των Αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων Ρεθύμνου και είναι μέχρι σήμερα ο πολιούχος ναός του Αϊ Γιάννη.
Στην πρόσοψη του ναού, πάνω ακριβώς από την κύρια είσοδο, είναι χαραγμένη σε πελεκητή πέτρα η επιγραφή:
Ο ΝΑΟΣ ΟΥΤΟΣ
ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ
ΑΝΑΚΑΙΝΗΣΘΗ ΑΠΡΙΛΙΟΥ
12 ΕΤΟΣ 1893
Η λέξη «ΑΝΑΚΑΙΝΗΣΘΗ» σημαίνει ότι προϋπήρχε ναός, άγνωστο από πότε. Εκτιμάται, όμως, ότι πρέπει να είχε ανεγερθεί λίγα χρόνια αμέσως μετά τον χρόνο αποκεφαλισμού των Αγίων (1824). Το γεγονός ότι, αυτός είναι ο αρχαιότερος, ο πρώτος ιερός ναός που ανεγέρθηκε στη μνήμη των Αγίων, είναι γνωστό και μάλιστα τονίζεται σε κάθε περίσταση από τους εκάστοτε Ποιμενάρχες της Ιερής Μητρόπολής μας Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων.
Στο ιερό προσκυνητάρι των εικόνων του ναού του Άϊ Γιάννη η αρχαιότερη εικόνα των Αγίων που υπάρχει αναγράφει στο κάτω μέρος τα εξής:
Δαπάνη: Μιχαήλ Παπαδογιαννάκη 1904
Γ.Π.
Ηγούμενος Ι.Μ. Ασωμάτων έγραψε
Τα παραπάνω σημαίνουν ότι, την εικόνα προσέφερε ο Μιχαήλ «Μιχελής» Παπαδογιάννης και όχι Παπαδογιαννάκης όπως αναγράφεται στην εικόνα το έτος 1904, την οποία αγιογράφησε «έγραψε» ο Γαβριήλ Πάγκαλος «Γ.Π.», Ηγούμενος τότε της Ι.Μ. Ασωμάτων.
Μεταφέραμε το συγκεκριμένο απόσπασμα για χάρη των αναγνωστών μας που δεν έχουν πρόσβαση στο εξαιρετικό αυτό βιβλίο του κ. Σταύρου Φωτάκη με τον πλούτο των ιστορικών στοιχείων που το καθιστούν πολύτιμη πηγή γνώσης.
Ένα ακόμα ενδιαφέρον στοιχείο αναφέρεται στο οδοιπορικό του κ. Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη εκλεκτού επίσης ερευνητή και συγγραφέα στην Αγία Γαλήνη. Η πληροφορία έχει σχέση με το ναό των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων που κτίστηκε το 1920 κοντά στο ιερό της Αρτέμιδος και αναφέρεται αγιογράφος όλων των εικόνων του ναού ο Γαβριήλ Πάγκαλος.
Μια ιστορική διήγηση από τον Αγαλλιανό
Στον Γαβριήλ Πάγκαλο αναφέρεται και ο λόγιος και πολυγραφότατος κ. Κωστής Ηλ. Παπαδάκης στο αφιέρωμά του στον οικισμό Αγαλλιανού.
Γράφει σχετικά:
Ωραία ιστορική διήγηση σώζεται -γραμμένη από τον ίδιο τον αγιογράφο της Γαβριήλ Πάγκαλο- πάνω στην εικόνα τού αγίου Σπυρίδωνος, που κοσμεί το καλλιτεχνικότατο τέμπλο τού ομώνυμου ναού στον Αγαλλιανό:
Ο Αγαλλιανός, λέγει, δεν είχε εκκλησία και αποφάσισαν, με την ευλογία τού δεσπότη τους Ευμενίου Ξηρουδάκη, να κτίσουν μια σε οικόπεδο που παραχώρησε για τον σκοπό αυτόν ο ευσεβής Αγαλλιανός Γιάννης Σηφομιχελάκης. Το είχε μάλιστα ονειρευτεί πριν από χρόνια πως σε εκείνο το χωράφι του θα κτιζόταν μια μέρα εκκλησία.
Προβληματισμός, όμως τους κατέλαβε όλους όταν κάποιος ρώτησε ποιος θα ήταν ο Άγιος στο όνομα τού οποίου θα χτίζανε τη νέα εκκλησία. Έγινε θόρυβος πολύς, γιατί -όπως χαρακτηριστικά σημειώνεται στο ιστορικό της εικόνας- «οι μεν ήθελαν τον μεν, οι δε τον δε» άγιο.
Ο Μιχαλιός Πετυχάκης ήταν ένας κοσμογυρισμένος ναυτικός από τον Αγαλλιανό, που σαν γύρισε όλον τον κόσμο ως λοστρόμος στα καράβια, θυμήθηκε, στο τέλος, και πάλι το χωριό του και ξαναγύρισε σε αυτό, γέρος πια, γεμάτος ωριμότητα και πλούσιες εμπειρίες. Αυτό συνέβη την ώρα που οι χωριανοί του, ο παπα- Μανόλης από τον Βάτο και ο Δεσπότης, προσπαθούσαν να βρουν τον Άγιο, στο όνομα τού οποίου θα έχτιζαν τη νέα εκκλησία. Μπήκε, λοιπόν, και ο Μιχαλιός στη συζήτηση και, κοσμογυρισμένος όπως ήταν, πρότεινε η νέα εκκλησία να πάρει το όνομα τού αγίου Σπυρίδωνα, ενός άγνωστου μέχρι τότε στους κατοίκους τού μικρού χωριού Αγίου, που εκείνος τον είχε ακούσει στα μακρινά ταξίδια που είχε κάνει και είχε, ακόμα, ακούσει πολλά για τον βίο και τα πολυάριθμα θαύματά του.
Η συζήτηση τώρα είχε ανάψει για τα καλά και με τη νέα πρόταση που έκανε ο Μιχαλιός οδηγήθηκε σε πλήρες αδιέξοδο. Τότε ο προύχοντας τού χωριού Γιώργης Παπαδομιχελάκης έδωσε στο ζήτημα την πιο δίκαιη και δημοκρατική λύση. Πρότεινε να ρίξουν κλήρο! Έγραψε, λοιπόν, ο Δεσπότης τα ονόματα όλων των Αγίων που είχαν προταθεί σε κλήρους, έριξε τους κλήρους σε ένα μικρό σακουλάκι, το πήρε στα χέρια του και, αφού το κούνησε καλά- καλά, κάλεσε τον Μιχαλιό να τραβήξει έναν από αυτούς. όποιου Αγίου το όνομα θα έβγαινε, σε αυτόν τον Άγιο θα οικοδομούνταν ο ναός.
Ο Μιχαλιός έκανε τρεις φορές το σημείο τού σταυρού και είπε δυνατά εις επήκοον όλων: «Στο όνομα τού Πατρός και τού Υιού και τού αγίου Πνεύματος. Άγιε μου Σπυρίδωνα απού ‘σαι απ’ τσι Κορφούς βοήθησέ μας ούλους μεγάλους και μικρούς». Ύστερα τράβηξε τον κλήρο και βγήκε το όνομα τού αγίου Σπυρίδωνα. Έτσι, αποφασίστηκε από όλους στην εκκλησία να δοθεί το όνομα τού αγίου Σπυρίδωνα.
Με την όμορφη αυτήν παράδοση -που αναγράφεται, όπως είπαμε, στη μεγάλη εικόνα τού Αγίου, στο τέμπλο τού ναού, από το χέρι τού αγιογράφου της Γαβριήλ Παγκάλου- έχει συνδεθεί η ανέγερση στον Αγαλλιανό τής πραγματικά όμορφης εκκλησίας τού αγίου Σπυρίδωνα, που συγκινούσε, έκτοτε, ιδιαίτερα, με τον κουκουλοφόρο Άγιό της, όλους τους κατοίκους τού μικρού χωριού, μικρούς και μεγάλους. Και ό,τι ο Άγιος αυτός αγαπήθηκε ξεχωριστά φαίνεται και από το γεγονός ότι το όνομα του δόθηκε, στη συνέχεια, σε πολλά παιδιά τού χωριού, ώστε σήμερα το βαφτιστικό «Σπύρος» να δεσπόζει στον Αγαλλλιανό και την περιοχή γενικότερα.
Ο Γαβριήλ Πάγκαλος υπάκουσε στο κάλεσμα του Κυρίου τον Οκτώβριο του 1940 λίγες μέρες πριν από την κήρυξη του πολέμου
Ελπίζουμε με τον καιρό να εντοπίσουμε και άλλα στοιχεία για τον σπουδαίο αυτό κληρικό που τίμησε την Εκκλησία και άφησε πλούσιο αγιογραφικό έργο και μνήμη μιας εξαίρετης φωνής.
